Lectio 2

Postquam, apostolus proposuit veritatem divini iudicii, exclusa contraria opinione, hic manifestat divini iudicii veritatem, et primo proponit quod intendit; secundo manifestat propositum, ibi his quidem qui secundum patientiam.

Proponit autem primo veritatem divini iudicii quantum ad duo, scilicet, quantum ad opera et quantum ad personas.

Quantum ad opera quidem, quia in praesenti non reddit secundum opera, sed quandoque male agentibus gratiam largitur, sicut ipsi Paulo apostolo, qui prius blasphemus et persecutor misericordiam consecutus est, ut dicitur I Tim. I, 13. Sed hoc non erit in die iudicii, quando erit tempus secundum iustitiam iudicandi. Ps. Lxxiv, 3: cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo. Et ideo alibi dicitur: secundum opera manuum eorum tribue illis.

Quantum ad personas attenditur veritas divini iudicii, quia retributionis aequalitas servabitur quantum ad omnes. II Cor. V, V. 10: omnes nos manifestari oportet.

Videtur autem quod non sit secundum opera retributio futura, quia peccato temporali poena aeterna retribuetur.

Sed dicendum est quod, sicut Augustinus dicit, XXI de Civit. Dei: in retributione iustitiae non consideratur aequalitas temporis inter culpam et poenam, quia etiam secundum humanum iudicium pro culpa adulterii, quae brevi hora committitur, infligitur poena mortis; in qua non attendit legislator moram occisionis, sed potius quod per mortem perpetuo excluditur a societate viventium. Et sic etiam suo modo homo pro culpa temporali punitur poena aeterna.

Et ideo non est mirum si peccata commissa contra charitatem, per quam scilicet est societas inter deum et homines, aeternaliter divino iudicio puniuntur.

Et hoc quidem esse iustum ex tribus apparet.

Primo ex infinita dignitate dei in quem peccatur. Tanto enim quis gravius peccat, quanto maior est dignitas personae in quam peccatur, sicut plus peccat qui percutit principem, quam qui percutit privatam personam.

Et sic cum culpa peccati mortalis sit quodammodo infinita, oportet quod ei infinita poena respondeat. Et sic cum non possit esse infinita secundum intentionem, relinquitur quod sit infinita secundum durationem.

Secundo apparet ex voluntate per quam peccatur.

Quicumque enim mortaliter peccat aversus ab incommutabili bono, finem constituit in bono commutabili, sicut fornicator in dilectione carnis, avarus in pecunia. Et quia finis per se appetitur, quicumque appetit finem, fertur in illud, volens illud semper obtinere, si aliquid aliud non obsistat. Unde ille qui peccat mortaliter, voluntatem habet perpetuo in peccato manendi, nisi forte per accidens, sicut quando timet poenam, vel aliquod aliud impedimentum. Unde conveniens est, ut ex quo homo secundum suam voluntatem peccatum perpetuo obtinendum appetit, quod aeternaliter pro illo puniatur. Deus enim qui est inspector cordis, praecipue ad voluntatem peccantis attendit.

Tertio ex parte effectus peccati, qui est subtractio gratiae, ex qua sequitur quod homo, quantum est de se, perpetuo maneat in peccato, a quo exire non potest nisi per auxilium gratiae. Non est autem conveniens ut durante culpa cesset poena, et ideo in perpetuum durat poena.

Quod autem dicitur reddere unicuique secundum opera sua, non est intelligendum secundum aequalitatem operum, quia praemium excedit meritum, sed secundum proportionem, quia bonis retribuet bona et melioribus meliora.

Et eadem ratio est de malis.

Deinde cum dicit his quidem qui secundum patientiam, manifestat propositum, et primo quantum ad opera, secundo quantum ad personas, ibi in omnem animam.

Quantum autem ad opera ostendit veritatem divini iudicii, primo quidem in bonis, secundo in malis, ibi his autem qui ex contentione.

Circa primum duo consideranda sunt, scilicet meritum et praemium.

