Lectio 4

Ostenso quod factores legis iustificantur etiam sine hoc quod sint auditores, quod pertinebat ad gentiles, hic ostendit quod auditores non iustificantur, nisi sint factores, quod pertinet ad Iudaeos.

Primo ergo ostendit praerogativam Iudaeorum quantum ad legis susceptionem; secundo ponit eorum defectum quantum ad legis transgressionem, ibi qui ergo alium.

Ponit autem eorum praerogativam tripliciter.

Primo, quantum ad gentem cui data est lex; secundo, quantum ad legem, ibi et requiescis in lege; tertio, quantum ad legis effectum sive factum, ibi et nosti voluntatem eius.

Quantum autem ad gentem dicit si autem tu Iudaeus cognominaris, quod est nomen honorabile, secundum illud Ps. Cxiii, V. 2: facta est Iudaea sanctificatio eius. Io.

C. IV, 22: salus ex Iudaeis est.

Dicuntur autem Iudaei non a Iuda Machabaeo, ut quidam dicunt, forte propter hoc quod Iudas Machabaeus gentem illam in dispersione existentem congregavit et protexit, secundum illud I Mach. III, 2 s.: proeliabatur proelia Israel cum laetitia, et dilatavit gloriam populo suo. Invenitur enim nomen Iudaeorum ante Iudam Machabaeum, secundum illud esther VIII, 16: Iudaeis nova lux oriri visa est.

Et ideo dicendum est quod Iudaei denominantur a Iuda patriarcha, Gen. XLIX, 8: Iuda, te laudabunt fratres tui. Cum enim tempore Roboam decem tribus, ab eius regno se segregantes, vitulum aureum adorarent, in transmigrationem sunt ductae ab Assyriis, ut habetur I Reg. XVII. Nec de eorum reversione facit mentionem Scriptura, sed potius terra remansit occupata ab alienigenis, qui postmodum Samaritani sunt dicti. Duae autem tribus, scilicet Iudae et beniamin, adhaerentes regno Roboam, perseveraverunt in cultu dei.

Et quamvis in captivitatem Babylonis fuerint ductae, postmodum tamen per Cyrum regem Persarum sunt reducti in terram suam, ut dicitur I esdrae I. Et quia tribus Iudae maior erat, ab ea gens tota illa denominabatur. Et non solum illi qui erant ex tribu beniamin, sed etiam de aliis tribubus revertentibus qui se illis adiunxerunt.

Consequenter cum dicit et requiescis in lege, ponit eorum praerogativam quantum ad legem.

Et primo quidem, quantum ad ipsam legem, cum dicit et requiescis in lege, quasi per eam certificatus in credendis et in agendis.

Dubitans enim intellectu non quiescit, sed utrinque sollicitatur: qui autem sapientiae certitudinem accipit, mente quiescit. Sap.

C. VIII, 16: intrans in domum meam conquiescam eum illa.

Secundo, quantum ad legislatorem, cum subdit et gloriaris in deo, id est, in cultu et notitia unius dei. Ier. IX, 24: in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me. I cor.

C. I, 31 et II Cor. X, 17: qui gloriatur, in domino glorietur.

Deinde, cum subdit et nosti, ponit praerogativam eorum quantum ad fructum legis: primo, quantum ad hominem respectu sui ipsius; secundo, respectu aliorum, ibi confidis.

Ponit autem duplicem fructum.

Primum quidem respondentem gloriae, quam de deo habebant, cum dicit nosti voluntatem eius, quid scilicet deus velit nos facere. Infra XII, 2: ut probetis quae sit voluntas dei.

Secundum fructum ponit, qui respondet quiescenti in lege dei, cum dicit et probas utiliora, id est, scis approbare eligendo non solum mala a bonis, sed etiam meliora a minus bonis. Unde quaerebat quidam, matth.

C. XXII, 36: quod est mandatum magnum? et hoc instructus per legem. Ps. XXXIII, V. 12: beatus homo quem tu erudieris, domine, et de lege tua docueris eum.

Consequenter ponit fructus per respectum ad alios, qui quidem tripliciter se habent ad notitiam legis.

Quidam enim sunt omnino in legis ignorantia constituti. Uno quidem modo per defectum naturalis ingenii, sicut et homo corporaliter dicitur caecus per defectum interioris potentiae visivae. Is. LIX, 10: palpavimus ut caeci parietem. Huiusmodi autem hominibus non potest homo lumen scientiae praebere, ut ipsi per se videre possint quid sit agendum, sed praebet eis homo ducatum ut caecis, mandando eis quid facere debeant, quamvis mandatorum rationem non cognoscant, iob XXIX, 15: oculus fui caeco de quibus tamen dicitur Matth. XV, 14: caeci sunt, et duces caecorum.

Alio modo sunt in ignorantia per defectum disciplinae, qui sunt quasi in tenebris exterioribus non illuminati per doctrinam, quibus sapiens praebere potest lumen disciplinae, ut intelligant quae mandantur, et hoc est quod dicit lumen eorum qui in tenebris sunt.

Lc. I, 79: illuminare his qui in tenebris.

