Lectio 1

Postquam apostolus ostendit necessitatem virtutum et originem gratiae, hic docet gratiae usum, quod pertinet ad instructionem moralem.

Et circa hoc duo facit.

Primo ponit doctrinam moralem in generali; secundo specialiter descendit ad quaedam particularia pertinentia ad eos quibus scribit, circa medium XV cap., ibi certus sum autem, etc..

Circa primum duo facit.

Primo docet usum gratiae, quantum ad hoc quod sit homo perfectus; secundo quantum ad hoc quod perfectus imperfectum sustineat, XIV cap., ibi infirmum autem, etc..

Circa primum tria facit.

Primo inducit ad perfectionem vitae quantum ad sanctitatem quam homo servat deo; secundo quantum ad iustitiam quam quis exhibet proximo, XIII cap., ibi omnis anima, etc.; tertio quantum ad puritatem quam homo conservat in seipso, circa finem XIII capituli, ibi et hoc scientes, etc..

Circa primum duo facit.

Primo monet ut homo se exhibeat deo sanctum; secundo docet qualiter aliquis uti debeat donis gratiae dei, quibus sanctificatur, ibi dico enim per gratiam, etc..

Circa primum duo facit.

Primo docet qualiter aliquis se debeat exhibere deo quantum ad corpus; secundo quantum ad animam, ibi et nolite conformari, etc..

Circa primum duo facit.

Primo inducit observantiam eorum quae docentur: et hoc dupliciter. Uno quidem modo ex parte sui ipsius, cum dicit obsecro itaque vos, fratres, quasi dicat: dictum est incomprehensibilia esse iudicia dei, et investigabiles vias eius, itaque obsecro vos, fratres, ut scilicet observetis ea quae dicentur.

Utitur autem obsecratione propter tria.

Primo quidem ad demonstrandum suam humilitatem. Prov. XVIII, 23: cum obsecrationibus loquitur pauper, qui scilicet de sua abundantia non confidit, et ideo non ex eo quod suum est, sed ex eo quod dei est, homines conatur inducere ad bonum. Nam obsecrare est ob sacra contestari.

Secundo ut magis ex amore moveat rogando, quam ex timore, auctoritative imperando.

Unde dicitur ad philem. 8 s.: multam fiduciam habens in christo iesu imperandi tibi quod ad rem pertinet, propter charitatem magis obsecro. Gal. Ult.: vos qui spirituales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis.

Tertio propter reverentiam Romanorum quibus scribebat. I Tim. V, 1: seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem.

Alio modo inducit eos ex parte dei, cum dicit per misericordiam dei, per quam scilicet salvati estis. Tit. II, 5: secundum misericordiam suam salvos nos fecit.

Et ideo ex consideratione divinae misericordiae debemus facere quod monemur. Matth.

C. XVIII, 33: nonne oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum? vel potest dici per misericordiam dei, id est auctoritate apostolatus mihi misericorditer commissi. I Cor. VII, 25: misericordiam consecutus sum a domino, ut sim fidelis.

Secundo ponit admonitionem, cum dicit ut exhibeatis corpora vestra, etc..

Circa quod sciendum est quod, sicut Augustinus dicit X de Civit. Dei, visibile sacrificium, quod exterius deo offertur, signum est invisibilis sacrificii, quo quis se et sua in dei obsequium exhibet.

Habet autem homo triplex bonum.

Primo quidem bonum animae, quod exhibet deo per devotionis et contritionis humilitatem, secundum illud Ps. L, 19: sacrificium deo spiritus contribulatus.

Secundo habet homo exteriora bona, quae exhibet deo per eleemosynarum largitionem.

Unde dicitur Hebr. Ult.: beneficentiae et communionis nolite oblivisci, talibus enim hostiis promeretur deus.

Tertio habet homo bonum proprii corporis: et quantum ad hoc dicit, ibi ut exhibeatis, scilicet deo, corpora vestra, sicut quamdam spiritualem hostiam. Dicebatur autem animal deo immolatum hostia, vel quia pro victoria hostium offerebatur, seu pro securitate ab hostibus, vel quia ad Ostium tabernaculi immolabatur.

