Lectio 6

Ostendit supra apostolus quod spiritus sanctus adiuvat nos in infirmitatibus praesentis vitae, quantum ad impletionem nostrorum desideriorum, hic ostendit qualiter nos iuvat quantum ad exteriores eventus, dirigendo in bonum nostrum.

Et primo proponit quod intendit; secundo probat propositum, ibi nam quos praescivit, etc.; tertio infert quandam conclusionem ex dictis, ibi quis ergo separabit nos, etc..

Circa primum duo consideranda occurrunt.

Primo quidem magnitudo beneficii quod nobis a spiritu sancto confertur, ut scilicet omnia nobis cooperentur in bonum.

Ad cuius evidentiam considerandum est, quod quidquid fit in mundo, etiamsi malum sit, cedit in bonum universi: quia, ut Augustinus dicit in enchiridion: deus est adeo bonus, quod nihil mali esse permitteret, nisi esset adeo potens quod ex quolibet malo posset elicere aliquod bonum.

Non autem semper cedit malum in bonum eius in quo est, quod sicut corruptio unius animalis cedit quidem in bonum universi, inquantum per corruptionem unius generatur aliud, non tamen in bonum eius quod corrumpitur: quia bonum universi est a deo volitum secundum se, et ad ipsum ordinantur omnes partes universi.

Et eadem ratio esse videtur circa ordinem nobilissimarum partium ad alias partes, quia malum aliarum partium ordinatur in bonum nobilissimarum. Sed quicquid fit circa nobilissimas partes, non ordinatur nisi in bonum ipsarum, quia de eis propter se cura habetur, de aliis autem propter ipsas: sicut medicus infirmitatem pedis sustinet, ut curet caput.

Inter omnes autem partes universi excellunt sancti dei, ad quorum quemlibet pertinet quod dicitur Matth. XXV, 23: super omnia bona sua constituet eum. Et ideo quicquid accidit, vel circa ipsos vel alias res, totum in bonum eorum cedit: ita quod verificatur quod dicitur Prov. XI, 29: qui stultus est, serviet sapienti, quia scilicet etiam mala peccatorum in bonum iustorum cedunt. Unde et deus specialem curam de iustis habere dicitur, secundum illud Ps. XXXIII, 16: oculi domini super iustos, inquantum scilicet sic de eis curat, quod nihil mali circa eos esse permittit, quod non in eorum bonum convertat.

Et hoc quidem manifestum est quantum ad mala poenalia quae patiuntur, unde in Glossa dicitur quod ipsorum infirmitate exercetur humilitas, afflictione patientia, contradictione sapientia, odio benevolentia; unde I Petr. III, 14: si quid patimini propter iustitiam, beati.

Sed numquid etiam eis peccata cooperantur in bonum? quidam dicunt quod peccata non continentur sub hoc quod dicit omnia, quia secundum Augustinum, peccatum nihil est, et nihil fiunt homines, cum peccant.

Sed contra hoc est quod in Glossa sequitur: usque adeo talibus deus omnia cooperatur in bonum, ut si qui horum deviant et exorbitant, etiam hoc ipsum eis faciat proficere in bonum. Unde et in ps.

XXXVI, 24 dicitur: cum ceciderit iustus, non collidetur, quia dominus supponit manum suam.

Sed secundum hoc videtur, quod semper tales in maiori charitate resurgant, quia bonum hominis in charitate consistit, quam si non habeat apostolus se nihil esse recognoscit I Cor. XIII, 2.

Sed dicendum est, quod bonum hominis non solum consistit in quantitate charitatis, sed praecipue in ipsius perseverantia usque ad mortem, secundum illud Matth. XXIV, 13: qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Ex hoc autem quod iustus cadit, resurgit cautior et humilior: unde in Glossa subditur, postquam dixerat quod hoc ipsum faciat eis in bonum proficere, quia sibi humiliores redeunt atque doctiores. Discunt enim cum tremore se exultare debere: non quasi arrogando sibi tamquam de sua virtute fiduciam permanendi.

Secundo oportet considerare quibus hoc beneficium competat.

Circa quod, primo, attenditur aliquid ex parte hominis, cum dicit diligentibus deum.

Dei enim dilectio est in nobis per inhabitantem spiritum, ut habitum est supra.

Ipse autem spiritus sanctus est qui nos dirigit in viam rectam, ut dicitur in Ps. XXVI, V. 11. Unde dicitur I Petr. III, 13: quis est qui vobis noceat, si boni aemulatores fueritis? et Ps. Cxviii, 165: pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum.

