Lectio 3

Postquam apostolus ostendit quomodo homo debet se deo exhibere pium, convenienter eius donis utendo, et proximo iuste ei debita reddendo, hic ostendit quomodo in seipso debeat honestatem conservare.

Et circa hoc duo facit.

Primo proponit temporis congruitatem; secundo exhortatur ad honestatem operum, ibi abiiciamus ergo, etc..

Circa primum tria facit.

Primo ponit temporis congruitatem; secundo assignat rationem, ibi nunc enim propior est, etc.; tertio adhibet similitudinem, ibi nox praecessit, etc..

Dicit ergo primo: dictum est quae debetis observare et hoc, non solum propter ea quae dicta sunt, sed etiam scientes hoc tempus, id est per hoc quod debetis considerare huius temporis conditionem, quia ut dicitur Eccle. VIII, 6: omni negotio tempus est et opportunitas. Ier. VIII, 7: milvus in caelo cognovit tempus suum, turtur, et hirundo, et ciconia custodierunt tempus adventus sui, populus autem meus, etc..

Ad quid autem congruum sit hoc tempus ostendit, subdens quia hora est iam nos de somno surgere. Quod quidem intelligendum est non de somno naturae, qui quandoque dicitur mors, secundum illud I Thess. IV, 12: nolumus vos ignorare de dormientibus, quandoque autem est quies animalium virtutum, secundum illud Io. XI, V. 12: si dormit, salvus erit. Nec enim intelligendum est de somno gratiae, qui quandoque dicitur quies aeternae gloriae, secundum illud Ps. IV, 9: in pace in idipsum, etc., quandoque autem est quies contemplationis etiam in hac vita. Cant. V, 2: ego dormio, et cor meum vigilat. Sed intelligitur de somno culpae, secundum illud Eph. V, 14: exurge, qui dormis, et exurge a mortuis, etc., vel etiam negligentiae, secundum illud prov.

C. VI, 9: usquequo, piger, dormies? tempus ergo est surgendi a somno culpae per poenitentiam Ps. Cxxvi, 2: surgite, postquam sederitis, etc., a somno vero negligentiae per sollicitudinem bene operandi Is. XXI, 5: surgite, principes, accipite clypeum.

Eccli. XXXII, 15: hora surgendi non te tristet.

Deinde, cum dicit nunc enim, etc., assignat rationem eius quod dixerat, dicens nunc enim propior est salus nostra, quam cum credidimus. Quod quidem secundum intentionem apostoli intelligitur de salute vitae aeternae, de qua dicitur Is. LI, 8: salus autem mea in sempiternum erit.

Ad hanc autem salutem homo ordinatur, primo quidem, per fidem. Mc. Ult.: qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit.

Sed semper magis ac magis homo accedit ad eam per bona opera et charitatis augmentum.

Unde dicitur Iac. IV, 8: appropinquate deo, et appropinquabit vobis.

Hoc est ergo quod apostolus dicit: ideo hora est iam nos de somno surgere, nunc enim, quando scilicet per opera bona et per charitatis augmentum profecimus, propior, id est propinquior, est, scilicet nobis, nostra salus, scilicet vitae aeternae de qua dicitur Is. LI, 8: salus autem mea in sempiternum erit; quam cum credidimus, id est quam cum a principio fidem accepimus.

Et potest hic intelligi duplex propinquitas.

Una quidem secundum tempus, qua viri sancti, in operibus iustitiae proficientes, magis appropinquant ad terminum vitae huius, in quo mercedem accipiunt.

Alia vero est propinquitas dispositionis vel praeparationis, quia per augmentum charitatis et operationem iustitiae homo praeparatur ad illam salutem. Matth. XXV, 10: quae paratae erant, intraverunt cum eo ad nuptias.

Sed secundum quod ecclesia haec verba adventus tempore legit, videntur haec verba esse referenda ad salutem quam christus fecit in suo primo adventu, ut intelligamus apostolum loquentem quasi ex persona omnium fidelium qui fuerunt ab initio mundi. Appropinquante enim iam tempore incarnationis christi, quo vaticinia prophetarum crebrescebant, quod tempus repraesentat ecclesia, poterit dici: nunc propior est nostra salus scilicet christus, quam cum credidimus, id est cum homines a principio credere coeperunt christi adventum futurum.