Exhibet autem homo deo corpus suum ut hostiam tripliciter.

Uno quidem modo, quando aliquis corpus suum exponit passioni et morti propter deum, sicut dicitur de christo Eph. V, 2: tradidit semetipsum oblationem et hostiam deo.

Et apostolus dicit de se Phil. II, 17: si immolor supra sacrificium et obsequium fidei vestrae, gaudeo.

Secundo per hoc quod homo corpus suum ieiuniis et vigiliis macerat ad serviendum deo, secundum illud I Cor. IX, 27: castigo corpus meum, et in servitutem redigo.

Tertio per hoc quod homo corpus suum exhibet ad opera iustitiae et divini cultus exequenda.

Supra VI, 19: exhibete membra vestra servire iustitiae in sanctificationem.

Est autem considerandum, quod hostia quae deo immolabatur, quatuor habebat.

Primo namque ipsa oblatio debebat esse integra et incorrupta. Unde dicitur Mal. I, V. 14: maledictus dolosus, qui habet in grege suo masculum, et votum faciens immolat debile domino. Et propter hoc dicit viventem, ut scilicet hostia nostri corporis quam deo offerimus, sit vivens per fidem formatam charitate. Gal. II, 20: quod nunc vivo in carne, in fide vivo filii dei.

Est autem attendendum quod naturalis hostia quae prius viva erat, occidebatur, ut immolaretur, ad ostendendum quod adhuc mors regnabat in homine regnante peccato, ut supra V, 12 ss. Dictum est. Sed haec hostia spiritualis semper vivit et in vita proficit, secundum illud Io. X, 10: ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant, quia iam peccatum ablatum est per christum: nisi dicamus quod hostia corporis nostri vivit quidem deo per iustitiam fidei, sed mortificatur concupiscentiis carnis. Col. III, 5: mortificate membra vestra quae sunt super terram.

Secundo vero hostia deo oblata in ipsa immolatione sanctificabatur. Unde dicitur Lev. XXII, 3: omnis homo qui accesserit de stirpe vestra ad ea quae consecrata sunt, et quae obtulerunt filii Israel domino, in quo est immunditia, peribit coram domino.

Et ideo subdit sanctam, scilicet per devotionem, qua corpus nostrum dei servitio mancipatur. Lev. XX, 7: sanctificamini et estote sancti, quia ego sanctus dominus deus vester. Proprie autem sanctitas dicitur per respectum ad deum, inquantum scilicet homo servat ea quae sunt iusta, quoad deum.

Tertio quantum ad ipsam sacrificii consumptionem dicebatur sacrificium suave et acceptum domino, secundum illud Lev. I, V. 9: oblata omnia adolebit sacerdos super altare in holocaustum, et in odorem suavissimum domino. Unde hic dicit deo placentem, scilicet per rectitudinem intentionis.

Ps. LV, 13: ut placeam coram deo in lumine viventium.

Quarto in ipsa sacrificii praeparatione apponebatur sal. Unde Lev. II, 13: quicquid obtuleris sacrificii, sale condies. Et Mc. IX, 48 dicitur: omnis victima sale salietur.

Sal autem discretionem sapientiae significat.

Unde dicitur Col. Ult.: in sapientia ambulate ad eos qui foris sunt, sermo vester semper in gratia sit sale conditus.

Unde et hic sequitur rationabile obsequium vestrum, scilicet cum discretione corpora vestra deo exhibeatis hostiam, vel per martyrium vel per abstinentiam vel per quodcumque opus iustitiae. I Cor. XIV, 40: omnia honeste et secundum ordinem fiant in vobis. Et in Ps. Xcviii, 4: honor regis iudicium diligit.

Aliter se habet homo iustus ad interiores actus, quibus deo obsequitur, et ad exteriores. Nam bonum hominis et iustitia eius principaliter in interioribus actibus consistit, quibus scilicet homo credit, sperat et diligit. Unde dicitur Lc. XVII, 21: regnum dei intra vos est. Non autem principaliter consistit in exterioribus actibus. Infra XIV, V. 17: non est regnum dei esca et potus.

