Lectio 2

Supra apostolus ostendit qualiter debeant fideles ad superiores iustitiam observare, hic ostendit quid debeant omnibus communiter exhibere.

Et circa hoc duo facit.

Primo ponit quod intendit; secundo reddit rationem, ibi qui enim diligit, etc..

Dicit ergo primo: dictum est reddite omnibus debita, non quidem particulariter, sed integraliter, et hoc est quod subdit nemini quidquam debeatis. Quasi dicat: ita plene omnibus omnia debita persolvatis, ut nihil remaneat, quod solvere debeatis.

Et hoc quidem propter duo. Primo quia in ipsa mora reddendi peccatum committitur, dum homo iniuste detinet rem alienam. Unde dicitur Lev. XIX, 13: non morabitur opus mercenarii tui apud te usque mane. Et eadem est ratio de aliis debitis.

Secundo quia quamdiu aliquis debet, est quodammodo servus et, cui debet, obligatur.

Prov. XXII, 7: qui accipit mutuum, servus est foenerantis.

Sunt tamen quaedam debita, a quibus homo numquam potest se absolvere.

Et hoc contingit dupliciter. Uno quidem modo propter excellentiam beneficii, cui aequivalens recompensari non potest: sicut philosophus dicit de honore qui exhibetur deo vel parentibus, secundum illud Ps. Cxv, 12: quid retribuam domino pro omnibus quae retribuit mihi? alio modo propter causam debendi, quae semper manet; vel etiam propter hoc quod illud quod redditur, numquam exhauritur sed semper in reddendo crescit.

Et propter has causas debitum dilectionis fraternae ita solvitur, quod semper debetur.

Primo quidem quia dilectionem proximo debemus propter deum, cui sufficienter recompensare non possumus. Dicitur enim I Io. IV, 21: hoc mandatum habemus a deo, ut qui diligit deum, diligat et fratrem suum.

Secundo quia causa dilectionis semper manet, quae est similitudo naturae et gratiae.

Eccli. XIII, 19: omne animal diligit sibi simile, sic et omnis homo proximum sibi.

Tertio quia charitas in diligendo non deficit sed proficit. Phil. I, 9: hoc oro, ut charitas vestra magis ac magis abundet.

Ideo dicit nisi ut invicem diligatis, quia scilicet dilectionis debitum ita semel redditur, ut tamen semper maneat sub debito praecepti.

Io. XV, 12: hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem.

Deinde cum dicit qui enim diligit, etc., assignat causam eius quod dixerat, debito dilectionis nos numquam absolvi, quia scilicet in dilectione tota legis impletio consistit.

Unde circa hoc tria facit.

Primo proponit quod intendit; secundo manifestat propositum, ibi nam non adulterabis, etc.; tertio infert conclusionem intentam, ibi plenitudo ergo legis, etc..

Dicit ergo primo: ideo dictum est quod non intendamus nos expedire a debito dilectionis, sicut ab aliis debitis, qui enim diligit proximum, legem implevit, id est tota impletio legis ex proximi dilectione dependet.

Sed hoc non videtur verum. Dicitur enim I Tim. I, 5: quod finis praecepti charitas est.

Unumquodque enim perficitur cum ad finem pervenit: et ideo tota legis perfectio in charitate consistit. Sed charitas duos habet actus, scilicet dilectionem dei et dilectionem proximi; unde et dominus dixit Matth. XXII, V. 40 quod tota lex et prophetae pendet in duobus mandatis charitatis: quorum unum est de dilectione dei, aliud de dilectione proximi.

Non ergo videtur quod qui proximum diligit, impleat totam legem.

Sed dicendum est quod illa dilectio proximi ad charitatem pertinet, et legem implet, qua proximus diligitur propter deum; et ita in dilectione proximi includitur dilectio dei, sicut causa includitur in effectu. Dicitur enim I Io. IV, 21: et hoc mandatum habemus a deo, ut qui diligit deum, diligat et fratrem suum. Et, e converso, dilectio proximi includitur in dilectione dei, sicut effectus in causa; unde ibidem dicitur: si quis dixerit quoniam diligo deum, et fratrem suum odit, mendax est.

