Lectio 6

Postquam apostolus Romanos fideles, quibus scribebat, sibi benevolos reddidit ostendendo affectum suum ad eos, hic incipit instruere eos de his quae pertinent ad evangelicam doctrinam in quam se segregatum praedixerat. Et primo ostendit virtutem evangelicae gratiae, secundo exhortatur ad executionem operum huius gratiae, XII cap., ibi obsecro itaque.

Circa primum duo facit: primo proponit quod intendit, secundo manifestat propositum, ibi revelatur enim.

Circa primum tria facit: primo proponit virtutem evangelicae gratiae, secundo exponit ibi iustitia enim, tertio expositionem confirmat ibi sicut scriptum est.

Dicit ergo primo: ideo evangelium non erubesco, quia, quamvis ut dicitur I cor.

C. I, 18, verbum crucis pereuntibus quidem stultitia sit, nobis tamen virtus dei est. Virtus enim dei est.

Quod potest intelligi dupliciter: uno modo, quia virtus dei in evangelio manifestatur secundum illud Ps. Cx, 6: virtutem operum suorum adnuntiavit populo suo; alio modo, quia ipsum evangelium in se dei virtutem continet, secundum illud Ps. Lxviii, V. 34: dabit voci suae vocem virtutis.

Circa quam virtutem tria sunt consideranda.

Primo quidem ad quid se ista virtus extendat, et hoc designatur cum subditur in salutem.

Iac. I, 21: in mansuetudine suscipite insitum verbum quod potest salvare animas vestras. Quod quidem fit tripliciter: uno modo, in quantum per verbum evangelii remittuntur peccata; Io. XV, 3: iam mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis. Secundo, in quantum per evangelium homo consequitur gratiam sanctificantem; io.

C. XVII, 17: sanctifica eos in veritate. Sermo tuus veritas est. Tertio, in quantum perducit ad vitam aeternam; Io. VI, 69: verba vitae aeternae habes.

Secundo, per quem modum evangelium salutem conferat, quia per fidem, quod designatur cum dicitur omni credenti.

Quod fit tripliciter: primo per praedicationem; Mc. Ultim.: praedicate evangelium omni creaturae; qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit. Secundo per confessionem; infra X, 10: oris confessio fit ad salutem. Tertio per Scripturam, unde etiam verba evangelii scripta virtutem salutiferam habent, sicut beatus barnabas infirmos curabat, evangelium superponendo.

Cavendae sunt tamen superstitiones characterum, quia hoc est superstitiosum. Unde, Ez. IX, 6, illi salvati sunt in quorum frontibus est scriptum thau, quod est signum crucis.

Tertio, quibus evangelium fit in salutem, quia tam Iudaeis quam gentibus.

Non enim Iudaeorum tantum deus est sed et gentium, infra III, 29, et ideo subdit Iudaeo primum et Graeco.

Per Graecum omnem gentilem intelligens, eo quod a Graecis gentilium sapientia est exorta.

Sed, cum infra X, 10 dicatur non est distinctio Iudaei et Graeci, quomodo hic Iudaeo primum? dicendum est ergo quod quantum ad salutis finem consequendum non est distinctio inter eos, aequalem enim consequuntur mercedem utrique, sicut pro labore etiam in vinea, priores et posteriores, eundem denarium acceperunt, ut dicitur Matth. XX, 1-16. Sed quantum ad ordinem salutis Iudaei sunt primi, quia eis promissiones sunt factae, ut infra III, 2, et in eorum gratiam sunt gentiles assumpti, ac si ramus oleastri inseratur in bonam olivam, ut infra XI, 24. Ex his etiam salvator noster natus est. Io. IV, 22: salus ex Iudaeis est.

Exponit autem consequenter quomodo evangelium sit in salutem cum dicit iustitia enim dei revelatur in eo ex fide in fidem.

Quod quidem dupliciter potest intelligi.