Is. LVI, 1: iuxta est salus mea, ut veniat, et iustitia mea, ut reveletur.

Posset etiam assumi ad tempus misericordiae, quo quis incipit velle a praeteritis peccatis discedere. Tunc enim magis appropinquat suae saluti, quam a principio, dum haberet fidem informem. Iac. IV, 7 s.; resistite diabolo, et fugiet a vobis; appropinquate deo, et appropinquabit vobis, etc..

Deinde, cum dicit nox praecessit, dies autem appropinquavit, etc., ponit ad propositum similitudinem. Quod quidem secundum intentionem apostoli sic videtur esse intelligendum ut totum tempus vitae praesentis nocti comparetur propter ignorantiae tenebras, quibus praesens vita gravatur.

Iob XXXI, 1: omnes quippe involvimur tenebris, etc.. Et de hac nocte dicitur Is. XXVI, V. 9: anima mea desideravit te in nocte.

Diei autem comparatur status futurae beatitudinis propter claritatem dei, qua sancti illustrantur. Is. LX, 19: non erit tibi amplius sol ad lucendum per diem, nec splendor lunae illuminabit te, sed erit tibi dominus in lucem sempiternam. Ad quem diem refertur quod dicitur in Ps. Cxvii, 24: haec dies, quam fecit dominus, exultemus et laetemur in ea.

Alio modo potest intelligi quod status culpae nocti comparetur propter tenebras culpae, de quibus dicitur in Ps. Lxxxi, V. 5: nescierunt, neque intellexerunt, in tenebris ambulant. Et de hac nocte dicitur sap.

C. XVII, 20: solis autem illis superposita erat gravis nox, imago tenebrarum, quae superventurae erant illis.

Dies autem dicitur status gratiae propter lumen spiritualis intelligentiae, quod iusti habent sed impiis deest. Ps. Xcvi, 11: lux orta est iusto. Sap. V, 6: sol intelligentiae non est ortus nobis.

Tertio modo potest intelligi quod comparetur nocti tempus praecedens christi incarnationem, quia nondum erat manifestata, sed sub quadam caligine. II Petr. I, V. 19: habetis propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes quasi lucernae lucenti in caliginoso loco. Et de hac nocte dicitur Is. XXI, 11: custos, quid de nocte? unde, sicut in nocte apparent umbrae ita etiam illo tempore eminebant legalia, quae sunt umbra futurorum, ut dicitur Col. II, 17.

Tempus autem ab incarnatione christi comparatur diei propter potentiam spiritualis solis in mundo, de quo dicitur Mal. Ult.: vobis timentibus nomen meum orietur sol iustitiae. Unde et ipse dominus dicit Io. IX, 4: me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est. Et postea subdit: quamdiu in mundo sum, lux sum mundi.

Quod ergo dicitur nox praecessit, indifferenter accipi potest pro qualibet praedictarum trium noctium. Iam enim praecesserat eos quibus scribebat, et magna pars temporis huius vitae, et, quod verius est, praecesserat nox culpae; praecesserat etiam tempus legis, quod fuit ante christum.

Quod autem subdit dies autem appropinquavit, videtur secundum intentionem apostoli referendum esse ad diem futurae gloriae, qui licet nondum advenisset fidelibus christi quibus scribebat, tamen in propinquo erat eis.

Secundum praedicta posset etiam intelligi tempus gratiae christi, quod etsi iam advenerit secundum temporum cursum, appropinquare tamen nobis dicitur per fidem et devotionem, sicut et Phil. IV, 5 dicitur: dominus prope est, et in Ps. Cxliv, 18: prope est dominus omnibus invocantibus eum.

Potest etiam hoc congruere his qui de peccatis poenitere incipiunt, quibus dies gratiae appropinquat.

Deinde, cum dicit abiiciamus, etc., concludit exhortationem de honestate vitae. Et primo ponit exhortationem; secundo exponit eam, ibi non in comessationibus, etc..

Circa honestatem vitae tria tangit.

Primo quidem remotionem vitiorum concludens ex praemissis: si nox praecessit, ut dictum est, abiiciamus opera tenebrarum, quia, ut dicitur Eccle. VIII, 6, omni negotio tempus est et opportunitas.