Ad meritum tria concurrunt. Primo quidem patientia. Quod potest intelligi, uno modo, de patientia dei, de qua supra dictum est: an divitias bonitatis et patientiae ut intelligantur illi esse secundum patientiam boni operis, scilicet dispositi, qui bene patientia dei utuntur bene operando.

Alio modo potest intelligi de patientia hominis, quod etiam intelligi potest dupliciter.

Uno modo, secundum quod patientia importat tolerantiam adversorum cum aequanimitate cordis. Hoc autem necessarium est, quod aliquis a bono opere non desistat propter mala quae patitur, et hoc est quod dicit secundum patientiam boni operis. Iac.

C. I, 4: patientia opus perfectum habet. Lc.

C. XXI, 19: in patientia vestra possidebitis animas vestras. Secundo, potest intelligi patientia pro longanimitate, sive pro perseverantia, ut scilicet aliquis a bono opere propter taedium non recedat. Iac. Ult.: patientes estote, fratres, usque ad adventum domini. Hebr. X, 36: patientia vobis necessaria est.

Secundum est bonitas operis, quod quidem dicitur bonum secundum ordinem ad debitum finem et secundum quod convenit regulae debitae, quae est lex dei et ratio humana.

Gal. Ult.: bonum facientes non deficiamus.

Tertio tangitur rectitudo intentionis quaerentibus vitam aeternam, ut scilicet in malis quae homo patitur, vel in bonis quae agit, non quaerat aliquid temporale, sed aeternum.

Matth. VI, 33: primum quaerite regnum dei.

Ex parte etiam praemii tangit tria, quorum primum est gloria, quae significat claritatem sanctorum, etiam intrinsecam, qua replebuntur in mente, secundum illud is.

C. LVIII, 11: implebit splendoribus animam tuam: et exteriorem, qua splendebunt in corpore.

Matth. XIII, 43: fulgebunt iusti sicut sol in regno patris eorum. Ps. Cxlix, 5: exultabunt sancti in gloria.

Secundo tangitur honor, per quem significatur sanctorum dignitas, et reverentia quae eis exhibetur ab omni creatura. Erunt enim reges et sacerdotes. Apoc. V, 10: fecisti nos deo nostro regnum et sacerdotes. Et ulterius computabuntur inter filios dei, secundum illud Sap. V, 5: ecce quomodo computati sunt inter filios dei. Ps. Cxxxviii, 17: nimis honorati sunt amici tui, deus.

Tertio tangitur incorruptio, quia scilicet illa gloria et honor non erunt transitoria, sicut ea quae sunt in hoc mundo. I cor.

C. IX, 25: illi quidem ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem incorruptam.

Deinde cum dicit his autem, ostendit veritatem divini iudicii in malis, in quibus etiam tangitur culpa et poena.

Et quantum ad culpam tanguntur tria, quorum primum est contentionis pertinacia.

Quae quidem, primo, potest intelligi hominis ad deum, beneficiis ad se vocantem, contra quem homo contendere videtur divinis beneficiis resistendo. Deut. XXXI, 27: adhuc vivente me et ingrediente vobiscum, semper contentiose egistis contra dominum. Secundo potest intelligi de contentione hominis contra fidem. II Tim. II, 14: noli verbis contendere. Tertio potest intelligi de contentione hominum ad invicem, quae contrariatur charitati, quae est mater virtutum.

Iac. III, 16: ubi zelus et contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum.

Secundo ponitur duritia eorum, scilicet, qui non acquiescunt veritati. Quod potest, uno modo, intelligi de veritate fidei.

Io. VIII, 45: si veritatem dico, quare non creditis mihi? alio modo de veritate divinae iustitiae, cui non acquiescunt, veritatem divini iudicii non credentes. Ez. XVIII, V. 29: dixistis: non est aequa via domini.

Tertio potest intelligi de veritate vitae, cui non acquiescunt, qui perverse vivunt.

Io. III, 21: qui facit veritatem, venit ad lucem.

Tertio autem tangitur malitia in hoc quod dicit credunt autem iniquitati, vel quia consentiunt persuadentibus iniquitatem. Prov.

C. XVII, 4: malus obedit linguae iniquae.

Vel quia credunt impunitatem peccatorum, quae in divinam iniquitatem redundaret.