Uno modo de iustitia qua deus iustus est, secundum illud Ps. X, 8: iustus dominus et iustitias dilexit. Et secundum hoc, sensus est quod iustitia dei, qua scilicet iustus est servando promissa, in eo revelatur, scilicet in homine credente evangelio, quia credit deum implesse quod promisit de christo mittendo; et hoc ex fide, scilicet dei promittentis Ps. Cxliv, 13: fidelis dominus in omnibus verbis suis. In fidem scilicet hominis credentis.

Vel, alio modo, ut intelligatur de iustitia dei, qua deus homines iustificat. Nam iustitia hominum dicitur qua se homines, propriis viribus, iustificare praesumunt, infra c. X, 3: ignorantes dei iustitiam et suam quaerentes statuere, iustitiae dei non sunt subiecti.

Quae quidem iustitia revelatur in evangelio, in quantum per fidem evangelii homines iustificantur secundum quodcumque tempus, unde subdit ex fide in fidem, id est ex fide veteris testamenti procedendo in fidem novi testamenti, quia ab utroque homines iustificantur et salvantur per fidem christi, quia eadem fide crediderunt venturum qua nos venisse credimus; et ideo dicitur II cor.

C. IV, 13: habentes eamdem speciem fidei credimus propter quod loquimur.

Vel potest intelligi ex fide praedicatorum in fidem auditorum, infra X, 14: quomodo credent ei quem non audierunt? vel ex fide unius articuli, in fidem alterius, quia ad iustificationem requiritur omnium articulorum fides. Apoc. I, 3: beatus qui legit et audit verba prophetiae huius.

Alio modo potest intelligi ex fide praesenti in fidem futuram, id est in plenam visionem dei, quae quidem dicitur fides ratione certae et firmae cognitionis, haec autem ratione evangelicae cognitionis. I Cor. XIII, V. 12: videmus nunc per speculum in aenigmate tunc autem facie ad faciem.

Probat autem hanc expositionem cum subdit sicut scriptum est iustus autem meus ex fide vivit. Quod quidem accipitur secundum litteram LXX. Nam in littera nostra, quae est secundum Hebraicam veritatem, dicitur iustus ex fide sua vivit.

Dicitur autem iustus meus, scilicet a me iustificatus et apud me iustus reputatus, infra IV, 2 s.: si autem Abraham ex operibus legis iustificatus est, habet gloriam sed non apud deum. Quid enim Scriptura dicit? credidit Abraham deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Unde ex hoc subditur ex fide vivit, scilicet vita gratiae. Gal. II, 20: quod autem nunc vivo in carne, in fide vivo filii dei.

Quatuor autem hic considerare oportet circa fidem.

Primum quidem quid sit fides. Importat enim assensum quemdam cum certitudine, ad id quod non videtur, ex voluntate, quia nullus credit nisi volens, ut Augustinus dicit. Et secundum hoc differt credens a dubitante, qui in neutram partem assentit; differt etiam ab opinante qui assentit in unam partem, non cum certitudine sed cum formidine alterius; differt etiam a sciente qui per certitudinem assentit ex necessitate rationis. Et secundum hoc fides est media inter scientiam et opinionem.

Secundo considerandum est an fides sit virtus.

Et manifestum est quod non est virtus si accipiatur pro eo quod creditur secundum illud fides catholica haec est ut unum deum in trinitate. Si autem accipiatur pro habitu quo credimus, sic quandoque est virtus, quandoque non.

Est enim virtus principium actus perfecti.

Actus autem, ex duobus principiis dependens, non potest esse perfectus si alteri principiorum desit sua perfectio: sicut equitatio non potest esse perfecta si vel equus bene non vadat, vel sessor equum ducere nesciat. Actus autem fidei, qui est credere, dependet ex intellectu et voluntate movente intellectum ad assensum; unde actus fidei erit perfectus si voluntas perficiatur per habitum charitatis et intellectus per habitum fidei, non autem si habitus charitatis desit; et ideo fides formata charitate est virtus, non autem fides informis.

Tertio considerandum est quod idem numero habitus fidei, qui sine charitate erat informis, adveniente charitate fit virtus; quia, cum charitas sit extra essentiam fidei, per eius adventum et recessum non mutatur substantia eius.