Unde interiores actus se habent per modum finis, qui secundum se quaeritur: exteriores vero actus per quos deo corpora exhibentur, se habent sicut ea quae sunt ad finem.

In eo autem quod quaeritur tamquam finis nulla mensura adhibetur, sed quanto maius fuerit, tanto melius se habet. In eo autem quod quaeritur propter finem, adhibetur mensura secundum proportionem ad finem, sicut medicus sanitatem facit tantum quantum potest, medicinam autem non tantum dat quantum potest, sed quantum videt expedire ad sanitatem consequendam. Et similiter homo in fide, et spe, et in charitate nullam mensuram debet adhibere, sed quanto plus credit, sperat, et diligit, tanto melius est; propter quod dicitur Deut. IV, 5: diliges dominum deum tuum, etc..

Sed in exterioribus actibus est adhibenda discretionis mensura per comparationem ad charitatem. Unde dicit Hieronymus: nonne rationalis homo dignitatem amittit, qui ieiunium vel vigilias praefert sensu integritati, ut propter Psalmorum atque officiorum decantationem, amentiae vel tristitiae quis notam incurrat? deinde cum dicit et nolite conformari, etc., ostendit qualiter se debeat homo exhibere deo quantum ad animam.

Et primo prohibet saeculi conformitatem, cum dicit et nolite conformari huic saeculo, id est, rebus quae temporaliter transeunt.

Nam saeculum praesens est quaedam mensura eorum quae temporaliter labuntur. Rebus autem temporalibus homo conformatur per affectum, eis amore inhaerendo. Os. IX, V. 10: facti sunt abominabiles, sicut ea quae dilexerunt. Iac. I, 27: religio munda et immaculata apud deum et patrem haec est, immaculatum se custodire ab hoc saeculo. Conformatur etiam huic saeculo qui vitam saeculariter viventium imitatur. Eph. IV, 17: testificor in domino, ut iam non amplius ambuletis, sicut et gentes ambulant.

Secundo mandat interiorem mentis reformationem, cum dicit sed reformamini in novitate sensus vestri.

Sensus autem hominis hic dicitur ratio, secundum quod per eam homo iudicat de agendis. Hunc autem sensum homo in sua creatione habuit integrum et vigentem, unde dicitur Eccli. XVII, 6: sensus implevit corda illorum, et bona, et mala ostendit illis. Sed per peccatum hic sensus est corruptus, et quasi inveteratus, Bar. III, 11: inveterasti in terra aliena, et per consequens pulchritudinem et decorem suum amisit. Thren. I, 6: egressus est a filia sion omnis decor eius.

Monet ergo apostolus ut reformemur, id est, iterato formam et decorem mentis assumamus, quem nostra mens habuit, quod quidem fit per gratiam spiritus sancti, ad quam participando homo studium habere debet, ita scilicet ut qui eam nondum perceperunt, eam percipiant, et qui illam perceperunt, in ea proficiant. Eph. IV, 23: renovamini spiritu mentis vestrae. Ps. Cii, 5: renovabitur ut aquilae iuventus tua.

Vel aliter renovamini, scilicet in exterioribus actibus, in novitate sensus vestri, id est secundum novitatem gratiae, quam mente percepistis.

Tertio assignat rationem admonitionis praedictae, cum dicit ut probetis quae sit voluntas.

Circa quod considerandum est, quod, sicut homo qui habet gustum infectum, non habet rectum iudicium de saporibus sed ea quae sunt suavia interdum abominatur, ea vero quae sunt abominabilia appetit, qui autem habet gustum sanum, rectum iudicium de saporibus habet; ita homo qui habet corruptum affectum quasi conformatum rebus saecularibus, non habet rectum iudicium de bono; sed ille qui habet rectum et sanum affectum, sensu eius innovato per gratiam, rectum iudicium habet de bono.

Ideo ergo dixit: nolite conformari huic saeculo, sed renovamini in novitate sensus vestri, ut probetis, id est, experimento cognoscatis.