Secundo autem tangit illos qui sunt in via perveniendi ad scientiam, quam nondum attigerunt. Et hoc, uno modo, per defectum plenae instructionis. Et hoc est quod dicit eruditorem insipientium, id est, eorum qui nondum sapientiam acceperunt, qui dicuntur erudiri, quasi erui a ruditate, quae a principio inest omnibus, cum primo instruuntur. Eccli. VII, 25: filii tibi sunt? erudi eos.

Alio modo per defectum aetatis, sicut sunt pueri. Et quantum ad hoc dicit magistrum infantium. Is. XXXIII, 18: ubi est doctor parvulorum? tertii vero sunt qui iam sunt in scientia provecti. Et isti indigent a sapientibus informari, ut habeant sapientium dicta in auctoritate quasi quamdam regulam seu formam. Et quantum ad hoc dicit habentem formam scientiae. II Tim. I, 13: formam habe bonorum verborum quae a me audisti. Et, Phil. III, 17: observate eos qui ita ambulant, sicut habetis formam nostram.

Oportet autem eos qui sic informantur, auctoritate maiorum instrui, ut sciant quid sit in lege traditum, et ideo dicit scientiae.

Sap. X, 10: dedit illi scientiam sanctorum.

Et etiam ut sciant quid sit verus intellectus eorum quae traduntur in lege. Et quantum ad hoc dicit veritatis. Ps. XLII, 3: emitte lucem tuam et veritatem tuam.

Deinde, cum dicit qui ergo alium doces, ostendit defectum eorum secundum transgressionem legis.

Et, primo, hominis ad seipsum, cum dicit qui ergo alium doces, dirigendo ipsum ad bonum, teipsum non doces, dirigendo.

Et potest legi vel interrogative, quasi cum quadam indignatione, vel remisse, quasi asserendo eorum malitiam et simile est in sequentibus.

Iob IV, 3: ecce docuisti plurimos, et infra: nunc tetigit plaga, et defecisti.

Secundo tangit defectum quantum ad proximum.

Primo quidem quantum ad res quae furto subtrahuntur, cum dicit qui praedicas non furandum, furaris? Is. I, 23: principes tui infideles, socii furum.

Secundo, quantum ad personam coniunctam, quae per adulterium polluitur. Et quantum ad hoc dicit qui doces non moechandum, moecharis? Os. VII, 4: omnes adulterantes quasi clibanus. Ier. V, 8: unusquisque ad uxorem proximi sui.

Tertio autem ostendit eorum defectum per comparationem eorum ad deum, et, primo quidem, quantum ad hoc quod peccabant contra ipsius cultum. Et quantum ad hoc dicit qui abominaris idola, cognoscens scilicet ex praecepto legis ea non esse colenda, sacrilegium facis, abutendo scilicet his quae pertinent ad divinum cultum.

Quod quidem primo fecerunt in statu legis, Mal. I, 12: dicitis: mensa domini contaminata est, et postmodum blasphemando christum.

Matth. XII, 24: in beelzebub principe, etc..

Secundo, quantum ad ipsam gloriam, cum dicit qui in lege gloriaris, per praevaricationem legis deum inhonoras.

Sicut enim legis observantia in bonis operibus est occasio videntibus, ut honorent deum, ita etiam transgressio legis per mala opera occasio est videntibus blasphemandi.

I Petr. II, 12: ex bonis operibus vos considerantes, glorificent deum.

E contra autem dicitur I Tim. VI, 1: quicumque sunt sub iugo servitutis, dominos suos omni honore dignos arbitrentur, ne nomen domini et doctrina fidei blasphemetur.

Et ideo in Ps. Cxviii, 158 dicitur: vidi praevaricantes, et tabescebam.

Et ad hoc inducit auctoritatem, subdens nomen enim dei per vos blasphematur inter gentes quia scilicet gentes videntes Iudaeorum malam conversationem, reputabant hoc provenire ex mala instructione legis a deo traditae.

Dicit autem sicut scriptum est, scilicet Is. LII, 5: dominatores eius inique agunt, et iugiter tota die nomen meum blasphematur, et Ez. XXXVI, 22, secundum aliam litteram, ubi nostra sic habet: non propter vos faciam, domus Israel, sed propter nomen sanctum meum, quod polluistis in gentibus.

Deinde cum dicit circumcisio, ostendit quod nec circumcisio sufficit ad salutem eadem ratione qua nec lex, quia scilicet observantia legis sine circumcisione valet, sine qua tamen circumcisio non prodest, sicut superius dictum est.

Et circa hoc tria facit.

Primo comparat circumcisionem ad Iudaeos circumcisos; secundo, ad gentes incircumcisas, ibi si igitur praeputium; tertio manifestat quod dixerat, ibi non enim qui in manifesto.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit qualiter circumcisio prosit; secundo, qualiter non prosit, ibi si autem praevaricator, etc..

Dicit ergo primo circumcisio quidem prodest quantum ad remissionem peccati originalis, unde dicitur Gen. XVII, 14: masculus cuius praeputii caro circumcisa, etc..

