Lectio 5

Postquam apostolus posuit ingressum peccati in hunc mundum, hic agit de progressu gratiae abolentis peccatum.

Et circa hoc duo facit.

Primo ostendit quomodo per christi gratiam remotum est peccatum, quod per unum hominem in mundum intravit; secundo ostendit quomodo per gratiam christi peccatum est remotum, quod lege adveniente superabundaverat, ibi lex autem subintravit, etc..

Ostendit autem quod per gratiam christi removetur peccatum per Adam introductum in mundum, comparando gratiam christi peccato Adae, quia scilicet plus potest gratia christi in bono, quam peccatum Adae in malo.

Et circa hoc duo facit.

Primo comparat ipsas causas, scilicet gratiam christi peccato Adae: secundo ponit comparationem earum quantum ad effectus, ibi et non sicut per unum, etc..

Circa primum duo facit.

Primo proponit comparationem; secundo, manifestat eam, ibi si enim unius, etc..

Dicit ergo primo. Dictum est quod Adam est forma futuri, sed non sicut delictum, etc., quasi dicat: non est aestimandum quod tantae efficaciae sit delictum Adae, quantae est efficaciae donum christi.

Cuius ratio est ista: quia peccatum procedit ex infirmitate voluntatis humanae, gratia autem procedit ex immensitate bonitatis divinae, quam manifestum est voluntati humanae, praesertim infirmae, praeferri. Et ideo virtus gratiae excedit omne peccatum. Et idcirco dicebat David: miserere mei, deus, secundum magnam misericordiam tuam.

Et propter hoc iuste reprobatur verbum cain, Gen. IV, 13: dicentis: maior est iniquitas mea, quam ut veniam merear.

Deinde cum dicit si enim unius, etc., manifestat quod dixerat, scilicet quod donum gratiae excedit delictum Adae, dicens si enim delicto unius, scilicet Adae, multi mortui sunt, id est, si ex delicto Adae peccatum et mors transivit in multos alios, quia in omnes qui in eo peccaverunt, multo magis gratia dei et donum, id est, gratuitum dei donum, ut ly et expositive teneatur. Vel gratia dei refertur ad remissionem peccati.

Supra eodem: iustificati gratis per gratiam ipsius, etc.. Donum autem refertur ad bona superaddita ultra remissionem peccatorum, ut dicit Ps. Lxvii, 19, secundum aliam litteram, dedit dominus dona hominibus.

Multo magis, inquam, huiusmodi gratia et dona, abundavit in plures, idest in multos.

Quanto enim aliquid est potentius, tanto magis se potest ad multa extendere. Peccatum autem Adae ad multos se extendit, quod probatur per mortem. Unde signanter dicit quod unius delicto multi mortui sunt. Mors enim argumentum est peccati originalis, ut supra dictum est. Adae dixit deus: quacumque die comederis, etc.. Gratia dei quae est fortior, multo amplius ad multos extenditur. Hebr. II, 10: qui multos filios in gloriam adduxit.

Notandum est autem quod dicit abundavit, quia non solum gratia dei processit in multos ad deletionem peccati per Adam inducti, sed etiam ad peccata actualia delenda, et multa alia bona consequenda.

II Cor. IX, 8: potens est autem deus omnem gratiam abundare facere in vobis.

Sicut enim peccatum ex uno homine abundavit in multos ex prima suggestione diaboli, ita et gratia dei per unum hominem processit ad multos. Unde signanter addit in gratia, id est, per gratiam unius hominis iesu christi. Sic enim a deo gratia in multos effunditur, ut eam per christum accipiant, in quo omnis plenitudo gratiarum invenitur, secundum illud Io. I, 16: de plenitudine eius omnes accepimus, gratiam pro gratia.

Sic autem legenda est littera secundum expositionem Augustini, ut hoc quod dicitur plures, non accipiatur comparative, sed absolute: et ita vult quod attendatur comparatio quantum ad hoc, quod si delictum unius Adae processit in multos, multo magis gratia unius christi in multos.