Ps. XXXIII, 9: gustate et videte, quoniam suavis est dominus, quae sit voluntas dei, qua scilicet vult vos esse salvos. I Thess. IV, 3: haec est voluntas dei, sanctificatio vestra, bona, id est, vult bonum honestum nos velle, et ad hoc suis praeceptis nos inducit. Mich. VI, 8: indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid deus requirat a te, et beneplacens, inquantum scilicet bene disposito est delectabile id, quod deus vult nos velle. Ps. XVIII, V. 9: iustitiae domini rectae laetificantes corda. Et non tantum utilis ad finem consequendum, sed etiam perfecta, quasi coniungens nos fini. Matth. V, 48: estote perfecti, sicut et pater vester caelestis perfectus est.

Gen. XVII, 1: ambula coram me, et esto perfectus.

Talem ergo experiuntur dei voluntatem illi, qui non conformantur huic saeculo, sed reformantur in novitate sensus sui. Illi autem qui in vetustate permanent, saeculo conformati, iudicant dei voluntatem non esse bonam, sed gravem et inutilem. Eccli. VI, 21: quam aspera est sapientia indoctis hominibus.

Deinde, cum dicit dico enim per gratiam, etc., docet qualiter donis dei homo debeat uti. Et primo docet hoc quantum ad dona quae non sunt omnibus communia, sicut sunt gratiae gratis datae; secundo, quantum ad donum charitatis, quod est omnibus commune, ibi dilectio sine simulatione, etc..

Circa primum duo facit.

Primo docet in generali, quomodo debeat homo uti gratiis gratis datis; secundo exequitur hoc per partes ibi habentes autem donationes.

Circa primum duo facit.

Primo proponit documentum; secundo rationem assignat, ibi sicut enim in uno corpore, etc..

Circa primum tria facit.

Primo excludit superfluum, dicens: monui quod reformemini in novitate sensus vestri, quod quidem moderate facere debetis, dico enim, id est, mando, per gratiam, apostolatus et auctoritate apostolica, quae data est mihi. Gal. II, 9: cum cognovissent gratiam quae data est mihi inter gentes. Eph. III, 8: mihi omnium sanctorum minimo data est gratia haec, etc., omnibus qui sunt inter vos, quia omnibus est hoc utile. I cor.

C. VII, 7: volo omnes homines esse sicut meipsum.

Hoc, inquam, mando, non plus sapere, quam oportet sapere, id est, nullus praesumat, de sensu aut sapientia sua confidens supra suam mensuram. Eccle. VII, 17: non plus sapias quam necesse est. Ps. Cxxx, 1: neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me.

Secundo hortatur ad id quod est medium dicens sed sapere ad sobrietatem, scilicet mando vobis ut mensurate sapiatis secundum gratiam vobis datam. Sobrietas enim mensuram importat. Et quamvis proprie dicatur circa potum vini, potest tamen accipi circa quamlibet materiam, in qua homo debitam mensuram observat. Tit. II, V. 12: sobrie et iuste et pie vivamus in hoc saeculo.

Tertio docet secundum quid accipienda sit mensuram medii, dicens et hoc, inquam, sicut deus unicuique divisit, id est distribuit, mensuram fidei, id est mensuram donorum suorum, quae ordinatur ad fidei aedificationem. I Cor. XII, 7: unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem.

Dat enim deus huiusmodi dona, non eadem omnibus, sed diversa diversis distribuit, secundum illud I Cor. XII, 4: divisiones gratiarum sunt. Nec omnibus aequaliter dat sed unicuique secundum certam mensuram.

Eph. IV, 7: unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis christi.

Et ideo apostolus sobrie sapiens secundum hanc mensuram dicebat II Cor. X, 13: non autem in immensum gloriamur, sed secundum mensuram regulae, qua mensus est nobis deus. Soli autem christo datus est spiritus non ad mensuram, ut dicitur Io. III, 34.

Non solum autem alias gratias gratis datas dat deus mensurate sed etiam ipsam fidem quae per dilectionem operatur. Unde Lc. XVII, V. 5 discipuli christo dixerunt: domine, adauge nobis fidem.