Lectio 4

Postquam apostolus induxit gentiles in cognitionem divinorum iudiciorum, in quibus divina bonitas et severitas manifestatur, hic quasi eis adhuc non sufficientibus considerare praedicta, exponit quid sibi circa haec videatur. Et primo proponit factum; secundo probat, ibi sicut scriptum est, etc.; tertio rationem assignat, ibi si enim, etc..

Circa primum tria facit.

Primo proponit suam intentionem, dicens: ideo induxi vos ad considerandum bonitatem et severitatem dei, nolo enim, o fratres, ignorare vos mysterium hoc, non enim omnia mysteria capere potestis. Hoc est enim perfectorum, quibus dominus dicit Lc. VIII, V. 10: vobis datum est nosse mysterium regni dei. Sap. VI, 24: non abscondam a vobis sacramenta dei. Sed ignorantia huius mysterii esset vobis damnosa. I Cor. XIV, V. 38: si quis ignorat, ignorabitur.

Secundo assignat suae intentionis rationem, ut non sitis vobismetipsis sapientes, id est non de sensu vestro praesumatis et ex vestro sensu alios condemnantes, vos eis praeferatis. Infra XII, 16: nolite esse prudentes apud vosmetipsos. Is. V, 21: vae qui sapientes estis in oculis vestris, et coram vobismetipsis prudentes.

Tertio proponit quod intendit.

Primo quidem quantum ad casum particularium Iudaeorum, cum dicit quia caecitas contingit in Israel, non universaliter sed ex aliqua parte ut supra ostensum est. Is. VI, V. 10: excaeca cor populi huius.

Secundo ponit terminum huius caecitatis, dicens donec intraret, ad fidem, plenitudo gentium, id est non solum aliqui particulariter ex gentibus, sicut tunc convertebantur sed, vel pro toto vel pro maiori parte, in omnibus gentibus ecclesia fundaretur. Ps.

XXIII, 1: domini est terra et plenitudo eius.

Dicuntur autem gentiles ad fidem conversi intrare, quasi ex exterioribus et visibilibus rebus quae venerabantur, in spirituali et voluntate divina. Ps. Xcix, 2: introite in conspectu eius in exultatione.

Et est notandum quod hoc adverbium donec potest designare causam excaecationis Iudaeorum. Propter hoc enim permisit deus eos excaecari, ut plenitudo gentium intraret, sicut patet ex supradictis.

Potest etiam designare terminum, quia videlicet usque tunc caecitas Iudaeorum durabit, quousque plenitudo gentium ad fidem intrabit. Et huic concordat quod infra subdit de futuro remedio Iudaeorum, cum dicit et tunc, scilicet cum plenitudo gentium intraverit, omnis Israel salvus fiet, non particulariter sicut modo, sed universaliter omnes.

Os. I, 7: salvabo eos in domino deo suo.

Mich. Ult.: revertetur et miserebitur nostri.

Deinde cum dicit sicut scriptum est, etc., probat quod dixerat de futura salute Iudaeorum. Et primo probat hoc per auctoritatem; secundo per rationem, ibi secundum evangelium meum, etc..

Dicit ergo primo: dico quod omnis Israel salvus fiet, sicut scriptum est Is. LVI, 20 ubi nostra littera sic habet: veniet ex sion redemptor, et eis qui redeunt ad Iacob, hoc foedus meum cum eis, dicit dominus. Sed apostolus hoc inducit secundum litteram LXX et tangit tria verba hic posita.

Primo salvatoris adventum, cum dicit veniet, deus scilicet humanatus ad salvandum nos, ex sion, id est ex populo Iudaeorum, qui significatur per sion, quae erat arx ierusalem, quae est metropolis Iudaeae. Unde dicitur zachariae IX, 9: exulta satis, filia sion, iubila, filia ierusalem, ecce rex tuus venit tibi, etc.. Io. IV, 22: salus ex Iudaeis est.

