Lectio 5

Postquam apostolus ostendit quod dei gratia datur hominibus ex divina electione, per quam homines ad gratiam vocantur, hic ostendit quod praedicta electio sive vocatio non solum pertinet ad Iudaeos (ut ipsi poterant gloriari, propter hoc quod dicitur Deut. IV, 37: dilexi patres tuos), sed etiam ad gentes.

Et primo proponit quod intendit; secundo probat propositum, ibi sicut in Osea dicit, etc.; tertio ex dictis infert conclusionem, ibi quid ergo dicemus, etc..

Dicit ergo primo, dictum est quod sanctos praeparavit in gloriam, quos et vocavit, scilicet per gratiam suam, non solum ex Iudaeis, sed etiam ex gentibus. Supra III, 29: an Iudaeorum deus tantum? nonne et gentium? soph. II, 11: adorabunt eum viri de loco suo omnes insulae gentium.

Deinde cum dicit sicut in Osea dicit, etc., probat propositum.

Et primo quantum ad gentiles; secundo quantum ad Iudaeos, ibi Isaias autem clamat, etc..

Circa primum ponit duas auctoritates Oseae loquentis pro gentibus, quarum prima promittit eis dona dei; secunda ipsam divinam filiationem, ibi et erit in loco ubi dictum, etc..

Dicit ergo primo: sicut, dominus, dicit in Osea, quia ipse erat qui loquebatur in prophetis. II Reg. XXIII, 2: spiritus domini locutus est per me, et sermo eius per linguam meam. Unde et Oseae I, 2 dicitur: principium loquendi domino in Osea.

Est autem considerandum quod a tribus bonis quae in Iudaeis eminebant, gentiles erant alieni, quorum primum erat divinus cultus, ratione cuius dicebantur populus dei, quasi ei servientes et eius praeceptis obedientes.

Unde in Ps. Xciv, 7 dicitur: nos autem populus eius et oves pascuae eius. Sed ab huius populi societate gentiles erant alieni, secundum illud Ephes. II, 12: alienati a conversatione Israel et hospites testamentorum.

Sed per christum facti sunt populus dei.

Tit. II, 14: dedit semetipsum pro nobis, ut emundaret sibi populum acceptabilem. Et hoc est quod dicit vocabo non plebem meam, id est, gentilitatem quae non erat plebs mea, plebem meam, id est, ad hoc ut sit plebs mea.

Secundum est privilegium dilectionis. Os.

C. III, 1: diligit dominus filios Israel, in eo scilicet quod eis multa beneficia inducentia ad specialem gratiam praestabat, a qua quidem dilectione gentiles olim erant exclusi.

Eph. IV, 18: alienati a veritate dei propter ignorantiam quae est in illis. Et ideo dicit et non dilectam, meam, scilicet gentilitatem, vocabo dilectam, meam. Eph. II, 13: vos qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine christi. Supra V, 10: cum inimici essemus, reconciliati sumus deo per mortem filii eius.

Tertium est libertas a peccato originali, quae Iudaeis in circumcisione conferebatur.

Is. XIV, 1: miserebitur dominus Iacob. Sed huius miserationis gentiles non erant participes.

Ez. XVI, 4: quando nata es, in die ortus tui non est praecisus umbilicus tuus; et infra: non pepercit super te oculus ut faceret tibi unum de his, misertus tui. Sed postea per christum sunt misericordiam consecuti.

Ideo sequitur et non misericordiam consecutam, misericordiam consecutam. Tit. III, V. 5: secundum suam misericordiam salvos nos fecit, etc..

Haec autem auctoritas habetur Oseae II, 24 secundum LXX, loco cuius littera nostra habet: miserebor eius quae fuit absque misericordia, et dicam non populo meo, populus meus es tu.

