Lectio 1

Postquam apostolus ostendit quod Iudaismus, ad quem pertinet legis susceptio, et circumcisio non sufficiunt ad salutem sine legis custodia, per quam gentilis, sine exteriori Iudaismo et circumcisione, fructum utriusque consequitur, hic obiicit contra praemissa; et primo quidem proponit obiectionem, secundo solvit, ibi multum quidem.

Obiicit ergo primo sic: si ita esset, sicut dictum est, quod non est verus Iudaeus, nec vera circumcisio in manifesto, sed in occulto cordis, quid ergo amplius est Iudaeo? id est, quid amplius datum est quam caeteris? videtur quod nihil. Et hoc est inconveniens, cum dominus dixerit deut.

C. VII, 6: te elegit dominus deus tuus, ut sis ei populus peculiaris. Aut quae utilitas circumcisionis, scilicet exterioris? videtur ex praemissis quod nulla, quod est inconveniens, cum sit a deo tradita, qui dicit Is. XLVIII, 17: ego dominus docens te utilia.

Deinde cum dicit multum quidem, solvit praemissam obiectionem. Et primo quantum ad praerogativam Iudaismi, secundo quantum ad utilitatem circumcisionis, IV cap. Ibi quid ergo dicemus? circa primum duo facit.

Primo ostendit Iudaeorum praerogativam; secundo excludit eorum gloriam, qua se gentibus superbe praeferebant, ibi quid ergo? praecellimus.

Circa primum tria facit.

Primo proponit quod intendit; secundo manifestat, ibi primum quidem, tertio excludit obiectionem, ibi quid enim si quidam.

Dicit ergo primo. Quaesitum est quid amplius sit Iudaeo, est autem ei amplius et quantum ad quantitatem, quae significatur cum dicit multum, et quantum ad numerum, qui significatur cum dicit per omnem modum.

Habent enim amplius aliquid et in contemplatione divinorum, secundum illud Ps. Lxxv, V. 1: notus in Iudaea, et secundum dispositionem temporalium, Ps. Cxlvii, 20: non fecit taliter omni nationi. Habent etiam amplius quantum ad patres, quantum ad promissiones, et quantum ad prolem. Infra IX, 4: quorum est adoptio filiorum dei et gloria, et testamentum.

Et in quolibet eorum non est parva excellentia sed magna et praecipua, quod pertinet ad id quod dicit multum.

Maximum enim bonum hominis est in dei cognitione, in hoc quod deo adhaereat et a deo instruatur, Ps. Xciii, 12: beatus homo quem tu erudieris, domine.

Deinde, cum dicit primum quidem, etc., manifestat quod dixerat, dicens: primum quidem, id est praecipue amplius est Iudaeis quia eloquia dei sunt tradita illis, quasi amicis, Io. XV, 15: vos dixi amicos. Et hoc est multum, quia eloquia dei sunt honesta, Ps. XVIII, 10: eloquia domini vera iustificata in semetipsa, sunt delectabilia, ps.

Cxviii, 113: quam dulcia faucibus meis eloquia tua, sunt etiam utilia ad non peccandum, Ps. Eodem: in corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi.

Deinde cum dicit. Quid enim si quidam, excludit obiectionem. Et primo ponit eam; secundo excludit ipsam ducendo ad inconveniens, ibi numquid incredulitas; tertio ostendit esse inconveniens id ad quod inducitur, ibi est autem deus verax.

Posset aliquis praerogativae Iudaeorum derogare, opponendo ingratitudinem eorum, per quam viderentur dignitatem eloquiorum dei amisisse. Unde dicit quid autem si quidam illorum non crediderunt; numquid per hoc excluditur quod nihil amplius sit Iudaeo? secundum illud II Petr. II, 21: melius erat eis non cognoscere viam iustitiae, quam post cognitam retrorsum converti.

Non crediderunt autem, primo quidem, legislatori.

Ps. Cv, 24: non crediderunt in verbo eius. Secundo non crediderunt prophetis.

Ez. II, 6: increduli et subversores sunt tecum.

Tertio non crediderunt ipsi filio. Io.

C. VIII, 45: si veritatem dico vobis, quare non creditis mihi? deinde cum dicit numquid incredulitas, excludit dictam obiectionem ducendo ad inconveniens, quia si propter incredulitatem aliquorum praerogativa Iudaeorum tolleretur, sequeretur quod incredulitas hominis fidem dei evacuaret, quod est inconveniens.