Vel dicit, ex sion eum venire, non quia sit ibi natus sed quia inde doctrina eius exivit in universum mundum, per hoc quod apostoli in coenaculo sion spiritum sanctum receperunt.

Is. II, 3: de sion exibit lex.

Secundo ponit salutem per christum Iudaeis oblatam, dicens qui eripiat, et avertat impietatem a Iacob. Et potest ereptio referri ad liberationem a poena. Ps.

Cxiv, 8: eripiet animam meam de morte.

Quod vero dicit avertet impietatem a Iacob, potest referri ad liberationem a culpa. Ps.

XIII, 7: avertet dominus captivitatem plebi suae.

Vel utrumque refertur ad liberationem a culpa sed dicit qui eripiat, propter paucos, qui nunc difficulter quasi cum quadam violentia convertuntur. Amos III 12: quomodo si eruat pastor de ore leonis duo crura, aut extremum auriculae, sic eruentur filii Israel.

Dicit autem avertet impietatem a Iacob, ad ostendendum facilitatem conversionis Iudaeorum in fine mundi. Mich. Ult.: quis deus similis tui, qui aufers iniquitatem, et transfers peccatum reliquiarum haereditatis tuae? tertio ostendit modum salutis, cum dicit et hoc testamentum, scilicet novum, erit illis a me cum abstulero peccata eorum. Vetus enim testamentum peccata non auferebat, quia, ut dicitur Hebr. X, 4: impossibile est sanguine taurorum et hircorum auferri peccata. Et ideo propter imperfectionem veteris testamenti promittitur eis novum testamentum. Ier. XXXI, 31: feriam domui Israel, et domui Iuda foedus novum.

Quod quidem habebit efficaciam ad remissionem peccati per sanguinem christi. Matth.

C. XXVI, 28: hic sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Mich. Ult.: deponet iniquitates nostras, et proiiciet in profundum maris omnia peccata nostra.

Deinde, cum dicit secundum evangelium meum, etc., probat propositum per rationem. Et primo inducit probationem; secundo removet obiectionem, ibi sine poenitentia enim.

Dicit ergo primo quod eorum peccata auferentur et quod postquam peccata habent, manifestum est quod sunt inimici christi. Secundum evangelium quidem inimici, id est quantum ad doctrinam evangelii pertinet, quam impugnant, propter vos, id est ad utilitatem vestri cedit, ut supra dictum est. Unde dicitur Lc. XIX, 27: verumtamen inimicos meos illos qui noluerunt me regnare super se, adducite huc, et interficite ante me. Io. XV, 24: nunc autem et viderunt, et oderunt me, et patrem meum.

Vel secundum evangelium dicit, quod eorum inimicitia ad utilitatem evangelii pertinet, cuius praedicatio, occasione talis inimicitiae, ubique diffunditur. Col. I, 5 s.: in verbo veritatis evangelii, quod pervenit ad vos, sicut et in universo mundo est, fructificat et crescit.

Sed sunt charissimi deo propter patres, et hoc secundum electionem, quia scilicet ob gratiam patrum eorum semen elegit.

Deut. IV, 37: dilexit patres tuos, et elegit semen eorum post eos.

Quod non est sic intelligendum quasi merita praestita patribus fuerint causa aeternae electionis filiorum sed quia deus ab aeterno elegit gratis et patres et filios, hoc tamen ordine ut filii propter patres consequerentur salutem, non quasi merita patrum sufficerent ad filiorum salutem, sed per quamdam abundantiam divinae gratiae et misericordiae hoc dicit, quae intantum patribus est exhibita, ut propter promissiones eis factas, etiam filii salvarentur.

Vel intelligendum est secundum electionem, id est quantum ad electos ex illo populo, sicut supra dictum est, electio consecuta est. Si autem sunt domino charissimi, rationabile est quod a deo salventur, secundum illud Is. Lxiv, 4: oculus non vidit, deus, absque te quae praeparasti, etc..

Deinde cum dicit sine poenitentia enim sunt, etc., excludit obviationem.