Sed secundum Ambrosium ly plures accipitur comparative, ut sit sensus, quod delicto, id est peccato actuali, unius, scilicet Adae, multi, non omnes, mortui sunt, scilicet morte peccati, imitando scilicet peccatum ipsius Adae per idololatriam, ut supra expositum est. Sap. XIII, 10 dicitur de idololatris: infelices autem sunt, et inter mortuos spes eorum. Et multo magis gratia dei abundavit in plures, scilicet quam in idololatris qui peccaverunt in similitudinem Adae, quia non solum eorum peccata tolluntur per gratiam christi, sed etiam peccata eorum qui in fide unius dei permanserunt. Mich. Ult.: deponet iniquitates nostras, et proiiciet omnia peccata nostra.

Deinde, cum dicit et non sicut, etc., comparat christi gratiam peccato Adae, quantum ad effectum, quia non solum utrumque in multos redundat, sed etiam maiorem effectum habet gratia christi quam peccatum Adae.

Et circa hoc tria facit.

Primo proponit quod intendit; secundo manifestat propositum, ibi nam iudicium etc.; tertio probat, ibi si enim unius, etc..

Dicit ergo primo. Non solum dictum est, scilicet quod christi gratia magis abundat in multos, quam peccatum Adae, sed etiam in eis maiorem effectum facit. Et hoc est quod dicit et non sicut per unum peccatum, ita et donum, quasi dicat: non tantus effectus sequitur per unum peccatum Adae in multis, quantus consequitur in multis per donum gratiae christi. Potentioris enim causae potentior est effectus. Unde cum dictum sit gratiam esse potentiorem quam peccatum Adae, consequens est quod maiorem effectum efficiat.

Deinde cum dicit nam iudicium, etc., manifestat quod dixerat, dicens: nam iudicium, id est divina punitio, procedit quidem ex uno, scilicet peccato primi parentis, in condemnationem, scilicet omnium hominum, quia in illo peccante peccaverunt, secundum illud quod supra dictum est, quod mors in omnes pertransiit, in quo omnes peccaverunt. Gratia autem dei, quae datur per christum, procedit ex multis delictis, id est, non solum ex illo uno originali sed etiam ex multis actualibus, in iustificationem, id est, perfectam emundationem. I cor.

C. VI, 11: et haec quidem fuistis aliquando, sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed iustificati estis.

Deinde, cum dicit si enim unius, etc., probat quod dixerat, scilicet quod gratia christi procedit ex multis delictis in iustificationem.

Et primo quidem hoc probat ex posteriori; secundo ex priori, ibi: sicut enim etc..

Circa primum considerandum est quod apostolus in praemissa comparatione non ponit sibi respondentia, scilicet res eiusdem generis. Nam ex parte peccati ponit condemnationem, quae pertinet ad poenam, ex parte autem gratiae ponit iustificationem, quae non pertinet ad praemium, sed magis ad statum meriti.

Sic igitur apostolus intendit, per hoc quod dicit quod peccatum inducit condemnationem, ostendere quod gratia inducat iustificationem.

Et utitur tali ratione: sicut condemnatio mortis procedit ex peccato primi parentis, ita regnum vitae procedit ex gratia christi.

Haec enim duo uniformiter sibi correspondent, sed ad regnum vitae nullus potest pervenire, nisi per iustitiam, ergo per gratiam christi homines iustificantur.

Primo ergo ponit praemissas; secundo infert conclusionem intentam, ibi igitur sicut per unius, etc..

Primam autem propositionem proponit dicens si enim ex delicto unius hominis mors regnavit per unum hominem, quia, sicut supra eodem dictum est, per unum hominem peccatum intravit et per peccatum mors, multo magis, homines, regnabunt in vita, scilicet aeterna, per unum iesum christum, qui dicit Io. X, 10: ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant, participando scilicet aeternitatem vitae, quae quidem abundantia hic per regnum designatur.

Unde dicitur Apoc. XX, 4, quod regnabunt cum christo annis mille, id est, aeterno tempore.

Minorem autem designat, interponendo abundantiam gratiae christi et donationis, et iustitiae accipientes, quasi diceret: ad regnum vitae homines pervenire non possunt, nisi hoc accipiendo. Ita quod gratia christi referatur ad dimissionem peccati, quam nulla merita praecedere possunt, et ideo omnino gratiae deputatur; si enim ex operibus, iam non ex gratia, ut dicitur infra XI, 6.

Quod autem dicitur donationis, referendum est ad dona gratiarum, quibus homines promoventur in bona. Esther II, 18: largitus est dona iuxta magnificentiam principalem, etc..

