Lectio 3

Postquam apostolus ostendit casum Iudaeorum fuisse utilem et reparabilem, hic excludit gloriationem gentilium contra Iudaeos.

Et circa hoc duo facit.

Primo ostendit gentilibus conversis, non esse gloriandum contra Iudaeos; secundo respondet obiectioni gentilium, ibi dices ergo: fracti sunt, etc..

Circa primum duo facit.

Primo prohibet gentiles contra Iudaeos gloriari; secundo rationem prohibitionis assignat, ibi quod si gloriaris, etc..

Videbatur autem ex duabus partibus imminere gentilibus gloriandi occasio contra Iudaeos.

Primo quidem ex defectu Iudaeorum, dicens: dictum est, quod si radix est sancta, et rami, sed si aliqui ex ramis, id est Iudaeis, non omnes tamen, sunt fracti, id est, divisi a fide patrum qui comparantur radici, noli scilicet gloriari. Iob XV, 30: ramos eius arefacit flamma. Sap. IV, 5: confringentur rami inconsumpti.

Secundo videtur eis imminere materia gloriandi ex parte promotionis eorum. Promotio autem alicuius tanto magis consuevit eum extollere in vanam gloriam, quanto ex viliori statu elevatur, secundum illud Prov. XXX, 21: propter tria movetur terra, et quartum non poterit sustinere. Per servum cum regnaverit, etc.. Et ideo praemittit abiectum statum, de quo assumpti erant, dicens tu autem gentilis, cum in statu gentilitatis oleaster esses, id est arbor infructuosa. Ier. XVII, 6: erunt quasi myricae in deserto. Matth. III, 10: omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur, etc..

Deinde ponit eorum promotionem.

Et primo quidem quantum ad hoc quod sunt assumpti in dignitatem illius gentis, unde dicit insertus es in illis, id est loco illorum.

Iob XXXIV, 24: conteret multos et innumerabiles, et stare faciet alios pro eis.

Secundo per hoc quod sunt consociati patriarchis, quos supra radici comparaverat unde dicit et socius radicis factus es, id est, consociatus es patriarchis et prophetis.

Matth. VIII, 11: multi venient ab oriente, et recumbent cum Abraham, Isaac et Iacob in regno caelorum.

Tertio per comparationem ad gloriam apostolorum, cum dicit et socius pinguedinis olivae factus es. Oliva quidem dicitur ipsa gens Iudaeorum propter uberes fructus spirituales, quos attulit. Ier. XI, 6: olivam uberem, pulchram, fructiferam, speciosam vocavit deus nomen tuum; Ps. LI, 10: ego autem sicut oliva fructifera in domo dei. Sicut autem huius olivae radix sunt patriarchae et prophetae, ita etiam pinguedo huius olivae est abundantia gratiae spiritus sancti, quam prae omnibus apostoli habuerunt, ut Glossa dicit. Unde Iud. IX, 9 oliva dixisse inducitur: numquid possum deserere pinguedinem meam? Ps. Lxii, 6: sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Sic ergo promoti sunt gentiles ad societatem illius populi, scilicet patriarcharum et apostolorum et prophetarum.

Eph. II, 19 s.: estis cives sanctorum et domestici dei, superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum.

Et licet has occasiones gloriandi habere videaris, gentilis, noli tamen gloriari adversus ramos, id est adversus Iudaeos. I cor.

C. V, 6: non est bona gloriatio vestra.

Deinde cum dicit quod si gloriaris, etc., assignat rationem suae admonitionis, dicens, quod si, non obstante hac admonitione, gloriaris, insultando Iudaeis stantibus vel excisis, hoc consideres, ad repressionem gloriae tuae, quod tu radicem non portas, sed radix te, id est Iudaea non accepit a gentilitate salutem sed potius e converso.

Io. IV, 22: salus ex Iudaeis est. Unde et Abrahae promissum est Gen. XXII, 18, quod in ipso benedicentur omnes cognationes terrae.

Deinde cum dicit dicis ergo, etc., excludit obiectionem gentilium. Et primo proponit obiectionem; secundo excludit eam ex consideratione divini iudicii, ibi bene, etc.; tertio inducit eos in diligentem considerationem divinorum iudiciorum, ibi vide ergo bonitatem, etc..

Dicit ergo primo: ergo tu gentilis, qui gloriaris contra Iudaeos, forte dicis: fracti sunt rami ut ego inserar, id est ad hoc deus permisit Iudaeos a fide excidere, ut ego ad fidem intrarem.

Nullus autem sustinet detrimentum unius rei, nisi propter rem pretiosiorem et magis dilectam, sicut medicus permittit infirmitatem esse in pede ut sanet oculum. Sic igitur ex hoc ipso videtur gentilitas esse pretiosior et magis deo accepta, quam Iudaea. Unde Mal. I, 10 s. Dicitur: non est mihi voluntas in vobis, dicit dominus deus, et munus non accipiam de manu vestra. Ab ortu autem solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus. Et Is. XLIX, 6: parum est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Iacob.

Dedi te in lucem gentium.

Deinde cum dicit bene, etc., excludit obiectionem.

Et primo assignat causam defectus Iudaeorum et promotionis gentilium, dicens: bene in hoc dicis quod deus permisit frangi ramos ut tu inseraris, sed considera causam fractionis ramorum: propter incredulitatem, inquam, fracti sunt, quia scilicet in christum credere noluerunt. Ez. II, 6: increduli et subversores sunt tecum. Io. VIII, 46: si veritatem dico vobis, quare non creditis mihi? tu autem, scilicet gentilis, stas in fide, id est credendo in christum, in quo gratiam consecutus es. II Cor. I, 23: nam fide statis.

