Lectio 3

Ostenso quod promissio facta Abrahae et semini eius non sit implenda per legem, hic ostendit quod sit implenda per fidem.

Et circa hoc tria facit.

Primo ostendit per quid sit huiusmodi promissio adimplenda; secundo ostendit in quibus sit adimplenda, ibi omni semini, etc.; tertio a quo sit implenda, ibi qui vivificat mortuos, etc..

Primo ergo concludit propositum quasi ex divisione.

Videtur enim necessarium esse quod promissio adimpleatur vel per fidem, vel per legem: non autem per legem, quia promissio aboleretur, unde concludit ideo ex fide, scilicet consequimur promissionem, ut haeredes simus mundi. Io. V, 4: haec est victoria quae vincit mundum, etc..

Et hoc confirmat per contrarium medium ei quod supra assumpserat. Dictum est enim quod si iustitia ex lege esset, promissio aboleretur; sed si sit ex fide, remanet firma promissio propter virtutem divinae gratiae iustificantis hominem per fidem. Et hoc est quod dicit ut promissio dei sit firma, non quidem per operationes hominum quae possunt deficere, sed secundum gratiam quae infallibilis est. II Cor. XII, 9: sufficit tibi gratia mea, etc.. II Cor. I, 20: quotquot sunt promissiones, in illo, scilicet christo, sunt, id est, veritatem habent.

Deinde cum dicit omni semini, etc., ostendit in quibus impleatur praedicta promissio.

Et primo proponit quod intendit, et dicit quod praedicta promissio sic implenda per fidem, est firma per gratiam. Omni semini, id est, omni homini qui fuerit qualitercumque semen Abrahae. Eccli. XLIV, 11 s.: cum semine eorum permanent bona, haereditas sancta nepotes eorum.

Secundo, ibi non ei, etc., exponit quod dixerat omni semini.

Est enim quoddam semen carnale, secundum illud Io. VIII, 33: semen Abrahae sumus.

Est aliud semen spirituale, secundum illud Matth. III, 9: potens est deus de lapidibus his, id est de gentibus, suscitare filios Abrahae; solum autem semen Abrahae carnale legem servavit, sed fidem eius etiam imitatur semen spirituale.

Et sic, si per solam legem esset promissio, non impleretur in omni semine sed solum in carnali. Quia vero impletur per fidem quae est omnibus communis, planum est, quod impletur in omni semine.

Tertio, ibi qui est pater, etc., probat quod supposuerat, scilicet quod semen Abrahae sit non solum quod est ex lege sed etiam quod est ex fide, per auctoritatem Scripturae, cuius, primo, ponit sensum, dicens, qui, scilicet Abraham, est pater omnium nostrum, id est, omnium credentium, sive Iudaeorum, sive gentilium. Supra, eodem: ut sit pater omnium credentium.

Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum.

Secundo inducit auctoritatem, dicens sicut scriptum est, Gen. XVII, 4, quia patrem multarum gentium posui te. Littera alia habet, constitui te, quod sensum non variat.

Eccli. XLIV, 20: Abraham magnus pater multitudinis gentium.

Tertio, ibi ante deum, etc., exponit quod dixerat. Sic enim dictum est posui te quasi iam esset impletum quod longe postea erat implendum: sed quae sunt futura in seipsis, in dei providentia sunt praesentia, secundum illud Eccli. XXIII, 29: domino deo nostro, antequam crearentur, omnia sunt agnita, sic et post perfectum respicit omnia. Et ideo apostolus dicit quod hoc quod dictum est, posui te, intelligendum est ante deum, id est, in eius praesentia, cui credidisti. Crediderat enim Abraham deo futura praenuncianti, ac si videret praesentia, quia, ut dicitur Hebr. XI, 1: fides est sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium.