Unde, recedente nocte, cessare debent opera noctis.

Dicuntur autem opera tenebrarum opera peccatorum: primo quidem, quia in seipsis privata sunt lumine rationis, quo illustrari debent humana opera, Eccle. II, 14: sapientis oculi in capite eius, stultus in tenebris ambulat, secundo, quia in tenebris aguntur, iob XXIV, V. 15: oculus adulteri observat caliginem, tertio, quia per ea homo ad tenebras ducitur, secundum illud Matth. XXII, 13: mittite eum in tenebras exteriores.

Secundo inducit ad assumendas virtutes, quasi dicat: ex quo dies appropinquavit, assumentes ea quae congruunt diei, induamur arma lucis, id est virtutes, quae et arma dicuntur, inquantum nos muniunt.

Eph. Ult.: induite vos armaturam dei, ut possitis stare adversus insidias diaboli.

Et dicuntur lucis arma, tum quia lumine rationis decorantur et perficiuntur, unde dicitur Prov. IV, 18: iustorum semita quasi lux splendens procedit, tum quia lucis examen requirunt, Io. III, 21: qui facit veritatem, venit ad lucem, tum quia per opera virtutum alii illuminantur, Matth. V, 16: sic luceat lux vestra coram hominibus, etc..

Tertio exhortatur ad usum virtutum et profectum, cum dicit sicut in die honeste ambulemus. Haec enim duo videntur diei congruere. Primo quidem honestas.

Nam in die unusquisque seipsum studet componere, ut coram aliis honestus appareat. In nocte autem non sic. Unde dicitur I thess.

C. V, 7: qui dormiunt, nocte dormiunt: et qui ebrii sunt, nocte ebrii sunt: nos autem qui diei sumus, sobrii simus. Unde I cor.

C. XIV, 40 dicitur: omnia honeste et secundum ordinem fiant in vobis.

Secundo homo in die ambulat, non in nocte.

Unde dicitur Io. XI, 10: qui ambulat in nocte offendit. Et ideo, quia dies est, oportet quod ambulemus, id est de bono in melius procedamus. Unde dicitur Io. XII, 35: ambulate, dum lucem habetis.

Deinde, cum dicit non in comessationibus, etc., exponit quod dixerat.

Et, primo, exponit quomodo sunt abiicienda opera tenebrarum, quae sunt opera peccatorum, de quibus quaedam enumerat. Primo ponens ea quae pertinent ad corruptionem concupiscibilis, cuius corruptio est intemperantia, quae est circa delectationes tactus et circa cibos. Unde, primo, excludit intemperantiam ciborum, cum dicit non in comessationibus.

Dicuntur comessationes superfluae et nimis accuratae comestiones. Prov.

C. XXIII, 20: noli esse in conviviis peccatorum, nec in comessationibus eorum qui carnes ad vescendum conferunt. Quod quidem potest esse peccatum mortale ex hoc quod secundum legem pro hac culpa aliquis damnatur ad mortem. Dicitur enim de filio protervo Deut. XXI, 22: comessationibus vacat, et luxuriae atque conviviis; lapidibus eum obruet populus, etc..

Dicitur autem aliquis vacare comessationibus atque conviviis, non quidem si comedat magnifice secundum statum suae dignitatis, sicut dicitur, esther II, 18, quod Assuerus iussit praeparari convivium magnificum propter coniunctionem esther, iuxta magnificentiam principalem; sed quando aliquis hoc facit praeter decentiam sui status, et praecipue si ad hoc principalis eius cura existat, sicut illi de quibus dicitur infra ult.: huiusmodi christo domino non serviunt, sed suo ventri; et Phil. III, 9: quorum deus venter est.

Secundo excludit intemperantiam circa potum, cum subdit et ebrietatibus, quae pertinent ad superfluitatem potus extra mensuram rationis hominem ponentis.

Eccli. XXXI, 35: vinum in iucunditate creatum, et non in ebrietate.

Et est considerandum quod ebrietas ex suo genere est peccatum mortale, cum scilicet homo ex proposito inebriatur, quia videtur praeferre delectationem vini integritati rationis.

