Lectio 3

Commendata origine christi, hic commendat virtutem ipsius et ponit tria: primo, praedestinationem, cum dicit: qui praedestinatus est; secundo, dignitatem seu virtutem, cum dicit filius dei in virtute; tertio, signum sive effectum, cum dicit secundum spiritum sanctificationis.

Circa primum considerandum est quod nomen praedestinationis a destinatione sumitur. Dicitur enim praedestinatus quasi ante destinatus. Destinatio autem dupliciter sumitur. Quandoque pro missione: dicuntur enim destinati qui ad aliquid mittuntur, secundum illud I Mach. I, 14: destinaverunt aliqui ex populo, et abierunt ad regem.

Quandoque vero destinare idem est quod proponere, secundum illud II Mach. VI, 20: destinavit, eleazarus, non admittere illicita.

Haec autem secunda significatio a prima derivari videtur. Sicut enim nuntius, qui mittitur, ad aliquid dirigitur, ita, quod proponimus, ad finem aliquem ordinamus. Secundum hoc igitur praedestinare nihil aliud est quam ante in corde disponere quid sit de re aliqua faciendum.

Potest tamen aliquis de futura re, seu operatione, disponere: uno modo, quantum ad ipsam rei constitutionem, sicut artifex disponit qualiter debeat facere domum; secundo modo, quantum ad ipsum usum vel gubernationem rei, sicut aliquis disponit qualiter debeat uti suo equo: et ad hanc secundam praedispositionem pertinet praedestinatio, non ad primam.

Id enim quo aliquis utitur refert in finem quia, ut Augustinus dicit in libro de doctrina christiana: uti est referre aliquid in finem quo fruendum est.

Sed cum res in seipsa constituitur, non dirigitur ex hoc ipso in aliud. Unde praedispositio constitutionis rei, proprie praedestinatio dici non potest. Ergo idem est negare praedestinationem quod negare praeordinationem divinam ab aeterno de iis quae sunt fienda in tempore. Sed quia omnia naturalia pertinent ad constitutionem rei ipsius, quia vel sunt principia ex quibus res constituitur, vel ex huiusmodi principiis consequuntur, consequens est quod naturalia proprie sub praedestinatione non cadant; sicut non dicimus proprie quod homo est praedestinatus habere manus.

Relinquitur ergo quod praedestinatio dicatur proprie eorum solum quae sunt supra naturam, in quae rationalis creatura ordinatur.

Supra autem naturam rationalis creaturae est deus solus, cui unitur rationalis creatura per gratiam. Uno modo, quantum ad actum ipsius dei, puta cum per gratiam prophetiae communicatur homini praecognitio futurorum, quae est propria deo: et huiusmodi dicitur gratia gratis data; alio modo quantum ad ipsum deum, cui unitur rationalis creatura, communiter quidem, secundum effectum dilectionis, secundum illud I Io. IV, 16: qui manet in charitate in deo manet et deus in eo, quod quidem fit per gratiam gratum facientem, quae est gratia adoptionis; alio modo, quae est singularis christo, per unionem in esse personali: et haec dicitur gratia unionis.

Sicut ergo hominem esse unitum deo, per gratiam adoptionis, cadit sub praedestinatione, ita etiam esse unitum deo, per gratiam unionis in persona, sub praedestinatione cadit.

Et quantum ad hoc dicit qui praedestinatus est filius dei.

Et ne hoc referatur ad filiationem adoptionis, additur in virtute, quasi diceret: praedestinatus est ut sit talis filius, ut habeat aequalem, imo eamdem virtutem cum deo patre. Quia, ut dicitur Apoc. V, 12, dignus est agnus qui occisus est accipere virtutem et divinitatem. Quinimmo ipse christus est dei virtus, secundum illud I Cor. I, 24: christum dei virtutem et dei sapientiam. Unde, Io. V, 19: quaecumque pater facit haec et filius similiter facit.