Et hoc rationabiliter: quia, ut dicitur Prov. VIII, 17: ego diligentes me diligo; diligere est bonum velle dilecto; dei autem velle est operari. Omnia enim quaecumque voluit fecit, ut in Ps. Cxxxiv, 6 dicitur. Et ideo deus omnia convertit in bonum his qui eum diligunt.

Secundo attenditur id quod est ex parte dei, qui primo fideles ab aeterno praedestinavit; secundo ex tempore vocat; tertio sanctificat: et haec tria tangit, cum dicit his qui secundum propositum vocati sunt sancti, id est, praedestinatis, vocatis, et sanctificatis: ut propositum referatur ad praedestinationem, quae, secundum Augustinum, est propositum miserendi, Eph. I, 11: praedestinati secundum propositum eius. Quod dicit, vocati, ad vocationem pertinet. Is. XLI, 2: vocavit eum, ut sequeretur se. Quod dicit sancti, ad sanctificationem, secundum illud Lev. XXI, 8: ego dominus qui sanctifico.

Hoc autem apostolus se scire dicit ex persona sanctorum, dicens scimus. Sap. X, 10: dedit illi scientiam sanctorum. Procedit autem haec scientia tum ex experimento, tum etiam ex consideratione efficaciae charitatis, Cant. VIII, 6: fortis est ut mors dilectio, et etiam praedestinationis aeternae, Is. XLVI, 10: omnis voluntas mea implebitur, et omne consilium meum fiet.

Deinde, cum dicit nam quos praescivit, etc., probat quod dixerat tali ratione: nullus potest nocere his quos deus promovet, sed praedestinatos diligentes deum, deus promovet; ergo nihil potest eis nocere, sed omnia cedunt eis in bonum.

Primo ergo probat minorem, scilicet quod eos deus promoveat; secundo, maiorem, scilicet quod promotis a deo nihil potest esse nocivum, ibi quid ergo dicemus, etc..

Circa primum duo facit.

Primo proponit ea quae sunt ad promotionem sanctorum ab aeterno; secundo, ea quae sunt ex tempore, ibi quos autem praedestinavit, etc..

Ponit autem duo circa primum, scilicet praescientiam et praedestinationem, cum dicit nam quos praescivit et praedestinavit.

Dicunt autem quidam quod praedestinatio hic accipitur pro praeparatione quae est in tempore, qua scilicet deus praeparat sanctos ad gratiam, et hoc dicunt ad distinguendum praescientiam a praedestinatione.

Sed si recte consideretur, utrumque est aeternum, et differunt ratione. Nam sicut dictum est supra, super illud: qui praedestinatus est, praedestinatio importat praeordinationem quamdam in animo eorum quae quis est facturus. Ab aeterno autem deus praedestinavit beneficia quae sanctis suis erat daturus. Unde praedestinatio est aeterna.

Differt autem a praescientia secundum rationem, quia praescientia importat solam notitiam futurorum: sed praedestinatio importat causalitatem quamdam respectu eorum. Et ideo deus habet praescientiam etiam de peccatis, sed praedestinatio est de bonis salutaribus.

Unde Apost. Eph. I, 5 s. Dicit: praedestinati secundum propositum eius, ut simus in laudem, etc..

Circa ordinem autem praescientiae et praedestinationis dicunt quidam quod praescientia meritorum bonorum et malorum est ratio praedestinationis et reprobationis, ut scilicet intelligatur quod deus praedestinet aliquos, quia praescit eos bene operaturos, et in christum credituros. Et secundum hoc littera sic legitur: quos praescivit conformes fieri imaginis filii eius, hos praedestinavit.

Et hoc quidem rationabiliter diceretur, si praedestinatio respiceret tantum vitam aeternam, quae datur meritis; sed sub praedestinatione cadit omne beneficium salutare, quod est homini ab aeterno divinitus praeparatum; unde eadem ratione omnia beneficia quae nobis confert ex tempore, praeparavit nobis ab aeterno. Unde ponere quod aliquod meritum ex parte nostra praesupponatur, cuius praescientia sit ratio praedestinationis, nihil est aliud quam gratiam ponere dari ex meritis nostris, et quod principium bonorum operum est ex nobis, et consummatio est ex deo.

Unde convenientius sic ordinatur littera: quos praescivit, hos et praedestinavit fieri conformes imaginis filii sui. Ut ista conformitas non sit ratio praedestinationis, sed terminus vel effectus. Dicit enim apostolus Eph. I, 5: praedestinavit nos in adoptionem filiorum dei.