Deinde cum dicit qui vivificat mortuos, etc., ostendit a quo sit implenda huiusmodi promissio, dicens qui, scilicet deus, vivificat mortuos, id est, Iudaeos, qui erant mortui in peccatis, contra legem agentes, vivificat per fidem et gratiam, ut promissionem Abrahae consequantur. Io. V, 21: sicut pater suscitat mortuos et vivificat, etc..

Et vocat ea quae non sunt, id est, gentiles vocat, scilicet ad gratiam, tamquam ea quae sunt, id est, tamquam Iudaeos. Infra c. IX, 25: vocabo non plebem meam, etc..

Significat autem gentiles per ea quae non sunt, quia erant omnino alienati a deo. Sicut I Cor. XIII, 2 dicitur: si charitatem non habuero, nihil sum. Et sic per huiusmodi vocationem implebitur promissio Abrahae etiam in gentilibus.

Vel quod dicit et vocat ea quae non sunt, non intelligitur de vocatione temporali, sed de vocatione praedestinationis aeternae, quia vocantur et eliguntur etiam qui non sunt ac si essent. Eph. I, 4: eligit nos in ipso ante mundi constitutionem. Et de hac vocatione dicitur infra IX, 12: non ex operibus, sed ex vocante dictum est, quia maior serviet minori.

Vel, vocationem hic dicit simplicem dei notitiam vel cognitionem, qua cognoscit futura, quae non sunt in actu sicut praesentia.

Et hoc modo vocatio in Ps. Cxlvii, 4 accipitur, cum dicitur: qui numerat multitudinem stellarum, etc.. Et secundum hunc sensum quod hic dicitur, inducitur propter id quod supra dictum est ante deum cui credidisti.

Duo enim videbantur obstare ei quod dictum est patrem multarum gentium posui te. Quorum unum erat, quia ipse idem Abraham erat quasi emortuus prae senectute, ut infra dicetur. Et contra hoc dicit qui vivificat mortuos. Aliud autem est, quia illae multae gentes nondum erant. Et contra hoc subdit et vocat ea quae non sunt tamquam ea quae sunt.

Deinde cum dicit qui contra spem, commendat fidem Abrahae.

Et primo ostendit magnitudinem fidei eius; secundo, efficaciam vel fructum eius, ibi ideo et reputatum est, etc..

Circa primum duo facit.

Primo ostendit magnitudinem fidei Abrahae quantum ad promissionem seminis multiplicandi; secundo, quantum ad repromissionem seminis exaltandi, ibi in repromissione, etc..

Circa primum duo facit.

Primo ostendit fidem eius fuisse magnam; secundo ostendit eam fuisse firmam, ibi et non infirmatus est in fide, etc..

Circa primum duo facit. Primo proponit magnitudinem fidei Abrahae, dicens qui, scilicet Abraham, in hanc spem credidit, ut fieret pater multarum gentium, sed contra aliam spem.

Circa quod considerandum est quod spes importat certam expectationem boni futuri, quae quidem certitudo est quandoque ex causa humana sive naturali, secundum illud I Cor. IX, 10: debet in spe qui arat, arare.

Quandoque vero certitudo expectantis est ex causa divina, secundum illud Ps. XXX, 2: in te, domine, speravi, etc..

Hoc ergo bonum, quod Abraham fieret pater multarum gentium, certitudinem habebat ex parte dei promittentis, sed contrarium apparebat ex causa naturali sive humana. Ideo dicit qui contra spem, causae naturalis vel humanae, credidit in spem, scilicet divinae promissionis.

Quam quidem secundo ponit dicens secundum quod dictum est ei, scilicet Gen. XXII, 17: sic erit semen tuum sicut stellae caeli et sicut arena maris.

Utrumque autem horum inducitur propter similitudinem innumerabilis multitudinis. Nam, quantum ad stellas, dicitur Deut. I, 10: dominus deus vester multiplicavit vos, et estis hodie sicut stellae caeli. Quantum ad arenam, dicitur III Reg. IV, 20: Iuda et Israel innumerabiles sicut arena maris sunt.