Respectu vero gratiae gratis datae, non dicitur aliquis praedestinari simpliciter, quia gratia gratis data non ordinatur directe ad hoc quod ille, qui eam recipit, ad finem ultimum dirigatur, sed ut per eam alii dirigantur, secundum illud I Cor. XII, 7: unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem.

Manifestum est autem quod id quod est per se est mensura et regula eorum quae dicuntur per aliud et per participationem.

Unde praedestinatio christi, qui est praedestinatus ut sit filius dei per naturam, est mensura et regula vitae et ita praedestinationis nostrae, quia praedestinamur in filiationem adoptivam, quae est quaedam participatio et imago naturalis filiationis, secundum illud Rom. VIII, 30: quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imagini filii sui.

Sicut igitur homo christus praedestinatus non est propter merita praecedentia, sed ex sola gratia, ut sit filius dei naturalis, ita et nos ex sola gratia, non ex meritis, praedestinamur ut simus filii adoptivi, secundum illud Deut. IX, 14: ne dicas in corde tuo, cum deleverit eos dominus deus tuus in conspectu tuo: propter iustitiam meam introduxit me deus ut terram hanc possiderem.

Est igitur manifestum ad quid sit ista praedestinatio, scilicet ad hoc quod aliquis sit dei filius in virtute.

Sed restat inquirendum quis est iste qui est ad hoc praedestinatus.

Cum autem praedestinatio antecessionem importet, videtur quod ille, qui est praedestinatus ut sit filius dei in virtute, non semper fuerit filius dei in virtute. Non enim videtur esse praedestinatio de eo quod semper fuit, quia hoc non potest antecessionem habere.

Si igitur poneremus, secundum Nestorium, quod persona filii hominis esset alia a persona filii dei, nulla esset dubitatio quia possemus dicere quod persona creata filii hominis non fuit ab aeterno, sed ex tempore incoepit esse filius dei in virtute.

Et simile est si quis dicat quod est alia hypostasis, vel suppositum, filii dei et filii hominis.

Sed haec aliena sunt a fide ut supra dictum est.

Cum igitur non solum sit eadem persona filii dei et filii hominis, sed etiam hypostasis et idem suppositum, ratione cuius non potest dici vere et proprie quod filius hominis est factus filius dei, ne aliquod suppositum creatum intelligatur esse, de quo, de novo, praedicatur filius dei.

Pari ratione videtur quod non possit dici filius hominis esse praedestinatus filius dei quia filius hominis supponit suppositum aeternum quod fuit semper filius dei.

Unde antecessio, quam importat praedestinatio, locum non habet.

Propter hoc igitur Origenes dicit quod littera non debet esse: qui praedestinatus est, sed: qui destinatus est filius dei in virtute, ut nulla antecessio designetur. Et secundum hoc planus est sensus; quia christus destinatus, id est, missus est a deo patre in mundum, tamquam verus filius dei in virtute divina.

Sed quia communiter omnes libri Latini habent qui praedestinatus aliter alii hoc exponere voluerunt secundum consuetudinem Scripturae in qua dicitur aliquid fieri quando innotescit, sicut dominus post resurrectionem dicit, Matth. Ultimo: data est mihi omnis potestas, quia post resurrectionem innotuit talem potestatem sibi esse datam ab aeterno.

Sed secundum hoc quod dicit praedestinatus non proprie accipitur, quia praedestinatio est de eo quod pertinet ad gratiam; non autem in hoc gratia christo facta est quod eius virtus divina innotuit, sed potius nobis.

Et ideo etiam in Glossa dicitur quod secundum hunc sensum praedestinatus large ponitur, pro praescito, ut sit sensus: christus praedestinatus est, scilicet ab aeterno praescitus, ut innotesceret ex tempore esse filius dei in virtute.

Unde quidam alii praedestinationem ad ipsam unionem referentes, non attribuerunt eam personae sed naturae, ut sit sensus: qui praedestinatus est filius dei in virtute, id est, cuius natura praedestinata est ut sit ei unita, qui est filius dei in virtute.