Quarto considerandum est quod sicut corpus vivit per animam naturali vita, ita anima vivit per deum vita gratiae. Primo autem deus animam inhabitat per fidem, Eph. III, 17: habitare christum per fidem in cordibus vestris. Nec tamen est perfecta habitatio nisi fides per charitatem sit formata, quae per vinculum perfectionis nos unit deo, ut dicitur Col. III, 14. Et ideo, quod hic dicit ex fide vivit intelligendum est de fide formata.

Deinde cum dicit revelatur enim ira dei, probat quod dixerat, scilicet virtutem evangelicae gratiae esse omnibus hominibus in salutem. Et primo ostendit quod est necessaria ad salutem; secundo quod est efficax sive sufficiens, V cap., ibi iustificati ergo ex fide.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit virtutem evangelicae gratiae esse necessariam ad salutem gentibus, quia scilicet sapientia, de qua confidebant, salvare eos non potuit; secundo ostendit quod fuit necessaria Iudaeis, quia scilicet circumcisio et lex et alia in quibus confidebant, eis salutem non attulerunt.

II cap. Ibi propter quod inexcusabilis es.

Circa primum duo facit.

Primo proponit quod intendit; secundo manifestat propositum, ibi quia quod notum est dei.

Proponit autem tria. Primo quidem poenam dicens: recte dico quod in eo iustitia dei revelatur, revelatur enim in eo ira dei, id est vindicta ipsius, quae dicitur ira dei secundum similitudinem hominum irascentium, qui vindictam quaerunt extra.

Tamen deus vindictam infert ex animi tranquillitate.

Sap. XII, 18: tu autem dominator noster cum tranquillitate iudicas.

Et de hac ira dei dicitur Io. III, 36: qui incredulus est filio non videbit vitam, sed ira dei manet super eum.

Hoc autem dicitur quia quidam philosophi dicebant a deo non esse poenas peccatorum, contra id quod dicitur in Ps. Xciii, 10: qui corripit gentes non arguet? unde additur de caelo, quia credebant circa caelestia eius providentiam occupari, ita quod ad res terrenas non se extenderet.

Iob XXII, 14: circa cardines caeli perambulat, nec nostra considerat. Sed, sicut in ps.

Ci, 20 dicitur, dominus de caelo in terram prospexit.

Vel dicitur de caelo eorum iniquitatem demonstrare, quia maxime ex magnitudine caeli creatoris virtutem intelligere debuerunt.

Iob XX, 27: revelabunt caeli iniquitatem eius.

Vel de caelo venturi ad iudicium. Act.

C. I, 11: quemadmodum vidistis eum ascendentem in caelum, ita veniet.

Secundo ponit culpam pro qua poena infligitur.

Et primo quidem culpam, quae contra deum committitur cum subdit super omnem impietatem. Sicut enim pietas dicitur cultus qui deo exhibetur, tamquam summo parenti, sic impietas dicitur peccatum quod est contra cultum divinum. Ez. XVIII, 28: impietas impii super eum erit.

Secundo, ponit culpam quae committitur in homine cum dicit et iniustitiam. Nam iustitia est per quam homines sibi invicem ratione conveniunt et communicant. Iob c. XXXV, 8: filium hominis adiuvabit iustitia tua.

Tertio ponit cognitionem quam de eo habuerunt, cum subdit hominum eorum qui veritatem dei, id est veram de deo cognitionem, detinent in iniustitia, quasi captivatam.

Nam vera dei cognitio quantum est de se inducit homines ad bonum, sed ligatur, quasi captivitate detenta, per iniustitiae affectum, per quam, ut Ps. XI, 1, diminutae sunt veritates a filiis hominum.

Deinde cum dicit quia quod notum est, manifestat propositum, ordine tamen retrogrado.

Primo enim consentit quod sapientes gentilium de deo cognoverunt veritatem; secundo, ostendit quod in eis impietas et iniustitia fuerit, ibi ita ut sint inexcusabiles; tertio quod iram dei incurrerunt, ibi qui cum iustitiam dei.

Circa primum tria facit.

Primo, quid de deo cognoverunt; secundo, ostendit a quo huiusmodi cognitionem acceperunt, ibi deus enim illis; tertio, ostendit per quem modum, ibi invisibilia enim.