Potest tamen aliqua differentia inter utrumque attendi, ut stellis comparentur iusti, qui fuerunt ex semine Abrahae, Dan. XII, 3: qui ad iustitiam erudiunt plurimos, quasi stellae in perpetuas aeternitates. Arenae autem comparantur peccatores, quia fluctibus mundi quasi cuiusdam maris opprimuntur, Ier. V, V. 22: posui arenam terminum maris.

Deinde cum dicit et non infirmatus est, ostendit firmitatem Abrahae, quam primo proponit dicens et non infirmatus est. Sicut enim temperantia ostenditur non esse infirma, quae magnis concupiscibilibus non vincitur, ita fides ostenditur non esse infirma, sed fortis quae a magnis difficultatibus non superatur. I Petr. V, 9: cui resistite fortes in fide.

Secundo, ibi nec consideravit, etc., ponit difficultates ex quibus ostenditur fides eius non fuisse infirma.

Et primo quidem ex parte ipsius Abrahae, cum dicit non consideravit, scilicet ad discernendum promissionem, corpus suum emortuum, scilicet quia iam mortificata erat in eo vis generativa propter senectutem, unde dicit cum iam fere centum annorum esset.

Abrahae enim centenario existenti natus est Isaac, ut habetur Gen. XXI, 5. Per annum autem ante fuerat sibi filius promissus, secundum illud Gen. XVIII, 10: revertens veniam ad te tempore isto, et erit Sarae filius.

Sed videtur quod non fuit corpus eius emortuum quantum ad vim generativam, quia etiam post mortem Sarae duxit cethuram uxorem, quae genuit ei filios, ut dicitur Gen. XXV, 1.

Dicunt ergo quidam quod mortua erat in eo vis generativa quantum ad hoc, quod ex muliere antiqua generaret, non quantum ad hoc quod generaret filium ex iuvencula. Solent enim senes ex iuvenculis mulieribus prolem gignere, non autem ex antiquis, quae sunt minus aptae ad concipiendum. Sed melius dicendum videtur quod Abrahae miraculose restituta erat vis generandi et quantum ad Saram et quantum ad omnes mulieres.

Secundo ponit difficultatem ex parte uxoris, cum dicit et emortuam vulvam Sarae, scilicet non consideravit ut discrederet.

Dicit autem emortuam quantum ad actum generandi, tum propter sterilitatem, tum propter senectutem. Iam enim desierant ei fieri muliebria, ut dicitur Gen. XVIII, 11. Et ideo Is. LI, 2 ubi dicitur: attendite ad Abraham patrem vestrum et ad Saram quae vos peperit, ut ostenderet utriusque mortificationem et frigiditatem, praemisit dicens: attendite ad petram unde excisi estis, et ad cavernam laci de qua praecisi estis.

Deinde cum dicit in repromissione etiam dei, etc., commendat fidem Abrahae quantum ad iteratam promissionem de seminis exaltatione.

Et primo ponit fidei firmitatem; secundo, firmitatis causam, ibi dans gloriam deo.

Dicit ergo primo in repromissione etiam dei, id est, in iterata eius promissione, vel de seminis multitudine quam promisit, primo quidem Gen. XV, 5, dicens: suspice caelum et numera stellas si potes, et infra c. XVII, 4: eris pater multarum gentium, et iterum infra XXII, 17: multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli.

Vel intelligendum est in repromissione dei, id est, in iterata promissione de exaltatione seminis eius, quia cum dixisset: multiplicabo semen tuum, statim subdit: possidebit semen tuum portas inimicorum tuorum, et benedicentur in semine tuo omnes gentes terrae.

In hac quidem dei promissione non haesitavit, id est, non dubitavit diffidentia, scilicet, quod diffideret de veritate divinae repromissionis.

Iac. I, 6: qui haesitat similis est fluctui maris, etc.. Sed confortatus est fide, id est, fortiter fidei adhaesit. I Petr. Ult.: cui resistite fortes in fide.