Sed tibi adulto tunc finaliter prodest, si legem observes, sicut religiosis prodest professio, si regulam observent. Circumcisio enim erat quasi quaedam professio, obligans homines ad observantiam legis. Gal. V, 3: testificor omni circumcidenti se, quoniam debitor, etc..

Quod autem apostolus dixit: si circumcidamini, christus nihil vobis proderit, loquitur quantum ad tempus post gratiam evangelii divulgatum; hic autem loquitur quantum ad tempus ante passionem christi, in quo circumcisio statum habebat.

Secundo, ibi si autem praevaricator, ostendit quomodo circumcisio non prosit, dicens: si tu Iudaee adulte, praevaricator es legis, circumcisio tua praeputium facta est, id est, non plus valet tibi quam praeputium, quia non servas quod per circumcisionem profiteris, Ier. IX, 26: omnes gentes praeputium habent, domus autem Israel incircumcisi sunt corde quinimmo ex hoc sunt magis rei, quia non servant quod promiserunt. Displicet enim stulta et infidelis promissio, ut dicitur Eccle. V, 3.

Deinde cum dicit si ergo praeputium, comparat circumcisionem ad gentiles, et hoc dupliciter.

Primo quidem quantum ad hoc quod eius fructum habent gentiles observando legem.

Unde dicit: si circumcisio prodest cum observatione legis, non autem sine ea, igitur, si praeputium, id est gentilis incircumcisus, custodiat iustitias legis, id est iusta praecepta legis, Ps. Cxviii, 86: omnia mandata tua veritas, nonne praeputium illius in circumcisionem reputabitur? quasi dicat: fructum verae circumcisionis habebit.

Ad hoc enim homo exterius circumciditur in carne, ut scilicet se circumcidat in corde.

Ier. IV, 4: circumcidimini domino, et auferte praeputia cordium vestrorum.

Secundo, ibi et iudicabit, etc., comparat circumcisionem gentili, eum ostendens propter observantiam legis Iudaeo praeferri.

Unde dicit et praeputium, id est gentilis incircumcisus, consummans, id est implens mandata legis, ex natura, id est per naturalem rationem, ut supra dictum est quod naturaliter quae sunt legis faciunt, iudicabit, per comparationem, te, scilicet Iudaeum circumcisum, qui es praevaricator legis, transgrediendo praecepta eius, per litteram, id est habentem legem litteris descriptam, et circumcisionem, scilicet carnis. Unde de hoc comparationis iudicio dicitur Matth. XII, 41: viri Ninivitae, etc..

Deinde, cum dicit non enim qui in manifesto, etc. Assignat rationem dictorum.

Et primo ponit rationem; secundo probat eam, ibi cuius laus.

Circa primum duo facit.

Primo assignat rationem quare circumcisio vel Iudaismus sine legis observatione non prosit; secundo assignat rationem quare observantia legis prosit sine Iudaismo et circumcisione, ibi sed qui in abscondito.

Dicit ergo quod ideo circumcisio praevaricantis legem sit praeputium et iudicatur a praeputio custodiente legem, non enim est verus Iudaeus ille qui in manifesto est Iudaeus, secundum carnalem generationem.

Infra IX, 6: non enim omnes qui ex circumcisione sunt Israel, hi sunt Israelitae, sed qui filii sunt promissionis. Et similiter etiam non est vera circumcisio illa, quae est manifesta in carne. Illa enim est signum, ut dicitur Gen. XVII, 11: circumcidetis carnem praeputii vestri, ut sit in signum foederis. Non autem est signum verum, nisi ei respondeat signatum. Unde si quis Iudaeus esset transgressor foederis, non esset eius vera circumcisio, et ideo reputatur in praeputium.

Deinde, cum dicit sed qui in abscondito, assignat rationem quare praeputium custodientis legem reputetur in circumcisionem et iudicet circumcisionem carnalem; quia scilicet ille vere est Iudaeus qui est in abscondito, id est, qui habet in affectu cordis mandata legis, quam Iudaei profitentur.

Matth. VI, 6: pater tuus qui videt in abscondito, etc..

Et similiter circumcisio vera est, quae est cordis in spiritu, id est, per spiritum facta, per quam superfluae cogitationes a corde praeciduntur.

Vel in spiritu, id est per spiritualem intellectum legis, non litteralem. Phil. III, 3: nos sumus circumcisio, qui spiritu deo servimus.

Deinde cum dicit cuius laus etc., probat praemissam rationem.

Manifestum est enim quod in omnibus iudicium divinum praeferendum est humano.

Ea vero quae exterius apparent, sive sit Iudaismus, sive circumcisio, laudantur ab hominibus, sed ea quae sunt in abscondito laudantur secundum iudicium divinum, quia, ut dicitur I regum XVI, 7: homines vident quae apparent, deus autem intuetur cor, etc..

Unde relinquitur quod interior Iudaismus et circumcisio praevalet exteriori. Et hoc est quod dicit cuius, scilicet interioris circumcisionis, laus non est ex hominibus, sed ex deo. II Cor. X, 18: non enim qui seipsum commendat, etc..