Posset enim aliquis obviando dicere quod Iudaei, et si olim fuerint charissimi propter patres, tamen inimicitia, quam contra evangelium exercent, prohibet ne in futurum salventur.

Sed hoc apostolus falsum esse asserit, dicens sine poenitentia enim sunt, scilicet dona et vocatio dei, quasi dicat: quod deus aliquid aliquibus donet, vel aliquos vocet, hoc est sine poenitentia, quia de hoc deum non poenitet, secundum illud I reg.

C. XV, 29: triumphator in Israel non parcet, nec poenitudine flectetur. Ps. Cix, 5: iuravit dominus, et non poenitebit eum.

Sed videtur falsum. Dicit enim dominus Gen. VI, 6: poenitet me fecisse hominem.

Et Ier. XVIII, 9 s.: loquar de gente et de regno, ut aedificem et plantem illud.

Si fecerit malum in oculis meis, poenitentiam agam super bonum quod locutus sum ut facerem ei.

Sed dicendum est quod sicut dominus irasci dicitur, non propter hoc quod in eo sit commotio irae sed quia ad modum irati se habet quantum ad punitionis effectum, ita quandoque poenitere dicitur, non quasi in eo sit poenitentiae commutatio sed quia ad modum poenitentis se habet dum mutat quod fecerat.

Sed adhuc videtur hoc quod dona et vocatio non sint sine poenitentia, quia dona divinitus concessa, frequenter amittuntur, secundum illud Matth. XXV, 28: tollite itaque ab eo talentum, et date ei qui habet decem talenta. Vocatio enim dei etiam quandoque mutari videtur, cum scriptum sit Matth. XXII, 14: multi sunt vocati, pauci vero electi.

Sed dicendum est quod donum hic accipitur pro promissione, quae fit secundum dei praescientiam vel praedestinationem. Vocatio autem hic accipitur pro electione, quia propter certitudinem utriusque, quod deus promittit, iam quodammodo dat: et quos elegit, iam quodammodo vocat. Et tamen ipsum temporale dei donum et temporalis vocatio, non irritatur per mutationem dei quasi poenitentis sed per mutationem hominis, qui gratiam dei abiicit, secundum illud Hebr. XII, V. 15: contemplantes ne quis desit gratiae dei.

Potest etiam quod hic dicitur aliter intelligi, ut dicamus quod dona dei quae dantur in baptismo et vocatio qua baptizatus vocatur ad gratiam, sunt sine poenitentia hominis baptizati, quod quidem hic inducitur, ne aliquis desperet de futura Iudaeorum salute, propter hoc quod non videntur de peccato suo poenitere.

Sed contra hoc quod dicitur, est quod Petrus dicit Act. II, 38: poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum.

Sed dicendum est quod duplex est poenitentia: interior et exterior. Interior quidem consistit in contritione cordis, qua quis dolet de peccatis praeteritis, et talis poenitentia requiritur a baptizato, quia, ut Augustinus dicit in libro de poenitentia: nemo suae voluntatis arbiter constitutus, potest novam vitam inchoare, nisi poeniteat eum veteris vitae, alioquin fictus ad baptismum accedit.

Exterior vero poenitentia consistit in exteriori satisfactione quae a baptizato non requiritur, quia per gratiam baptismalem liberatur homo non solum a culpa sed etiam a tota poena per virtutem passionis christi, qui pro peccatis omnium satisfecit, sicut supra VI, 3 dictum est: quicumque baptizati sumus in christo iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Unde dicitur Tit. III, 5 s.: per lavacrum regenerationis et renovationis spiritus sancti, quem effudit in nos abunde.

Sed cum claves ecclesiae et omnia alia sacramenta in virtute passionis christi operentur, videtur quod pari ratione omnia alia sacramenta liberent hominem a culpa et a tota poena.