Sed haec etiam expositio impropria est et extorta. Cum enim praedestinatio importet ordinem in finem, eius est praedestinari cuius est per suam operationem ordinari in finem.

Agere autem propter finem non est naturae sed personae.

Ideo, si proprie accipiatur, oportet quod praedestinatio attribuatur ipsi personae christi.

Sed quia persona christi subsistit in duabus naturis, humana scilicet et divina, secundum utramque potest aliquid dici de eo. Sicut enim de homine potest aliquid dici secundum corpus, ut tangi et vulnerari, aliquid autem secundum animam, ut intelligere et velle, ita et de christo potest aliquid dici et secundum divinam naturam sicut ipse de se dicit Io. X, 30: ego et pater unum sumus aliquid secundum humanam naturam, sicut cum dicimus eum crucifixum et mortuum. Et hoc modo dicitur esse praedestinatus secundum humanam naturam. Quamvis enim ipsa persona christi semper fuerit filius dei, tamen non semper fuit, ut existens in humana natura, esset filius dei, sed hoc fuit ineffabilis gratiae.

Est autem alia ratio de hoc participio factus, quod designat actum realem, et de hoc participio praedestinatus, quod designat actum animae.

Anima enim, secundum suum intellectum et rationem, potest distinguere ea quae sunt secundum rem coniuncta. Potest enim aliquis de pariete albo cogitare et loqui seorsum quidem quantum ad hoc quod est paries, seorsum autem ex hoc quod est albus. Ita etiam in praedestinatione. Nam praedestinatio potest attribui personae christi secundum quod subsistit in humana natura, licet non attribuatur ei secundum quod subsistit in divina.

Unde et apostolus prius filium dei incarnatum esse praemiserat, et postea ei praedestinationem attribuit, ut intelligatur praedestinatus esse secundum quod factus est ex semine David secundum carnem. Et sic a filio dei, explicando incarnationis mysterium, descendit ad carnem, et a carne, secundum praedestinationem, ascendit ad filium dei, ut ostendatur quod neque gloria divinitatis impedivit infirmitatem carnis, neque infirmitas carnis diminuit maiestatem dei.

Quaeritur autem in Glossa, primo quidem, utrum christus, secundum quod homo, sit filius dei.

Et videtur quod sic. Quia hic est christus, qui praedestinatus est ut sit, sed secundum quod homo est praedestinatus ut sit; ergo, secundum quod homo est filius dei.

Et dicendum quod si ly secundum quod denotat unitatem suppositi: verum est quod secundum quod homo est filius dei, quia unum est suppositum dei et hominis. Si autem designat conditionem naturae vel causam, falsum est; non enim ex natura humana habet ut sit filius dei.

In argumento autem est fallacia compositionis et divisionis. Ex eo quod ly secundum quod potest determinare participium praedestinatus, et sic verum est quod, secundum quod homo, est praedestinatus; vel potest determinare ipsum esse filium dei ad quod ordinatur praedestinatio, et sic falsum est. Non enim praedestinatus est ut secundum quod homo sit filius dei: et in hoc sensu procedit ratio.

Secundo quaeritur utrum christus, secundum quod homo, sit persona.

Et dicendum quod si ly secundum quod referatur ad ipsum suppositum hominis, concedendum est quod ipsum suppositum hominis est persona divina. Si vero designet naturae conditionem vel causam, sic christus secundum quod homo non est persona, quia humana natura non causat novam personalitatem in christo. Adiungitur enim digniori in cuius personalitatem transit.

Item obiicitur de hoc, quod Glossa dicit, quod qui suscepit et quod suscepit est una persona. Id autem quod suscepit filius dei est humana natura, ergo humana natura est persona.

Et dicendum est quod huiusmodi locutiones sunt exponendae, ut sit sensus: quod ille qui suscepit et natura quam suscepit, uniuntur in una persona.

Quarto quaeritur utrum hoc sit verum: homo est assumptus a verbo.

Et videtur quod sic, secundum illud ps.