Et hoc est quod dicit numquid incredulitas eorum, scilicet qui non crediderunt, evacuavit fidem dei? quod potest dupliciter intelligi. Uno modo de fide qua creditur in deum. Non enim per hoc quod quidam non crediderunt, evacuatur fides illorum qui crediderunt. Malum enim quorumdam in societate existentium, non evacuat bonum aliorum. Eccli. XXXIII, 12: ex ipsis benedixit et exaltavit, sanctificavit et ad se applicavit, etc.. Quod est contra illos, contra quos Augustinus dicit in epistola ad plebem hipponensem: ad quid aliud sedent isti, et quid aliud tractant, nisi ut cum episcopus, vel clericus, vel monachus, vel sanctimonialis ceciderit, omnes tales esse credant, sed non omnes posse manifestari? alio modo potest intelligi de fide qua deus fidelis est implens promissa. Hebr. X, 23: fidelis enim est qui repromisit. Haec autem fidelitas evacuaretur, si propter quorumdam incredulitatem accideret quod nihil amplius esset Iudaeo. Promisit enim deus populum illum multiplicare et magnificare, ut patet Gen. XXII 16: multiplicabo semen tuum.

Deinde cum dicit absit, est autem, ostendit hoc esse inconveniens, quod fides dei evacuaretur propter hominum incredulitatem. Et primo quidem ad hoc inducit rationem; secundo, auctoritatem, ibi sicut scriptum est; tertio, excludit falsum sensum auctoris, ibi si autem iniquitas.

Ratio autem sumitur ex hoc quod deus secundum se verax est. Ier. X, 10: dominus autem deus verax est; I Io. Ult.: hic est verus deus et vita aeterna.

Et tamen omnis homo est mendax. Ps. Cxv, V. 10: ego dixi in excessu meo, omnis homo mendax. Unde patet quod mendacium hominis sive infidelitas veritati non adhaerens, dei veritatem sive fidem non evacuat.

Ad horum evidentiam sciendum est, quod veritas importat adaequationem rei ad intellectum.

Aliter autem adaequatur res ad intellectum nostrum, aliter ad intellectum divinum.

Noster enim intellectus cognitionem accipit a rebus, et ideo causa et mensura veritatis ipsius est esse rei: ex eo enim quod res est, vel non est, oratio dicitur vel vera vel falsa, secundum philosophum. Unde intellectus noster potest esse verus vel falsus, inquantum potest adaequari vel non adaequari.

Quod autem potest esse et non esse, indiget alio agente ad hoc quod sit, sine quo remanet non ens. Sicut enim aer, sine illuminante, remanet tenebrosus, ita et intellectus noster, nisi a prima veritate illuminetur, de se in mendacio remanet. Unde, quantum est de se, omnis homo est mendax secundum intellectum, sed solum est verus inquantum veritatem divinam participat. Ps. XLII, 3: emitte lucem tuam et veritatem tuam.

Intellectus autem divinus est causa et mensura rerum et propter hoc, secundum seipsum, est indeficienter verax, et unaquaeque res est vera, inquantum ei conformatur.

Similiter, secundum quod accipitur veritas ex parte rei, homo de se non habet veritatem, quia natura sua vertibilis est in nihilum; sed solum natura divina, quae nec est ex nihilo, nec vertibilis in nihilum, de se veritatem habet.

Deinde cum dicit sicut scriptum est, probat idem per auctoritatem Ps. L, 6, in quo sic legitur ut iustificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. Quod qualiter ad propositum faciat videri potest, si praecedentia Psalmi considerentur.

Praemittitur enim, tibi soli peccavi, et tunc sequitur, ut iustificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. Promiserat enim deus per Nathan prophetam David, quod eius regnum in aeternum stabiliret in semine suo, ut habetur II Reg. VII, 12. Postea vero cum in grave peccatum incideret, adulterii scilicet et homicidii, ut legitur II Reg. XI, 2 ss., propter huiusmodi peccatum dicebatur a quibusdam quod deus non esset ei promissum observaturus.

Intentio ergo Psalmistae, est duo dicere.

Primo quidem, quod propter peccatum eius non mutatur iustitia dei, ad quam pertinet ut suos sermones impleret. Et quantum ad hoc dicit ut iustificeris in sermonibus tuis, id est, ut ex hoc appareas in sermonibus tuis iustus, quia propter mea peccata eos non praeteris. Prov. VIII, 8: recti sunt omnes sermones mei. Ps. Cxliv, 13: fidelis dominus in omnibus verbis suis.

Secundo, quod divina promissio imitetur humanum iudicium. Et hoc est quod dicit, vincas, scilicet promissionem tuam servando, cum iudicaris, scilicet ab hominibus: quod eam propter mea peccata non sis impleturus.