Sed dicendum est, quod passio christi operatur in baptismo per modum cuiusdam generationis, quae requirit ut homo totaliter priori vitae moriatur, ad hoc ut novam vitam accipiat. Et ideo tollitur in baptismo totus reatus poenae, qui pertinet ad vetustatem prioris vitae. Sed in aliis sacramentis operatur virtus passionis christi per modum sanationis ut in poenitentia. Sanatio autem non requirit, ut statim omnes infirmitatis reliquiae auferantur. Et eadem ratio est in aliis sacramentis.

Sed cum confessio peccatorum pertineat ad exteriorem poenitentiam, quaeri potest utrum a baptizato confessio peccatorum requiratur: et videtur quod sic. Dicitur enim Matth. III, 6, quod baptizabantur homines a ioanne, confitentes peccata sua.

Sed dicendum est quod baptismus ioannis erat baptismus poenitentiae, quia scilicet accipiendo illum baptismum quodammodo se profitebantur poenitentiam accepturos de peccato suo et ideo conveniens erat ut confiterentur, ut secundum modum peccati eis poenitentia statueretur. Sed baptismus christi est baptismus remissionis omnium peccatorum, ita quod non restat baptizato aliqua satisfactio pro peccatis praeteritis, propter quod nulla est confessionis vocalis necessitas. Ad hoc enim necessaria est confessio in sacramento poenitentiae, ut sacerdos per potestatem clavium convenienter poenitentem solvat vel liget.

Deinde cum dicit sicut enim aliquando, etc., assignat rationem futurae salutis Iudaeorum post eorum incredulitatem. Et primo ponit similitudinem inter utriusque populi salutem; secundo huius similitudinis causam ostendit, ibi conclusit enim deus, etc..

Dicit ergo primo: ita dico quod omnis Israel salvus fiet, quamvis nunc sint inimici. Sicut enim et vos, gentiles, aliquando non credidistis deo. Eph. II, 12: eratis illo tempore sine deo in hoc mundo; nunc autem misericordiam consecuti estis, infra c. XV, 9: gentes autem super misericordia honorare deum. Os. II, 23: miserebor eius quae fuit absque misericordia. Et hoc propter eorum incredulitatem, quae scilicet fuit occasio vestrae salutis, ut supra dictum est.

Ita et isti, scilicet Iudaei, nunc, scilicet tempore gratiae, non crediderunt, scilicet christo. Io. VIII, 43: quare non creditis mihi? et hoc est quod subdit in vestram misericordiam, id est in gratiam christi, per quam misericordiam consecuti estis. Tit. III, V. 5: secundum suam misericordiam salvos nos fecit. Vel non crediderunt ut per hoc pervenirent in vestram misericordiam. Vel non crediderunt, quod in vestram misericordiam occasionaliter cessit, ut et ipsi quandoque misericordiam consequantur. Is. XIV, V. 1: miserebitur dominus Iacob.

Deinde, cum dicit conclusit enim, etc., assignat rationem huius similitudinis, quia scilicet deus voluit, ut sua misericordia in omnibus locum haberet. Et hoc est quod subdit conclusit enim deus, id est concludi permisit, omnia, id est omne hominum genus, tam Iudaeos quam gentiles, in incredulitate, sicut in quadam catena erroris.

Sap. XVII, 7: una catena tenebrarum omnes erant colligati. Ut omnium misereatur, id est ut in omni genere hominum sua misericordia locum habeat. Sap. XI, 24: misereris omnium, domine. Quod quidem non est extendendum ad Daemones secundum errorem Origenis, nec etiam quantum ad omnes homines singillatim, sed ad omnia genera hominum.

Fit enim hic distributio pro generibus singulorum et non pro singulis generum. Ideo autem deus vult omnes per suam misericordiam salvari, ut ex hoc humilientur et suam salutem non sibi, sed deo adscribant. Os.

C. XIII, 9: perditio tua in te, Israel, tantummodo ex me auxilium tuum. Supra III, 19: ut omne os obstruatur, et subditus fiat omnis mundus deo.