Lxiv, 5: beatus quem elegisti et assumpsisti.

Et dicendum est quod cum homo supponat suppositum aeternum, non potest proprie dici quod homo sit assumptus a verbo.

Non enim assumitur idem a seipso sed exponendum est, sicubi inveniatur, homo assumptus, id est, humana natura.

Quinto quaeritur utrum haec sit vera: iste homo semper fuit.

Et dicendum est hanc esse veram propter hoc quod homo supponit aeternum suppositum, unde Hebr. Ultimo dicitur: iesus christus heri et hodie, ipse et in saecula.

Non tamen cum reduplicatione est vera huiusmodi propositio. Non enim ille homo, secundum quod homo est, semper fuit, sed secundum quod est filius dei.

Sic igitur patet et de praeordinatione et de virtute filii dei.

Restat tertium, scilicet de signo, quod tangitur in eo quod subditur secundum spiritum, etc..

Est enim proprium virtutis divinae per collationem spiritus sancti sanctificare homines, Lev. XX, 8: ego dominus qui sanctifico vos. Ipse etiam spiritum sanctum solus dare potest secundum illud Is. XLII, 5: haec dicit dominus deus creans caelos, et infra: dans flatum populo qui est super terram et spiritum calcantibus eam. Ex hoc igitur apparet christum habere virtutem divinam, quia ipse dat spiritum sanctum, secundum illud: Io. XV, 26: cum venerit Paraclitus quem ego mittam. Eius etiam virtute sanctificamur, secundum illud I Cor. VI, V. 11: sed sanctificati estis, sed iustificati estis in nomine domini nostri iesu christi et spiritu dei nostri.

Dicit ergo quod christus sit filius dei in virtute, apparet secundum spiritum sanctificationis, id est secundum quod dat spiritum sanctificantem, quae quidem sanctificatio incoepit ex resurrectione mortuorum iesu christi domini nostri, id est ex mortuis secundum illud Io. VII, 30: nondum erat spiritus datus quia nondum iesus fuerat glorificatus: quod non est sic intelligendum quod nullus, ante christi resurrectionem, spiritum sanctificantem acceperit, sed quia ex illo tempore, quo christus resurrexit, incoepit copiosius et communius spiritus sanctificationis dari.

Potest etiam intelligi quod hic designentur duo signa virtutis divinae in christo.

Primum quidem ex hoc quod dicit secundum spiritum sanctificationis, sive intelligatur secundum sanctificantem spiritum, sicut dictum est, sive intelligatur secundum hoc quod ipse, per spiritum sanctum, est in utero virginali conceptus, quod est signum divinae virtutis in ipso, secundum illud lc.

C. I, 35: spiritus sanctus superveniet in te, et postea sequitur: ideoque et quod ex te nascetur sanctum, vocabitur filius dei.

Secundum autem signum virtutis divinae est resuscitatio mortuorum, secundum illud Io. V, 21: sicut pater suscitat mortuos et vivificat, sic et filius.

Est ergo sensus quod apparet christum esse filium dei in virtute ex resurrectione mortuorum, id est ex hoc quod mortuos fecit secum resurgere, secundum illud matth.

C. XXVII, 52: multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt, et tandem faciet omnes resurgere secundum illud Io. V, 25: omnes qui in monumentis sunt audient vocem filii dei, et, qui audierint, vivent.

Vel potest intelligi de spirituali resurrectione mortuorum, quae est a peccatis, secundum illud Eph. V, 14: surge qui dormis et exurge a mortuis. Dicuntur autem mortui iesu christi qui ab ipso resuscitantur, sicut et infirmi alicuius medici a quo sanantur.

Possunt autem haec duo signa ad duas praecedentes clausulas referri hoc modo: qui factus est ei ex semine David secundum carnem, et hoc secundum spiritum sanctificationis ex quo, scilicet caro eius, concepta est; qui praedestinatus est filius dei in virtute, et haec apparent in resurrectione mortuorum, etc..

Sed prima expositio est melior.