Infra XII, 21: noli vinci a malo, sed vince in bono malum. Hoc dicitur homini quod multo magis competit deo.

Est autem considerandum, quod promissio facta David a deo, erat implenda de christi incarnatione. Unde pertinebat ad prophetiam praedestinationis, secundum quam aliquid promittitur, quasi omnibus modis implendum: quod vero promittitur vel praenunciatur secundum prophetiam comminationis, non praedicitur, quasi omnibus modis implendum, sed secundum quod exigunt humana merita quae possunt mutari.

Et ideo si non factum fuisset quod promissum est David, praeiudicaret divinae iustitiae.

Si vero non fiat quod promittitur per prophetiam comminationis, non praeiudicat divinae iustitiae, sed designat mutationem meritorum humanorum. Unde dicit: Ier. XVIII, V. 7: repente loquar adversus gentem et adversus regnum, ut eradicem, et destruam, et disperdam, et dissipem. Si egerit poenitentiam gens illa, etc., poenitentiam agam et ego super malo, etc..

Sic ergo patet secundum hunc sensum, quod peccatum hominis divinam fidelitatem non excludit.

Ponuntur autem et alii sensus auctoritatis huius in Glossa, qui non ita pertinent ad intentionem apostoli, quorum primus est, ut haec verba, quae hic ponuntur, continuentur cum his quae ante Psalmista praemiserat: amplius lava me ab iniquitate mea, ad hoc scilicet ut iustificeris, id est iustus appareas, in sermonibus tuis, in quibus veniam peccatoribus promisisti non solum Ez., quia haec verba Ps. Prius fuerunt dicta sed etiam Levit. XXIV, 41 s.: orabunt pro impietatibus suis, et recordabor foederis mei, etc.. Deut. XXX, 1 s.: si ductus poenitudine cordis reversus fueris ad deum, reducet te dominus deus tuus, et miserebitur tibi. Et sic vincas cum iudicaris, ab hominibus, quod mihi veniam dare non debeas.

Secundo, continuantur haec verba cum eo, quod dictum est tibi soli peccavi, id est, per comparationem ad te qui solus es iustus. Et hoc est, quod dicit ut iustificeris, id est, ex comparatione mei et aliorum peccatorum iustus appareas, Ps. X, 8: iustus dominus, et iustitias dilexit, et hoc non solum in factis, sed etiam in sermonibus, quod est maximum, secundum illud Iac. III, 2: si quis in verbo non offendit et vincas cum iudicaris, id est, dum cuicumque alii in iudicio compararis. Is. V, 3: iudicate inter me et vineam meam, etc..

Tertio, referuntur haec verba ad christum, qui solus est sine peccato, secundum illud I Petr. II, 22: qui peccatum non fecit, nec inventus est in ore eius dolus, et sic iustificatur in sermonibus in comparatione ad omnes homines. Et vincas, scilicet peccatum, mortem et diabolum. Apoc. V, 5: ecce vicit leo. Et hoc dum iudicaris, scilicet iniuste a Pilato. Iob XXXVI, 17: causa tua quasi impii iudicata est.

Deinde cum dicit si autem iniquitas nostra, excludit falsum intellectum auctoritatis inductae.

Posset enim aliquis intelligere praemissa verba secundum hunc sensum, ut haec dictio ut, poneretur causaliter et non solum consecutive.

Et sic sequeretur, quod peccatum hominis directe ordinaretur ad commendandum dei iustitiam.

Sed apostolus ostendit hoc esse falsum, ut sic det intelligere quod ly ut ponitur consecutive, quia, scilicet, David peccante, consecutum est quod divina iustitia manifestetur; non autem causaliter, quasi peccatum hominis commendet dei iustitiam.

Quod quidem probat ducendo ad inconveniens.

Et hoc dupliciter.

Primo quidem ex parte iudicii divini, secundo ex parte iudicii humani.

Circa primum tria facit.

Primo ponit sensum falsum; secundo ostendit inconveniens, quod ex hoc sequitur, ibi quid dicemus? numquid iniquus; tertio ostendit hoc esse inconveniens, ibi absit.

Est considerandum quod supra apostolus duas comparationes fecerat, unam quidem veritatis divinae ad humanum mendacium, cum dixerat: est autem deus verax, omnis autem homo mendax. Alia iustitiae dei ad peccatum humanum, secundum verba Ps. L, 6, quibus dicit: tibi soli peccavi, ut iustificeris.