I Cor. XV, 1: notum facio vobis evangelium, in quo statis, per quod et salvamini.

Secundo inducit admonitionem, dicens noli altum sapere, id est noli de te ultra teipsum praesumere. Infra XII, 16: non alta sapientes, sed humilibus consentientes. Ps.

Cxxx, 1: domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei. Sed time, ne scilicet etiam tu frangaris per incredulitatem, quod pertinet ad timorem castum. Prov.

C. XXVIII, 14: beatus homo qui semper est pavidus, qui vero mentis est durae, corruet in malum. Eccli. I, 27: timor domini expellit peccatum.

Tertio assignat rationem suae admonitionis, dicens si enim naturalibus ramis, id est Iudaeis, qui ex naturali origine ex patriarchis descenderunt, non pepercit deus, quin eos frangi permitteret, time ne forte nec tibi parcat, quin, scilicet te permittat per incredulitatem excidere. Prov. VI, V. 34: zelus et furor viri non parcet in die vindictae. Ier. XIII, 14: non parcam, neque miserebor, ut non dispergam eos.

In hoc ergo consistit solutio apostoli quod cum aliquis videt se gratiam adeptum, alio cadente, non debet extolli contra cadentem, sed magis timere sibi ipsi, quia ipsa superbia est causa praecipitii et timor est causa custodiae et cautelae.

Deinde cum dicit vide ergo bonitatem et severitatem, etc., inducit eos in diligentem considerationem divinorum iudiciorum.

Et primo inducit eos ad considerandum; secundo instruit eos quasi per se considerare non valentes, ibi nolo enim vos ignorare, fratres, etc.; tertio quasi nec ipse perfecte sufficeret ad istorum investigationem, exclamat admirando divinam sapientiam ibi o altitudo divitiarum, etc..

Circa primum tria facit. Primo ostendit quid considerari oporteat dicens vide ergo, idest diligenter considera, bonitatem dei, miserentis; Ps. Lxxii, 1: quam bonus Israel deus, his qui recto sunt corde; supra II, 4: an divitias bonitatis eius contemnis? et severitatem, ipsius punientis; Ps. Xciii, 1: deus ultionum dominus. Nah.

C. I, 2: deus aemulator et ulciscens dominus.

Prima enim consideratio tribuit spem; secunda timorem, ut vitetur desperatio et praesumptio.

Secundo ostendit in quibus utrumque dictorum sit considerandum quantum ad praedicta, dicens in eos quidem, scilicet Iudaeos, qui ceciderunt severitatem thr. II 2, praecipitavit dominus, nec pepercit, omnia speciosa Iacob destruxit, in te autem, scilicet gentilem qui insertus es, bonitatem. Ps.

Cxviii, 65: bonitatem fecisti cum servo tuo, domine.

Tertio ostendit quo tenore possint in praedictis haec considerari, quia non immobiliter sicut quod potest mutari in futurum.

Et primo ostendit quantum ad gentiles, dicens: in te, dico, vide bonitatem dei operantem, eo tamen tenore, si permanseris in bonitate. Io. XV, 9: manete in dilectione mea. Alioquin, si tu non dederis operam ad permanendum per timorem et humilitatem, et tu excideris. Matth. III, 10: omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur.

Secundo ostendit idem quantum ad Iudaeos, et, primo, proponit quod intendit, dicens sed et illi, scilicet Iudaei, si non permanserint in incredulitate, inserentur, id est, in suum statum restituentur. Ier. III, 1: fornicata es cum amatoribus multis, tamen revertere ad me, dicit dominus.

Secundo probat quod dixerat, et primo, ex divina potentia, dicens potens est enim dominus deus iterum inserere illos; et ideo non est de eorum salute desperandum.

Is. LIX, 1: ecce non est abbreviata manus domini, ut salvare non possit.

Secundo probat idem per locum a minori, dicens nam si tu, gentilis, excisus es ex naturali oleastro, id est ex gentilitate quae naturaliter erat infructuosa, non quidem, prout dominus fecit naturam, sed secundum quod corrupta est per peccatum.

Sap. XII, 10: iniqua est natio eorum, et naturalis malitia ipsorum. Eph. II, 3: eramus natura filii irae. Et insertus in bonam olivam id est, in fide Iudaeorum, contra naturam, id est contra communem cursum naturae.

Non enim consuevit ramus arboris malae inseri in bonam arborem, sed potius e converso.

Id autem quod deus facit, non est contra naturam, sed simpliciter est naturale. Dicimus enim esse naturale, quod fit ab agente, cui naturaliter subditur patiens, quamvis etiam non sit secundum propriam naturam patientis; sicut enim fluxus et refluxus maris est naturalis, propter hoc quod causatur ex motu lunae, cui naturaliter subditur aqua, quamvis non sit naturalis secundum formam aquae. Ita etiam cum omnis creatura sit naturaliter deo subiecta, quicquid deus facit in creatura, est simpliciter naturale, licet forte non sit naturale secundum propriam et particularem naturam rei in qua fit, puta cum caecus illuminatur et mortuus resuscitatur.

Si, inquam, hoc factum est contra naturam, quanto magis hi qui sunt secundum naturam, id est qui naturali origine pertinent ad gentem Iudaeorum, inserentur suae olivae, id est reducentur ad dignitatem gentis suae, Mal. Ult.: convertet corda patrum ad filios, et corda filiorum ad patres eorum.