Unde dicitur Is. V, 22: vae qui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem. Si vero aliquis inebrietur praeter intentionem, non ex proposito, puta quia ignorat virtutem vini, vel quia non aestimat se tanto potu inebriandum, non est peccatum mortale, quia non per se inebriatur sed per accidens, id est praeter intentionem, quod quidem non potest contingere in his, qui frequenter inebriantur. Et ideo dicit Augustinus in sermone de Purgatorio, quod ebrietas est peccatum mortale, si assidua fuerit.

Unde signanter hic apostolus in plurali numero dicit: non in comessationibus et ebrietatibus.

Tertio excludit intemperantiam circa corporalem quietem, cum dicit non in cubilibus id est non in superflua dormitione, quam convenienter post comessationem et ebrietatem prohibet, quia sequitur ex illis.

Et potest esse in hoc peccatum mortale, quando propter quietem corporalem et somnum omittit homo quae facere debet et inclinatur ad aliqua mala facienda. Mich. II, 1: vae qui cogitatis inutile, et operamini malum in cubilibus vestris.

Potest etiam quod dicit non in cubilibus vestris, referri ad apparatum luxuriae. Unde dicitur in persona meretricis Prov. VII, 17: aspersi cubile meum myrrha, etc.. Gen. XLIX, V. 4: ascendisti cubile patris tui.

Et ideo convenienter, quarto, excludit intemperantiam circa venerea, cum subdit et impudicitiis, id est quibuscumque venereis actibus, qui dicuntur impudici, quia non cavent id quod est maxime pudore vel confusione dignum: tum quia omnes delectationes tactus, gulae et luxuriae sunt communes nobis et brutis. Unde qui eis inordinate insistit, brutalis efficitur. Ps. XXXI, 9: nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus, etc.. Tum etiam quia specialiter in actibus venereis ratio hominis totaliter absorbetur a delectatione, ut non possit homo tunc aliquid intelligere, sicut Aristoteles dicit in libro ethicorum. Unde et Osee IV, 11 dicitur: fornicatio, et ebrietas, et vinum auferunt Cor. Apoc. IX, 21: non egerunt poenitentiam super immunditia et fornicatione et impudicitia, quam gesserunt.

Deinde excludit ea quae pertinent ad corruptionem irascibilis, cum dicit non in contentione. Quae quidem, ut Ambrosius dicit, est impugnatio veritatis cum confidentia clamoris. Potest autem intelligi quod per hoc prohibetur omnis rixa, non solum verborum, sed et factorum, quae ut plurimum a verbis incipit. Prov. XX, 3: honor est homini qui separat se a contentionibus.

Solet autem contentio ex invidia generari, et ideo subdit et aemulatione. Unde Iac. III, V. 16 dicitur: ubi zelus et contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum.

Secundo exponit quomodo debeamus induere arma lucis, dicens sed induimini dominum iesum christum, in quo scilicet abundantissime fuerunt omnes virtutes, secundum illud Is. IV, 1: apprehendent septem mulieres virum unum.

Induimus autem iesum christum, primo quidem, per sacramenti susceptionem. Gal.

C. III, 27: quicumque in christo baptizati estis, christum induistis.

Secundo, per imitationem. Col. III, 9: expoliantes vos veterem hominem cum actibus suis, et induentes novum, etc.. Et Eph. IV, 24: induite novum hominem, qui secundum deum creatus est in iustitia, etc.. Dicitur autem induere christum qui christum imitatur, quia, sicut homo continetur vestimento et sub eius colore videtur, ita in eo, qui christum imitatur, opera christi apparent. Per hoc ergo induimur arma lucis, quando induimur christum.

Tertio exponit quod dixerat sicut in die honeste ambulemus, per hoc quod subdit et carnis curam ne feceritis in desideriis.

In hoc enim pulchritudo honestatis consistit ut homo non carnem spiritui sed spiritum praeferat carni. Supra VIII, 12: debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus.

Sed notandum quod non dicit simpliciter carnis curam ne feceritis, quia quilibet tenetur ut carnis curam gerat ad sustentandam naturam, secundum illud Eph. V, 29: nemo umquam carnem suam odio habuit, sed nutrit et fovet, etc.. Sed addit in desideriis, ut scilicet inordinata carnis desideria, id est concupiscentias, non sequamur. Unde dicitur Gal. V, 16: spiritu ambulate, et desideria carnis non perficietis.