Et quantum ad comparationem primam, dicit: si haec verba sunt intelligenda quod iniquitas nostra directe commendat dei iustitiam, quid dicemus? id est, non poterimus sustinere inconvenientia quae sequuntur. Non enim peccatum est deo necessarium ad eius iustitiam commendandam. Eccli. XV, 22: non concupiscit multitudinem infidelium filiorum et inutilium.

Exprimit autem inconveniens quod sequitur, dicens numquid deus qui infert iram, id est vindictam pro peccato, est iniquus? hoc enim sequitur ex eo quod dictum est.

Si enim peccatum directe ordinaretur ad commendandam iustitiam, non esset dignum poena sed praemio. Et sic deus puniens homines pro peccato, esset iniquus, contra illud Deut. XXXII, 4: deus autem fidelis et absque ulla iniquitate.

Excludit autem consequenter hoc inconveniens, cum subdit absit, scilicet quod deus sit iniquus. Secundum hominem dico, id est, quod haec verba protuli, non ex meo sensu, sed ex hominis errantis sensu protuli, sicut dicitur I Cor. III, 3: cum sint inter vos zelus et contentio, nonne carnales estis? hoc autem non esse dicendum ostendit subdens alioquin, scilicet, si deus est iniquus, quomodo iudicabit hunc mundum, id est, quomodo conveniet quod ipse sit universalis et supremus mundi iudex? oportet enim, quod est primum et supremum in quolibet genere esse infallibile: sicut primum movens est immutabile. Unde in Psalmo XCV, 13 dicitur: iudicabit orbem terrae in aequitate.

Et simile argumentum ponitur iob XXXIV, V. 12 s., ubi dicitur: vere deus non condemnat frustra; nec omnipotens subvertit iudicium; quem constituit alium super terram? etc., scilicet quia si ipse non iuste iudicaret, oporteret dicere alium esse iudicem mundi.

Deinde cum dicit si enim veritas, ostendit idem per humanum iudicium.

Et circa hoc etiam tria facit.

Primo proponit falsum intellectum praedictorum verborum; secundo ponit inconveniens, quod sequitur, ibi quid adhuc; tertio ostendit illud esse inconveniens, ibi quorum damnatio.

Exprimit autem falsum sensum secundum illam comparationem, quae est divinae veritatis ad humanum mendacium, cum dicit si enim in meo mendacio, id est propter meum mendacium, veritas dei, manifesta scilicet, abundavit in gloria ipsius, ita quod mendacium hominis directe pertineat ad augmentum gloriae, contra id quod dicitur iob XIII, 7: numquid deus indiget vestro mendacio? subdit autem consequenter duo inconvenientia, quae sequuntur. Quorum unum est quod homo non deberet reputari peccator propter mendacium, ex quo in dei gloriam directe ordinatur. Et hoc est quod dicit quid adhuc, id est cur etiam nunc, et ego iudicor, scilicet ab hominibus, tamquam peccator, pro mendacio. Sap. XVII, 10: cum sit timida nequitia, data est in omnium condemnationem, quia scilicet peccatores ab omnibus iudicio condemnantur.

Aliud autem inconveniens est, quod locum habeat verbum falsum, quod apostolis imponebatur.

Quia enim praedicabant quod per abundantiam gratiae christi solvebatur abundantia peccatorum, secundum illud infra V, V. 20: ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia, blasphemabant apostolos, quasi dicerent quod homines deberent facere mala ut consequerentur bona, quod sequeretur si mendacium hominis directe commendaret dei gratiam et veritatem. Hoc est quod dicit non faciamus mala, peccando scilicet, et mendacium docendo, ut veniant bona, scilicet ut dei veritas et iustitia commendetur, sicut blasphemamur, id est, sicut quidam blasphemando nobis imponunt. Infra I Cor. IV, V. 5: blasphemamur et obsecramus et sicut quidam aiunt nos dicere, verba nostra depravando. II Petr. Ult.: quae indocti et instabiles depravant.

Haec autem excludit subdens quorum condemnatio iusta est, idest eorum qui faciunt mala ut eveniant bona.

Sicut enim non est verum syllogizandum ex falsis, ita non est perveniendum ad bonum finem per mala. Ier. XII, 1: bene est omnibus qui praevaricantur et inique agunt, quod dicitur ex persona impiorum.

Vel quorum, scilicet haec nobis false imponentium, damnatio iusta est. Iuste enim condemnantur perversores sacrae doctrinae.

Apoc. Ult.: si quis apposuerit ad haec apponet deus plagas scriptas in libro isto.