Deinde cum dicit et erit in loco, etc., inducit aliam auctoritatem quae habetur Oseae I, 10: in qua eis repromittitur dignitas filiorum dei, de qua Iudaei gloriabantur propter id quod dicitur Is. I, 2: filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me. Et Deut. XXXII, 6: nonne ipse est pater tuus? gentiles etiam non solum non dicebantur filii, quod pertinet ad eos qui ex amore deo serviunt et spiritu dei aguntur, ut supra cap. VIII, 14 dictum est, sed nec etiam digni erant ut populi dei dicerentur, quod pertinere poterat etiam ad eos qui spiritum servitutis acceperant in timore.

Unde dicit et erit in loco, id est, in Iudaea, ubi dictum est eis, scilicet gentilibus a Iudaeis quasi ex persona dei loquentibus, non plebs mea vos, quia non reputabant eos populum dei, ibi, id est etiam apud Iudaeos credentes, vocabuntur filii dei.

Vel in loco, id est toto mundo in quo convertentur ad fidem, ut detur intelligi quod non hoc modo convertentur sicut proselyti, quos Iudaei faciebant, qui suis locis derelictis in Iudaeam pergebant; hoc autem non ita futurum esse in his qui ad christum convertendi erant ostenditur soph. II, 11: adorabunt eum viri de loco suo. Unicuique ergo in loco suo habitanti, ubi dictum est eis, olim ex divina sententia, non plebs mea vos, ibi vocabuntur filii dei per divinam adoptionem. Io. I, 12: dedit eis potestatem filios dei fieri his qui credunt in nomine eius.

Deinde cum dicit Isaias autem clamat, etc., probat propositum quantum ad Iudaeos per auctoritatem Isaiae.

Et ponit duas auctoritates, quarum prima videtur pertinere ad omnes credentes ex Iudaeis, secunda specialiter ad apostolos, ibi et sicut praedixit, etc..

Dicit ergo primo: dictum est per Oseam pro gentibus, Isaias autem clamat, id est aperte loquitur pro conversione Israel.

Is. LVIII, 1: clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam.

In hac autem prima auctoritate, primo, ponit paucitatem conversorum Israel, dicens si fuerit numerus filiorum Israel quasi arena maris, id est innumerabiles prae multitudine gentium. Gen. XXII, 17: multiplicabo semen tuum velut arenam maris etc.. III Reg. IV, 20: Iuda et Israel innumerabiles quasi arena maris.

Reliquiae salvae fient, id est non omnes, nec maior pars, sed aliqui pauci qui relinquentur ex excidio aliorum. Mich. VII, V. 1: factus sum sicut qui colligit in autumno racemos vindemiae. Infra XI, 5: reliquiae secundum electionem gratiae salvae factae sunt.

Secundo, ibi verbum enim consummans, etc., assignat causam salutis, et, primo, ponit efficaciam evangelici verbi, dicens verbum enim consummans et abbrevians in aequitate.

Ubi notatur duplex efficacia evangelici verbi.

Prima est, quia consummans, id est, perficiens; ut enim dicitur Hebr. VII, 19: nihil ad perfectum adduxit lex. Dominus autem dicit, Matth. V, 17: non veni solvere legem, sed adimplere: tum quia figuris legis veritatem adhibuit, tum quia praecepta legis moralia debito modo exposuit, et occasiones transgrediendi abstulit, et etiam eis consilia perfectionis adiunxit. Unde et iuveni diviti matth.

C. XIX, 21, qui omnia mandata legis servaverat, dixit: unum tibi deest, si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, etc..

Et propter hoc discipulis suis dicebat matth.

C. V, 49: estote perfecti sicut et pater vester caelestis perfectus est.

Secunda efficacia est abbreviandi, et haec convenienter primae adiungitur, quia quanto aliquod verbum est magis perfectum, tanto est altius, et per consequens magis simplex et breve. Est autem verbum evangelii abbrevians verba legis, quia omnia sacrificia figuralia legis in uno vero sacrificio comprehendit, quo christus obtulit seipsum pro nobis hostiam, ut dicitur Ephes. V, 2. Omnia vero praecepta legis moralia in duobus praeceptis charitatis concludit Matth. XXII, 40: in his duobus mandatis universa lex pendet et prophetae.