Eccli. V, 4: ne dixeris, peccavi, et quid mihi accidit triste? vel credunt iniquitati, id est infidelitati, scilicet doctrinae quae est contra fidem. II Thess. II, 11: iudicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati.

Ex parte autem poenae quatuor ponuntur, quae quidem dupliciter distingui possunt.

Uno modo ut ira, id est poena et vindicta corporalis, intelligatur esse post iudicium.

Soph. I, 15: dies illa, dies irae. Indignatio autem in iudicio, quando impii sibi ipsis indignabuntur, fit ex peccatis quae commiserunt Sap. V, 6: erravimus a via veritatis. Tribulatio autem et angustia pertinent ad animam separatam a corpore ante resurrectionem.

Prov. I, 27: quando venerit super vos tribulatio et angustia.

Vel alio modo possunt distingui, ut prima duo accipiantur ex parte dei, cuius ira dicitur dispositio ad puniendum, quae est malis horribilis. Apoc. VI, 16: dicent montibus et petris: cadite super nos, etc.. Indignatio eius refertur ad hoc quod peccatores indignos reputabit vita aeterna. Ps. Xciv, 11: quibus iuravi in ira mea, si introibunt.

Alia vero accipiuntur ex parte hominis. Et tribulatio quidem dicitur a tribulo, qui pungit, unde ad tribulationem potest pertinere omne quod dolorem infert. Soph. I, 14: vox diei domini amara, tribulabitur ibi fortis.

Angustia autem dicitur ex hoc, quod animus hominis angustiatur non valens invenire remedium contra mala quae timet, vel iam patitur.

Dan. XIII, 22: angustiae mihi sunt undique, et quid eligam ignoro. Iob XXVII, V. 9: numquid clamorem illius audiet deus cum venerit super illum angustia? deinde cum dicit in omnem animam, ostendit veritatem divini iudicii quantum ad personas. Et primo proponit huius aequitatem; secundo rationem assignat, ibi non est enim personarum; tertio rationem manifestat, ibi quicumque enim.

Veritatem quidem divini iudicii quantum ad personas ostendit primo in malis, cum dicit in omnem animam hominis operantis id est contra omnem animam, quia sicut gloria sanctorum ab anima ad corpus devenit, ita reproborum poena primo et principaliter est in anima et secundo in corpore, quod propter defectum vel culpam animae resurget passibile. Ez. XVIII, 4: anima quae peccaverit, ipsa morietur.

Dicit autem Iudaei primum et Graeci, quia Iudaeis maior poena debebatur tamquam cognoscentibus dei voluntatem per legem. Lc. XII, 47: servus sciens voluntatem domini sui, et non fecit, etc., digne plagis vapulabit multis. Et similiter christiani quantum ad idem peccatum, puta adulterium vel furtum, graviori poena puniuntur quam infideles.

Hebr. X, 29: quanto magis putatis maiora mereri supplicia, qui filium dei, etc..

Sed quantum ad totam poenam, gravior est poena infidelium propter peccatum infidelitatis, quod est gravissimum. Unde dicitur I Petr. III, quod super incredulos ira dei manet.

Secundo manifestat in bonis, et ponit primo duo, quae supra dixit gloriam et honorem, tertium vero, scilicet pacem, ponit loco incorruptionis, quam includit pax, et multa alia comprehendit.

Non enim potest esse pax hominis perfecta quamdiu aliquis timet se amissurum bona quae habet, sed tunc aliquis habet veram pacem cordis, quando habet omnia quae concupiscit et ea perdere non timet. Is. XXXII, V. 18: sedebit populus meus in pulchritudine pacis.

Et in his etiam primatum Iudaeis attribuit, quia eis sunt primo promissa, et in eorum promissiones gentes introierunt. Io. IV, V. 38: alii laboraverunt et vos in labores eorum introistis.

Deinde cum dicit non enim est acceptio, assignat rationem dictorum, quia scilicet non est personarum acceptio apud deum. Act. X, 34: non est personarum acceptor deus.