Dicit ergo primo. Recte dico quod veritatem dei detinuerunt, fuit enim in eis, quantum ad aliquid, vera dei cognitio, quia quod notum est dei, id est quod cognoscibile est de deo ab homine per rationem, manifestum est in illis, id est manifestum est eis ex eo quod in illis est, id est ex lumine intrinseco.

Sciendum est ergo quod aliquid circa deum est omnino ignotum homini in hac vita, scilicet quid est deus. Unde et Paulus invenit Athenis aram inscriptam: ignoto deo. Et hoc ideo quia cognitio hominis incipit ab his quae sunt ei connaturalia, scilicet sensibilibus creaturis, quae non sunt proportionata ad repraesentandam divinam essentiam.

Potest tamen homo, ex huiusmodi creaturis, deum tripliciter cognoscere, ut dionysius dicit in libro de divinis nominibus.

Uno quidem modo per causalitatem. Quia enim huiusmodi creaturae sunt defectibiles et mutabiles, necesse est eas reducere ad aliquod principium immobile et perfectum. Et secundum hoc cognoscitur de deo an est.

Secundo per viam excellentiae. Non enim reducuntur omnia in primum principium, sicut in propriam causam et univocam, prout homo hominem generat, sed sicut in causam communem et excedentem. Et ex hoc cognoscitur quod est super omnia.

Tertio per viam negationis. Quia si est causa excedens, nihil eorum quae sunt in creaturis potest ei competere, sicut etiam neque corpus caeleste proprie dicitur grave vel leve aut calidum aut frigidum. Et secundum hoc dicimus deum immobilem et infinitum et si quid aliud huiusmodi dicitur.

Huiusmodi autem cognitionem habuerunt per lumen rationis inditum. Ps. IV, 6: multi dicunt quis ostendit nobis bona? signatum est super nos lumen vultus tui domine.

Deinde cum dicit deus illis manifestavit, ostendit a quo auctore huiusmodi cognitio eis fuerit manifestata, et dicit quod deus illis manifestavit, secundum illud iob c. XXXV, 11: docet nos super iumenta terrae.

Ubi considerandum est quod unus homo alteri manifestat explicando conceptum suum per aliqua signa exteriora, puta per vocem vel Scripturam, deus autem dupliciter aliquid homini manifestat. Uno modo, infundendo lumen interius, per quod homo cognoscit, Ps. XLII, 3: emitte lucem tuam et veritatem tuam. Alio modo, proponendo suae sapientiae signa exteriora, scilicet sensibiles creaturas. Eccli. I, 10: effudit illam, scilicet sapientiam, super omnia opera sua.

Sic ergo deus illis manifestavit vel interius infundendo lumen, vel exterius proponendo visibiles creaturas, in quibus, sicut in quodam libro, dei cognitio legeretur.

Deinde cum dicit invisibilia enim ipsius a creatura mundi, etc., ostendit per quem modum huiusmodi cognitionem acceperunt.

Ubi, primo considerandum est quae sunt ista, quae de deo cognoverunt. Et ponit tria.

Primo quidem invisibilia ipsius, per quae intelligitur dei essentia, quae, sicut dictum est a nobis videri non potest.

Io. I, 18: deum nemo vidit unquam, scilicet per essentiam, vita mortali vivens. I tim.

C. I, 17: regi saeculorum immortali, invisibili.

Dicit autem pluraliter invisibilia quia dei essentia non est nobis cognita secundum illud quod est, scilicet prout in se est una.

Sic erit nobis in patria cognita, et tunc erit dominus unus et nomen eius unum, ut dicitur Zac. Ult.. Est autem manifesta nobis per quasdam similitudines in creaturis repertas, quae id quod in deo unum est, multipliciter participant, et secundum hoc intellectus noster considerat unitatem divinae essentiae sub ratione bonitatis, sapientiae, virtutis et huiusmodi, quae in deo unum sunt.

Haec ergo invisibilia dei dixit, quia illud unum quod his nominibus, seu rationibus, in deo respondet, non videtur a nobis.