Et inde est quod in sacra Scriptura quandoque fit mentio solum de dilectione dei, quasi sufficiat ad salutem, secundum illud Deut. X, 12: et nunc, Israel, audi, quid dominus deus tuus petit a te, nisi ut timeas dominum deum tuum, et ambules in viis eius, et diligas eum. Quandoque autem fit mentio solum de dilectione proximi. Io. XV, V. 12: haec vobis mando, ut diligatis invicem.

Deinde cum dicit nam non adulterabis, etc., probat propositum.

Primo quidem per inductionem; secundo vero per medium syllogismi, ibi dilectio proximi, etc..

Circa primum, more inducentium, enumerat quaedam praecepta, quae dilectionem proximi implent. Et quia praecepta tria primae tabulae immediatius ordinantur ad dilectionem dei, non facit mentionem hic de eis, quamvis et ipsa impleantur in dilectione proximi, prout dilectio dei includitur in dilectione proximi. Enumerat autem mandata secundae tabulae, praetermittit tamen praeceptum affirmativum tantum quod est de honore parentum, in quo etiam intelligitur, ut omnibus reddamus quae debemus.

Enumerat autem praecepta negativa, per quae aliquis prohibetur malum proximis inferre. Et hoc duplici ratione.

Primo quidem, quia praecepta negativa sunt magis universalia, et quantum ad tempora et quantum ad personas. Quantum ad tempora quidem, quia praecepta negativa obligant semper et ad semper. Nullo enim tempore est furandum et adulterandum. Praecepta autem affirmativa obligant quidem semper, sed non ad semper, sed pro loco et tempore; non enim tenetur homo, ut omni tempore honoret parentes, sed pro loco et tempore. Quantum ad personas autem, quia nulli hominum est nocendum, non autem sufficientes sumus, ut unus homo possit omnibus hominibus servire.

Secundo quia magis manifestum est quod per dilectionem proximi implentur praecepta negativa quam affirmativa. Qui enim diligit aliquem, magis abstinet a nocumento illius, quam ei beneficia impendat, a quo quandoque homo impeditur per impotentiam.

Tripliciter autem aliquis nocumentum proximo inferre potest. Uno modo, facto; alio modo, verbo; tertio, desiderio.

Facto quidem tripliciter. Uno modo quantum ad personam ipsius proximi, et hoc prohibetur cum dicitur non occides. In quo etiam intelligitur prohiberi omnis iniuria in personam proximi illata. I Io. III, 15: omnis homicida non habet vitam aeternam in seipso.

Secundo quantum ad personam coniunctam, scilicet uxorem, et hoc prohibetur cum dicitur non adulterabis. In quo etiam intelligitur prohiberi fornicatio et omnis illicitus usus genitalium membrorum. Hebr. Ult.: fornicatores et adulteros iudicabit deus.

Tertio quantum ad res exteriores, quod prohibetur, cum dicitur non furaberis. In quo etiam prohibetur omnis iniusta subtractio rei alienae, sive per vim, sive per dolum.

Zach. V, 3: omnis fur, sicut ibi scriptum est, iudicabitur.

Nocumentum autem, quod quis proximo infert verbo, prohibetur, cum dicitur non falsum testimonium dices. Quod non solum prohibetur in iudicio sed etiam extra iudicium, sive per modum detractionis, sive per modum contumeliae. Prov. XIX, 5: testis falsus non erit impunitus, et qui mendacia loquitur, non effugiet.

Nocumentum autem quod quis infert proximo, solo desiderio, prohibetur cum dicitur non concupisces rem proximi tui. Ubi etiam intelligitur prohiberi concupiscentia uxoris; supra VII, 7: nam concupiscentiam nesciebam, scilicet esse peccatum, nisi lex diceret: non concupisces. Ponuntur autem haec mandata Ex. XX, 17 ss..