Unde dicit abbrevians in aequitate, vel quia nihil est praetermissum de multitudine figurarum et praeceptorum legis, quin sub brevitate evangelii comprehenderetur; vel quia nihil ipsorum remanet observandum quod est aequum secundum dictamen rationis naturalis Ps. Cxviii, 72: omnia mandata tua aequitas. Subaudiendum est autem erit ut sit sensus: verbum evangelii erit abbrevians et consummans in aequitate.

Secundo cum dicit quod verbum, etc., assignat rationem praedictae efficaciae, dicens quia dominus super terram, existens, id est in terris tamquam homo inhabitans (secundum illud baruch III, 38: post haec in terris visus est, et cum hominibus conversatus est) faciet verbum breviatum.

Perfectius enim debet esse verbum et maioris virtutis quod ipse dominus deus carnem indutus locutus est per semetipsum, quam verba quae locutus est per prophetas, secundum illud Hebr. I: multifarie multisque modis olim deus loquens patribus in prophetis, etc..

Vel aliter: quia dominus, scilicet deus pater, faciet super terram verbum breviatum, id est incarnatum, quia filius dei exinanivit semetipsum, formam servi accipiens.

Dicitur autem exinanitum vel breviatum, non quia aliquid subtractum sit plenitudini vel magnitudini divinitatis ipsius, sed quia nostram exilitatem et parvitatem suscepit.

Habetur autem haec auctoritas Is. X, 22, ubi secundum litteram nostram sic dicitur: si fuerit populus tuus Israel quasi arena maris, reliquiae convertentur ex eo. Consummatio abbreviata inundabit iustitiam. Consummationem enim et abbreviationem dominus deus exercituum faciet in medio omnis terrae.

Deinde cum dicit et sicut praedixit Isaias, etc., inducit auctoritatem pertinentem specialiter ad apostolos, dicens et sicut praedixit Isaias I, 9: nisi dominus Sabaoth, id est, exercituum vel virtutum, reliquisset nobis, scilicet ex sua misericordia, semen, id est, verbum evangelii; Lc. VIII, 11: semen est verbum dei. Vel, semen, id est christum, Gal. III, 16: et semini tuo qui est christus. Vel, semen, id est, apostolos, Is. VI, 13: semen sanctum erit id quod steterit in ea. Sicut sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha similes fuissemus.

Gravius enim fuit peccatum Iudaeorum quam sodomorum. Thr. IV, 6: maior effecta est iniquitas populi mei peccato sodomorum.

Et Ez. XVI, 48: non fecit sodoma ipsa et filiae eius sicut fecisti tu et filiae tuae.

Et ideo quod Iudaei non sunt totaliter exterminati sicut sodomitae, est divinae misericordiae imputandum. Thr. III, 22: misericordiae domini quia non sumus consumpti.

Deinde cum dicit quid ergo dicemus? infert conclusionem ex dictis.

Et primo quantum ad gentes; secundo, quantum ad Iudaeos, ibi Israel vero, etc..

Circa primum duo facit.

Primo concludit quod intendit, dicens: quid ergo dicemus, ex consideratione praedictorum? hoc, inquam, quod gentes apprehenderunt, id est, consecutae sunt, iustitiam, scilicet qua vocantur filii. I Cor. VI, 11: et hoc quidem fuistis, sed iustificati estis. Et hoc quidem ex vocatione divinae electionis, non ex meritis, quod patet per hoc quod dicit quae non sectabantur iustitiam, secundum illud Ephes. II, 12: eratis in illo tempore sine christo alienati a conversatione Israel.

Secundo, exponit quod dixerat. Iustitiam autem quae ex fide est, non eam quae in operibus consistit. Non enim ad hoc gentes conversae sunt, ut iustitiam legalem observent, sed ut iustificentur per christi fidem.

Supra III, 22: iustitia autem dei per fidem iesu christi.