Hebr. XI, 3: ut ex invisibilibus invisibilia fierent.

Aliud autem quod de deo cognoscitur est virtus ipsius, secundum quam res ab eo procedunt, sicut a principio; Ps. Cxlvi, 5: magnus dominus et magna virtus eius. Hanc autem virtutem philosophi perpetuam esse cognoverunt, unde dicitur sempiterna quoque virtus eius.

Tertium cognitum est quod dicit et divinitas, ad quod pertinet quod cognoverunt deum sicut ultimum finem, in quem omnia tendunt.

Divinum enim bonum dicitur bonum commune quod ab omnibus participatur; propter hoc potius dixit divinitatem, quae participationem significat, quam deitatem, quae significat essentiam dei. Col. II, 9: et in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis.

Haec autem tria referuntur ad tres modos cognoscendi supradictos. Nam invisibilia dei cognoscuntur per viam negationis; sempiterna virtus, per viam causalitatis; divinitas, per viam excellentiae.

Secundo, considerandum est per quod medium illa cognoverunt, quod designatur cum dicit per ea quae facta sunt.

Sicut enim ars manifestatur per artificis opera, ita et dei sapientia manifestatur per creaturas. Sap. XIII, 5: a magnitudine enim speciei et creaturae cognoscibiliter poterit creator horum videri.

Tertio, ostendit quomodo per ista cognoscatur deus, cum dicit intellecta conspiciuntur.

Intellectu enim cognosci potest deus, non sensu vel imaginatione, quae corporalia non transcendunt; deus autem spiritus est, ut io.

C. IV, 24 dicitur; Is. LII, 13: ecce intelliget servus meus.

Quarto, potest designari a qua, per hunc modum, deus cognoscatur, cum dicitur a creatura mundi. Per quod, uno modo, potest intelligi homo, Mc. Ult.: praedicate evangelium omni creaturae, vel propter excellentiam hominis, qui ordine naturae minor est Angelis sed excellit inter inferiores creaturas, secundum illud Ps. VIII, 6: minuisti eum Paulo minus ab Angelis, omnia subiecisti sub pedibus eius, oves et boves, etc., vel quia communicat cum omni creatura: habet enim esse cum lapidibus, vivere cum arboribus, sentire cum animalibus, intelligere cum Angelis, ut Gregorius dicit.

Alio modo potest intelligi de universali creatura.

Nulla enim creatura, ex propriis naturalibus, potest dei essentiam in seipsa videre.

Unde et de seraphim dicitur Is. VI, 2 quod duabus alis velabant caput. Sed, sicut homo intelligit deum per creaturas visibiles, ita Angelus per hoc quod intelligit propriam essentiam.

Potest autem aliter intelligi per creaturam mundi, non ipsa res creata sed rerum creatio, ac si diceretur: a creatione mundi. Et tunc potest dupliciter ordinari.

Uno modo quod intelligatur quod invisibilia dei intelliguntur per ea quae facta sunt a creatione mundi, non solum per ea quae facta sunt tempore gratiae. Alio modo quod intelligatur quod a creatione mundi homines incoeperunt deum cognoscere per ea quae facta sunt. Iob XXXVI, 25: omnes homines vident eum.

Glossa autem dicit quod per invisibilia dei intelligitur persona patris. I tim.

C. Ult.: quem nullus hominum vidit, etc.. Per sempiternam virtutem, persona filii secundum illud I Cor. I, 24: christum dei virtutem. Per divinitatem, persona spiritus sancti cui appropriatur bonitas. Non quod philosophi, ductu rationis, potuerint pervenire, per ea quae facta sunt, in cognitionem personarum quantum ad propria, quae non significant habitudinem causae ad creaturas, sed secundum appropriata. Dicuntur tamen defecisse in tertio signo, id est in spiritu sancto quia non posuerunt aliquid respondere spiritui sancto, sicut posuerunt aliquid respondere patri, scilicet ipsum primum principium, et aliquid respondere filio, scilicet primam mentem creatam, quam vocabant paternum intellectum ut Macrobius dicit in libro super somnium scipionis.