Nihil enim aliud est adoptio filiorum quam illa conformitas. Ille enim qui adoptatur in filium dei, conformatur vero filio eius.

Primo quidem in iure participandae haereditatis, sicut supra dictum est V. 17: si filii et haeredes, haeredes quidem dei, cohaeredes autem christi. Secundo, in participatione splendoris ipsius. Ipse enim est genitus a patre tamquam splendor gloriae eius, Hebr. I, V. 3. Unde per hoc quod sanctos illuminat de lumine sapientiae et gratiae, facit eos fieri conformes sibi. Unde in Ps. Cix, 3 dicitur: in splendoribus sanctorum ex utero ante Luciferum genui te, id est, profundentem omnem splendorem sanctorum.

Quod autem dicit imaginis filii eius, potest intelligi dupliciter. Uno modo ut sit constructio appositiva, ut sit sensus: conformes imaginis filii eius, qui est imago. Col.

C. I, 15: est imago invisibilis dei. Alio modo potest intelligi, ut sit constructio transitiva, ut sit sensus: praedestinavit nos fieri conformes filio suo in hoc quod portemus eius imaginem. I Cor. XV, 49: sicut portavimus imaginem terreni, sic portemus imaginem caelestis.

Dicit autem quos praescivit et praedestinavit, non quia omnes praescitos praedestinet, sed quia eos praedestinare non poterat, nisi praesciret. Ier. I, 5: priusquam te formarem in utero, novi te.

Quid autem ex hac praedestinatione sequatur, subiungit ut sit ipse primogenitus in multis fratribus.

Sicut enim deus suam naturalem bonitatem voluit aliis communicare, participando eis similitudinem suae bonitatis, ut non solum sit bonus, sed etiam auctor bonorum, ita filius dei voluit conformitatem suae filiationis aliis communicare, ut non solum sit ipse filius, sed etiam primogenitus filiorum. Et sic qui per generationem aeternam est unigenitus, secundum illud Io. I, 18: unigenitus qui est in sinu patris, secundum collationem gratiae, sit primogenitus in multis fratribus.

Apoc. I, 5: qui est primogenitus mortuorum et princeps regum terrae.

Habet igitur christus nos fratres, tum quia nobis similitudinem filiationis communicavit, sicut hic dicitur, tum quia similitudinem nostrae naturae assumpsit, secundum illud hebr.

C. II, 17: debuit per omnia fratribus assimilari.

Deinde, cum dicit quos autem praedestinavit, etc., ponit ea quae ex parte sancti divinitus consequuntur.

Et primo ponit vocationem, cum dicit: quos praedestinavit, hos et vocavit. Praedestinatio autem eius irrita esse non potest, secundum illud Is. XIV, 24 s.: iuravit dominus exercituum, dicens: si non, ut putavi, ita erit, et quomodo mente tractavi, sic eveniet.

Primum autem in quo incipit praedestinatio impleri, est vocatio hominis, quae quidem est duplex, una exterior, quae fit ore praedicatoris.

Prov. IX, 3: misit ancillas suas, ut vocarent ad arcem. Hoc modo deus vocavit Petrum et Andream, ut dicitur Matth. IV, 18.

Alia vero vocatio est interior, quae nihil aliud est quam quidam mentis instinctus, quo cor hominis movetur a deo ad assentiendum his quae sunt fidei vel virtutis. Is. XLI, 2: quis suscitavit ab oriente iustum, et vocavit eum ut sequeretur se? et haec vocatio necessaria est, quia cor nostrum non se ad deum converteret, nisi ipse deus nos ad se traheret. Io. VI, 44: nemo potest venire ad me, nisi pater qui misit me traxerit eum. Thr. V, 21: converte nos, domine, ad te, et convertemur. Et etiam haec vocatio est efficax in praedestinatis, quia huiusmodi vocationi assentiunt. Io.

C. VI, 45: omnis qui audivit a patre meo et didicit, venit ad me.

Unde, secundo, ponit iustificationem, cum dicit quos vocavit, hos et iustificavit, scilicet gratiam infundendo. Supra III, V. 24: iustificati gratis per gratiam ipsius.

Haec autem iustificatio et si in aliquibus frustretur, quia non perseverant usque ad finem, in praedestinatis tamen nunquam frustratur.