Quod autem dicitur iustitiae, referendum est ad rectitudinem operum. I Cor. I, 30: qui factus est nobis a deo iustitia.

Deinde cum dicit igitur sicut, etc., infert conclusionem intentam, quae idem continet cum eo quod supra praemissum est, videlicet quod sicut per unius delictum Adae divinum iudicium processit in omnes homines qui carnaliter ex eo nascuntur in condemnationem mortis, sic et per unius scilicet iustitiam christi, divina gratia processit in omnes homines, in iustificationem vitae, id est, quae ducit ad vitam.

Sed videtur hoc esse falsum. Non enim omnes homines iustificantur per christum, sicut omnes homines moriuntur per Adam.

Sed dicendum quod intelligendum est quod, sicut omnes homines qui nascuntur carnaliter ex Adam, incurrunt condemnationem per eius peccatum, ita omnes qui renascuntur spiritualiter per christum, adipiscuntur iustificationem vitae, quia, ut dicitur Io. III, 5, nisi quis renatus fuerit denuo ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum dei, etc..

Quamvis possit dici quod iustificatio christi transit in iustificationem omnium hominum, quantum ad sufficientiam, licet quantum ad efficientiam procedat in solos fideles.

Unde dicitur I Tim. IV, 10: qui est salvator omnium hominum, maxime autem fidelium.

Ex hoc autem quod hic dicitur, accipere debemus, quod sicut nullus moritur, nisi per peccatum Adae, ita nullus iustificatur, nisi per iustitiam christi, quae quidem est per fidem ipsius, secundum illud quod supra III, 22 dictum est: iustitia dei per fidem iesu christi in omnes, qui credunt in eum.

In eum autem crediderunt homines, non solum qui sunt post eius incarnationem, sed etiam qui eius incarnationem praecesserunt.

Sicut enim nos credimus eum natum et passum, ita ipsi crediderunt nasciturum et passurum.

Unde eadem est fides nostra et eorum.

II Cor. IV, 13: habentes eumdem fidei spiritum, etc..

Sic igitur probatum est quod gratia christi procedat ad multorum iustificationem ex posteriori, scilicet ex regno vitae.

Consequenter cum dicit sicut enim, etc., probat idem ex priori.

Causae enim similes sunt suis effectibus.

Inobedientia autem primi parentis, quae habet rationem iniustitiae, constituit peccatores et iniustos. Igitur obedientia christi quae habet rationem iustitiae, constituit iustos.

Et hoc est quod supra dictum est, quod gratia procedit in omnes homines in iustificationem.

Sed videtur esse dubium quod dicitur, quod per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, id est omnes qui ab eo nascuntur secundum rationem seminalem. Primum enim eius peccatum videtur fuisse superbia, magis quam inobedientia, secundum illud Eccli. X, 15: initium omnis peccati superbia.

Sed dicendum est quod, sicut ibidem dicitur initium superbiae facit homines apostatare a deo, quia scilicet prima pars superbiae consistit in hoc quod homo non vult subiici praeceptis divinis, quod ad inobedientiam pertinet. Unde primum hominis peccatum fuisse videtur inobedientia, non secundum actum exteriorem, sed secundum interiorem motum superbiae, quo voluit divino praecepto contraire. Unde eius inobedientiam dominus arguit Gen. III, 17: quia audisti vocem uxoris tuae, et comedisti de ligno de quo praeceperam tibi ne comederes, etc.. Obedientia autem christi hic dicitur secundum quam, praecepto patris obediens, mortem sustinuit pro salute nostra, secundum illud Phil. II, 8: factus est obediens usque ad mortem, etc..

Nec est contrarium quod alibi dicitur, christus ex charitate mortuus est, ut patet Eph. V, 2; quia hoc ipsum quod obedivit, processit ex dilectione quam habuit ad patrem et ad nos.

Et est attendendum quod per obedientiam et inobedientiam probat nos per unum peccatores effici, et per unum iustificari: quia iustitia legalis, quae est omnis virtus, attenditur in observatione praeceptorum legis, quod pertinet ad rationem obedientiae.

Iniustitia autem legalis, quae est omnis malitia ut dicitur V ethicorum, attenditur in transgressione mandatorum legis, quae pertinet ad rationem inobedientiae.

Sic ergo convenienter dicitur quod per obedientiam constituuntur homines iusti, et per inobedientiam peccatores.