Opponitur autem personarum acceptio iustitiae distributivae, per quam aliquis distribuit unicuique secundum dignitatem personarum; ergo acceptio est quando praeter dignitatem datur alicui plus vel minus. Tunc autem hoc fit praeter dignitatem, quando hoc fit non propter conditionem, sed propter personam quae facit ad causam. Hoc est enim causam accipere, scilicet quasi regulam operandi, sed propter personam, quasi ipsa persona accipiatur ut causa aliquid faciendi.

Puta si aliquis det alicui propter consanguinitatem plus de bonis patrimonialibus, non est acceptio personarum, quia consanguinitas est conveniens causa propter quam de talibus bonis debeat habere. Si autem propter consanguinitatem aliquis praelatus det alicui plus de bonis ecclesiasticis, potest hoc ad acceptionem personarum pertinere, si alia idoneitas non concurrat. Non enim consanguinitas est ratio conveniens distributionis bonorum spiritualium.

Quia igitur deus omnia convenientissima ratione facit, non cadit in ipsum personarum acceptio. Dicitur enim Sap. VIII, 1, quod disponit omnia suaviter.

Sed videtur acceptor personarum, quia peccatorum quosdam in suis peccatis relinquit, quosdam ad se vocat.

Sed dicendum quod personarum acceptio opponitur iustitiae, unde locum habet in his quae dantur ex debito, quod attendit iustitia.

Deus autem non ex debito, sed gratis, peccatores ad poenitentiam vocat. Si enim ex operibus, iam non ex gratia, ut dicitur infra c. XI, 6, et Tit. III, 5: non ex operibus iustitiae quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit.

In talibus autem beneficiis gratis datis non solum deo, sed etiam homini, liberum est dare cui voluerit. Matth. XX, 15: an non licet mihi quod volo facere? deinde cum dicit quicumque enim, exponit praedictam rationem.

Quod enim non sit personarum acceptio apud deum, patet per hoc quod omnes qui peccant puniuntur. Unde primo loquitur quantum ad illos qui legem non susceperunt, dicens, quod quicumque peccaverit sine lege, scilicet Moysi, accepta a deo, sine lege peribit, id est condemnabitur, non propter legis transgressionem. Iob IV, 20: quia nullus intelligit, in aeternum peribunt.

Secundo loquitur quantum ad illos qui legem scriptam acceperunt, et dicit quod quicumque peccaverunt in lege, id est, post legem scriptam, iudicabuntur per legem, id est, propter hoc quod transgressi sunt praeceptum legis. Io. XII, 48: sermo quem locutus sum vobis ille iudicabit eum in novissimo die.

Quidam autem ex hoc modo loquendi occasionem erroris sumpserunt.

Quia enim apostolus non dicit, quicumque in lege peccaverit per legem peribit, sicut dixerat de his qui sunt sine lege quod sine lege peribunt, crediderunt quod illi qui post legem susceptam peccant, iudicentur aliqualiter, scilicet in praesenti, non tamen pereunt.

Sed, sicut dicit Glossa quis christianus dicat non perire Iudaeum si non credat in christum, cum dominus dicat quod tolerabilius erit sodomae in die iudicii quam eis? ut habetur Matth. X, 15. Unde ez.

C. XVIII, 32: nolo mortem peccatoris.

Utitur autem tali diversitate in loquendo, quia, ut Gregorius dicit in moralibus super illud iob XXXVI, 6: iudicium pauperibus tribuit, quidam in futuro iudicio peribunt, sed non iudicabuntur, id est impii, qui sunt sine fide et lege dei. Ps. I, 5: non resurgent impii in iudicio, quia scilicet non est locus disceptandi contra eum, qui totaliter alienus est a deo. Io. III, 18: qui non credit, iam iudicatus est.

Alii vero, qui lege dei et fide suscepta peccant, ita peribunt, quod etiam iudicabuntur, quasi quadam disceptatione cum eis facta.

Unde Ez. XXXIV, 17 dicitur: ecce ego iudico inter pecus et pecus, arietum et hircorum.

Sicut et rex, ut Gregorius dicit, hostes condemnat absque audientia, cives autem cum diligenti audientia.