Unde, tertio, ponit magnificationem, cum subdit hos et magnificavit. Et hoc dupliciter, scilicet uno quidem modo per profectum virtutis et gratiae; alio autem modo per exaltationem gloriae. Sap. Ult.: in omnibus, domine, magnificasti populum tuum et honorasti.

Ponit autem praeteritum pro futuro, si intelligatur de magnificatione gloriae, vel propter certitudinem futuri, vel quia quod in quibusdam est futurum, in aliis est completum.

Deinde, cum dicit quid ergo dicemus etc., manifestat maiorem, scilicet quod promotis a deo nullus potest nocere.

Et primo ostendit quod non possint pati detrimentum per malum poenae; secundo quod nec per malum culpae, ibi quis accusabit, etc..

Malum poenae est duplex. Unum quidem consistit in illatione malorum, aliud in subtractione bonorum.

Primo ostendit quod illi, qui promoventur a deo, non patiuntur detrimentum per conatum alicuius persequentis, dicens: quid ergo dicemus? quasi dicat: cum tot bona deus suis electis praestet, quid potest dici contra haec, ut scilicet praedicta dei beneficia annullentur? quasi diceret: nihil. Prov.

C. XXI, 30: non est sapientia, et non est prudentia, et non est consilium contra dominum.

Vel: quid dicemus? ad haec scilicet aspicientes, oportet nos obstupescere. Habac. 3, secundum aliam litteram: consideravi opera tua, et expavi. Vel: quid dicemus ad haec? id est, quid poterimus deo retribuere tot beneficiis dignum? Ps. Cxv, 3: quid retribuam domino pro omnibus quae retribuit mihi? et subiungit si deus pro nobis est, scilicet praedestinando, vocando, iustificando et magnificando, quis contra nos, scilicet esse poterit efficaciter? Is. L, 8: stemus simul, quis est adversarius meus? iob XVII, 3: pone me iuxta te, et cuiusvis manus pugnet contra me.

Secundo ostendit quod sancti dei non possunt pati detrimentum ex subtractione bonorum, dicens qui etiam proprio filio non pepercit.

Cum autem supra de multis filiis mentionem fecisset, dicens: accepistis spiritum adoptionis filiorum, ab omnibus illis hunc filium separat, dicens proprio filio suo, id est non adoptato, ut haeretici mentiuntur, sed naturali et coaeterno. I Io. Ult.: ut simus in vero filio eius iesu christo, de quo pater dicit Matth. III, 17: hic est filius meus dilectus.

Quod autem dicit non pepercit, intelligendum est quod eum a poena non exemit. Nam culpa in eo non fuit, cui parci potuisset. Prov. XIII, 24: qui parcit virgae, odit filium suum.

Non tamen deus pater filio suo non pepercit, ut ei aliquid accresceret, qui est per omnia deus perfectus, sed propter nostram utilitatem eum passioni subiecit. Et hoc est quod subdit sed pro nobis omnibus tradidit illum, id est, exposuit eum passioni pro expiatione peccatorum nostrorum. Supra IV, V. 25: traditus est propter delicta nostra. Is.

C. LIII, 6: dominus posuit in eo iniquitatem omnium nostrum.

Tradidit eum deus pater in mortem, eum incarnari et pati statuendo, et humanae eius voluntati inspirando charitatis affectum, qua passionem spontaneus subiret. Unde ipse seipsum tradidisse dicitur Eph. V, 2: tradidit semetipsum pro nobis; tradidit etiam Iudas, et Iudaei exterius aliquid operando, ut supra habitum est.

Est autem notandum quod dicit qui etiam proprio, etc., quasi dicat. Non solum alios sanctos pro salute hominum tribulationi exposuit, secundum illud Osee VI, V. 5: propter hoc dolavi in prophetis, II cor.

C. I, 6: cum tribulamur pro vestra exhortatione et salute, sed etiam proprium filium suum.

In ipso autem filio dei omnia existunt, sicut in primordiali et praeoperativa causa.

Col. I, 17: ipse est ante omnia, etc.. Unde, eo tradito nobis, omnia sunt data nobis; unde subdit quomodo non etiam cum illo, scilicet dato nobis, omnia donavit nobis, ut scilicet omnia cedant in bonum nostrum; superiora quidem, scilicet divinae personae ad fruendum, rationales spiritus ad convivendum, omnia inferiora ad utendum, non solum prospera sed etiam adversa. I cor.

C. III, 22 s.: omnia vestra sunt, vos autem christi, christus autem dei. Unde patet quod, sicut in Psalmo dicitur, nihil deest timentibus eum.