Consequenter cum dicit dans gloriam deo, assignat rationem firmitatis fidei eius dicens: confortatus est, inquam, fide, dans gloriam deo, in quantum scilicet consideravit omnipotentiam eius. Ps. Cxlvi, 5: magna virtus eius, etc..

Unde et hic subditur plenissime sciens quia quaecumque promisit deus, potens est et facere. Sap. XII, 18: subest tibi enim cum volueris posse.

Ex quo patet quod quicumque non est firmus in fide dei, quantum est in se divinae gloriae derogat vel quantum ad eius veritatem, vel quantum ad eius potentiam.

Deinde cum dicit et reputatum est ei, commendat fidem Abrahae quantum ad eius effectum.

Et primo ponit effectum quem in ipso habuit, dicens: ideo, scilicet quia Abraham tam perfecte hoc ipsum credidit, reputatum est illi ad iustitiam. Mach. II, 52: et reputatum est ei ad iustitiam.

Secundo ostendit effectum, quem fides eius habet etiam in aliis. Et circa hoc tria facit.

Primo ponit similitudinem effectus, dicens non autem scriptum est tantum propter ipsum, quia reputatum est illi ad iustitiam, ut scilicet reputemus quod soli Abrahae fides ad iustitiam reputata sit, sed, scriptum est, propter nos, quibus reputabitur, scilicet fides, ad iustitiam. Infra XV, 4: quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt.

Sic ergo scriptum est propter eum ut sit nobis in exemplum, et propter nos ut sit nobis in iustificationis spem.

Secundo, ibi credentibus in eum, ostendit similitudinem fidei.

Reputata est enim ad iustitiam fides Abrahae credenti, quod corpus suum emortuum, et emortua vulva Sarae posset vivificari ad filiorum procreationem. Reputabitur, et nobis, credentibus in eum, qui suscitavit dominum nostrum iesum christum a mortuis: et in deum patrem, cui ipse dicit in Ps. XL, V. 11: tu autem, domine, miserere mei et resuscita me. Et quia eadem est virtus patris et filii, ipse etiam in propria virtute surrexit.

Quod autem haec fides iustificet, habetur infra X, 9: si confitearis in ore tuo dominum iesum, et in corde tuo credideris quod deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris.

Tertio, ibi qui traditus est, etc., assignat causam quare fides resurrectionis christi iustificet, dicens qui, scilicet christus, traditus est, scilicet in mortem, a deo patre, infra VIII, 31: proprio filio suo non pepercit deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum; et a seipso, Eph. V, 25: tradidit semetipsum pro nobis; et a Iuda, Io. XIX, V. 11: qui me tradidit tibi maius peccatum habet; et a Iudaeis, Matth. XX, 19: tradent eum gentibus ad illudendum.

Et resurrexit propter iustificationem nostram, id est, ut nos resurgendo iustificaret.

Infra VI, 4: quomodo christus resurrexit a mortuis per gloriam patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus.

Et quod propter delicta nostra sit traditus in mortem, manifestum videtur ex hoc quod sua morte meruit nobis deletionem peccatorum, sed resurgendo non meruit, quia in statu resurrectionis non fuit viator, sed comprehensor.

Et ideo dicendum est quod mors christi fuit nobis salutaris, non solum per modum meriti sed etiam per modum cuiusdam efficientiae.

Cum enim humanitas christi esset quodammodo instrumentum divinitatis eius, ut Damascenus dicit, omnes passiones et actiones humanitatis christi fuerunt nobis salutiferae, utpote ex virtute divinitatis provenientes.

Sed quia effectus habet aliqualiter similitudinem causae, mortem christi, qua extincta est in eo mortalis vita, dicit esse causam extinctionis peccatorum nostrorum: resurrectionem autem eius qua redit ad novam vitam gloriae, dicit esse causam iustificationis nostrae, per quam redimus ad novitatem iustitiae.