Deinde cum dicit Israel vero, etc., inducit conclusionem quantum ad Iudaeos.

Et primo concludit quod intendit, dicens: Israel vero, id est, populus Iudaeorum, sectando legem iustitiae, in legem iustitiae non pervenit.

Dicitur lex iustitiae lex spiritus vitae, per quam homines iustificantur, ad quam Iudaeorum populus non pervenit: quam tamen sectabatur observando umbram huius spiritualis legis, quae consistit in observationibus legalibus.

Hebr. X, 1: umbram habens lex futurorum bonorum. Vel sectando legem iustitiae, id est legem Moysi, quae est lex iustitiae si sit bene intellecta: quia docet iustitiam.

Vel dicitur lex iustitiae, quia facit homines iustos non vere, sed exterius dum peccata vitantur, non ex amore sed timore poenae quam lex infligebat. Is. LI, 1: audite me, qui sequimini quod iustum est, et quaeritis dominum. Et in eodem: audite me qui scitis iustum, populus meus, lex mea in cordibus eorum.

Secundo assignat causam, dicens quare, scilicet dum sectarentur legem ad legem iustitiae non pervenerunt? quia scilicet non per debitam viam sectabantur.

Et hoc est quod subdit quia non ex fide, scilicet christi quaerebant iustificari, sed quasi ex operibus legis. Sequebantur enim figuram et repudiaverunt veritatem. Supra c. III, 20: ex operibus legis non iustificabitur omnis caro coram illo.

Tertio manifestat causam propositam, et primo proponit manifestationem, dicens: offenderunt enim in lapidem offensionis, id est ad christum qui assimilatur lapidi offensionis, in hoc quod sicut lapis in quem homo offendit non cavetur propter suam parvitatem, ita Iudaei videntes christum infirmitate nostra contentum, non caverunt in eum offendere. Is. LIII, 3: quasi absconditus vultus eius, et despectus, unde non reputavimus eum. Ier. XIII, 16: antequam offendant pedes vestri ad montes caliginosos, id est ad christum et eius apostolos qui dicuntur montes caliginosi, propter hoc quod eorum dignitas et magnitudo latebat.

Secundo ad hoc inducit auctoritatem, dicens sicut scriptum est, in Isaia scilicet.

Componit autem apostolus verba Isaiae in diversis locis Scripturae. Nam Is. XXVIII, V. 16 dicitur: ecce ego mittam in fundamentis sion lapidem. Lapidem angularem, probatum, pretiosum, in fundamento fundatum.

Qui crediderit, non festinet. Et hinc sumitur principium auctoritatis: ecce ponam in sion lapidem, scilicet quasi fundamentum, in quo designatur quod christus divina ordinatione constitutus erat ecclesiae fundamentum.

I Cor. III, 11: fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est christus iesus.

Legitur etiam Is. VIII, 14: in lapidem autem offensionis et petram scandali duabus domibus Israel. Et hinc sumitur medium auctoritatis quo dicit lapidem offensionis et petram scandali, ut offensio referatur ad ignorantiam, quia, ut dicitur I Cor. II, 8, si cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent.

Scandalum autem referendum est ad impactionem et casum, quo per infidelitatem ceciderunt, christum et eius apostolos persequentes.

I Cor. I, 23: nos praedicamus christum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum.

Lc. II, 34: ecce hic positus est in ruinam, etc..

Finis autem auctoritatis sumitur Isaiae c. XXVIII, 16: qui crediderit, non festinet, loco cuius hic dicitur: omnis qui credit in eum non confundetur, quia scilicet consequetur mercedem ab eo. Eccli. II, 8: qui timetis deum, credite illi, et non evacuabitur merces vestra.

Ponit autem apostolus haec verba secundum litteram LXX. Et ad hunc sensum pertinet quod in littera nostra dicitur: qui crediderit, non festinet. Ille enim festinare videtur, qui delusum se reputat, quia cito non adipiscitur quod sperabat.