Enumeratis autem pluribus praeceptis, colligit omnia alia in communi dicens et si quod est aliud mandatum, affirmativum vel negativum, vel ad deum, vel ad proximum pertinens, per modum supra dictum, instauratur, id est perficitur et impletur, in hoc verbo: diliges proximum tuum sicut teipsum. Quod quidem ponitur lev.

C. XIX, 18; ubi nos habemus: diliges amicum tuum sicut teipsum.

Quod autem dicit proximum tuum, referendum est ad omnem hominem et etiam ad sanctos Angelos, ut Augustinus probat in I de doctrina christiana.

Nomine enim proximi intelligitur quicumque facit alicui misericordiam, secundum illud Lc. X, 36: quis tibi videtur illi proximus fuisse, qui incidit in latrones? et ille dixit: qui fecit misericordiam, etc.. Et quia proximus est proximo proximus, consequens est quod etiam ille, qui ab aliquo misericordiam recipit, proximus ei dicatur. Sancti autem Angeli nobis misericordiam impendunt, et nos omnibus hominibus misericordiam debemus impendere et ab eis, cum necesse fuerit, recipere. Unde patet quod et sancti Angeli et omnes homines proximi nobis dicuntur, quia beatitudinem, ad quam nos tendimus, vel iam habent, vel ad eam nobiscum tendunt.

Ex quo patet quod Daemones non sunt secundum hanc rationem proximi nobis, nec sub hoc praecepto eorum dilectio nobis iniungitur, quia sunt totaliter a dilectione dei exclusi et non sunt computandi in numero proximorum, sed in numero hostium.

Quod autem dicit sicut teipsum, non est referendum ad aequalitatem dilectionis, ut scilicet aliquis teneatur diligere proximum aequaliter sibi: hoc enim esset contra ordinem charitatis, quo quilibet plus tenetur suam, quam aliorum salutem curare.

Cant. II, 4: ordinavit in me charitatem. Sed est referendum ad similitudinem dilectionis, ut scilicet similiter diligamus proximum sicut nosipsos.

Et hoc tripliciter. Primo quidem quantum ad finem dilectionis, ut scilicet nos et proximum diligamus propter deum. Secundo quantum ad formam dilectionis, ut scilicet sicut aliquis seipsum diligit, quasi sibi volens bonum, ita aliquis proximum diligat, quasi ei bona volens. Qui autem diligit proximum ad hoc solum ut eius utilitate vel dilectione potiatur, non vult bonum proximo, sed ex proximo vult sibi bonum. Quo quidem modo homo amare dicitur res irrationales, puta vinum vel aquam, ut scilicet eis utatur. Tertio quantum ad effectum dilectionis, ut scilicet aliquis necessitati proximi subveniat, sicut sibi, et quod nihil illicitum, propter amorem proximi, committat sicut nec propter suum amorem.

Deinde, cum dicit dilectio proximi, etc., manifestat propositum medio syllogismi per hunc modum: qui diligit proximum, nullum malum operatur ad ipsum. Sed ad hoc tendit omne legis praeceptum, ut abstineatur a malo. Qui ergo diligit proximum, legem implevit. Quod autem dilectio proximi malum non operetur, habetur I Cor. XIII, 4: charitas non agit perperam, etc..

Quocumque autem modo accipiatur hic malum, vel pro malo transgressionis, vel etiam omissionis, poterit hoc referri non solum ad praecepta negativa sed etiam ad affirmativa.

Inquantum vero dilectio proximi includit dilectionem dei, intelligitur quod dilectio proximi excludit malum, non solum quod est contra proximum, sed etiam quod est contra deum. Et sic includuntur etiam praecepta tabulae primae.

Ultimo autem infert conclusionem principaliter intentam, dicens plenitudo ergo legis est dilectio, id est, per dilectionem lex impletur et perficitur. Eccli. XXIV, 16: in plenitudine sanctorum detentio mea. Col.

C. III, 14: charitatem habete, quod est vinculum perfectionis.