Lectio 4

Posita solutione praemissae quaestionis, hic apostolus contra ipsam solutionem obiicit, et praecipue contra ultimam conclusionem qua dictum est: cuius vult miseretur, et quem vult indurat.

Primo ergo ponit obiectionem; secundo solutionem, ibi o homo, tu quis es, etc..

Dicit ergo primo: dictum est quod deus cuius vult miseretur, et quem vult indurat, dicis itaque mihi: quid adhuc quaeritur? id est, quid oportet ulterius quaerere de causa bonorum et malorum quae hic aguntur, cum omnia voluntati divinae attribuantur, quae est causa sufficiens, eo quod nullus potest ei resistere? unde sequitur voluntati eius quis resistit? Eccle. I, 13: proposui in animo meo quaerere et investigare sapienter de omnibus quae fiunt sub sole.

Vel aliter quid adhuc quaeritur, id est conqueritur deus de hominibus quando peccant, sicut Is. I, 2: filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me, etc.. Ideo autem videtur iustam querimoniam non habere, quia ex voluntate eius totum procedit, cui nullus potest resistere. Unde subdit voluntati eius quis resistit? vel aliter quid adhuc quaeritur, scilicet ab homine ut faciat bonum vel vitet malum.

Mich. VI, 8: indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid deus requirat a te, etc..

Frustra autem requiritur ab aliquo quod non est in eius potestate. Nihil autem in hominis potestate esse videtur secundum praedicta, quibus omnia divinae voluntati videntur adscribi, cui resisti non potest. Sequitur voluntati enim eius quis resistit? quasi diceret: nullus. Esth. XIII, 9: non est qui tuae possit resistere voluntati. Et haec videtur esse intentio apostoli.

Deinde cum dicit o homo, tu quis es, etc. Respondet praemissae quaestioni.

Ad cuius responsionis intellectum considerandum est, quod circa electionem bonorum et reprobationem malorum duplex quaestio potest moveri. Una quidem in generali, quare deus velit quosdam indurare, et quorumdam misereri. Alia vero in speciali, quare velit huius misereri et hunc vel illum indurare.

Et potest quidem ratio huius quaestionis assignari; secundae autem quaestionis non potest assignari ratio, nisi simplex dei voluntas, cuius exemplum patet in rebus humanis.

Si enim aliquis aedificare volens, haberet multos lapides similes et aequales congregatos, posset ratio assignari quare quosdam ponat in summo et quosdam in imo ex parte finis, quia ad perfectionem domus quam facere intendit, requiritur et fundamentum quod habet lapides in imo, et cacumen parietis quod habet lapides in summo. Sed quare ponat hos lapides in summo et hos in imo, non habet aliquam rationem, nisi quia artifex voluit.

Primo igitur apostolus respondet dubitationi quantum ad quaestionem secundam, quare scilicet huius hominis misereatur et illum induret; secundo quantum ad quaestionem primam, quare scilicet quibusdam misereatur, et quosdam induret, ibi quod si volens deus, etc..

Circa primum tria facit.

Primo arguit praesumptionem quaerentis; secundo inducit auctoritatem quae quaestionem solvit, ibi numquid dicit figmentum, etc.; tertio exponit auctoritatem, ibi an non habet potestatem, etc..

Dicit ergo primo: o homo, qui es fragilis et ignorans, tu quis es qui respondeas deo? unde sufficis ad respondendum ei, si voluerit tecum iudicio contendere? iob IX, 3: si voluerit contendere iudicio cum illo, non poterit ei respondere unum pro mille. Et, sicut dicitur iob XXXIX, 32, qui arguit deum, debet ei respondere.

In quo datur intelligi quod homo non debet scrutari rationem divinorum iudiciorum cum intentione comprehendendi, eo quod excedant rationem humanam. Eccli. III, 22: altiora te ne quaesieris. Prov. XXV, 27: perscrutator maiestatis opprimetur a gloria.

Deinde cum dicit numquid dicit figmentum, etc., inducit auctoritatem, quae habetur Is. XLV, 9: numquid dicit lutum figulo suo: quid facis? et opus tuum sine manibus est.

Ubi considerandum est quod si aliquis artifex ex materia vili faciat vas pulchrum et nobilibus actibus accommodatum, totum adscribitur bonitati artificis, puta si ex luto faciat scutellas et urceos ad nobilem mensam decentes. Si vero ex vili materia, puta ex luto, faciat vas accommodatum vilibus usibus, puta coquinae vel huiusmodi officiis, non posset vas conqueri si rationem haberet. Posset enim conqueri si ex materia pretiosa quae praeiacet artificis operationi, puta ex auro et lapidibus pretiosis faceret vas ad vilia officia deputatum.

Humana autem natura vilitatem habet ex sua materia, quia, ut dicitur Gen. II, 7: fecit deus hominem de limo terrae, sed maiorem vilitatem habet ex corruptione peccati, quae per unum hominem in hunc mundum intravit. Et ideo homo luto merito comparatur iob XXX, 19: comparatus sum luto, et assimilatus sum favillae et cineri. Unde quicquid boni habet homo debet bonitati divinae quasi principali agenti adscribere. Is. Lxiv, V. 8: nunc, domine, pater es tu, nos vero lutum, et fictor noster tu, et opus manuum tuarum omnes nos. Si vero deus hominem ad meliora non promoveat, sed in sua infirmitate eum dimittens, deputat eum ad infimum usum, nullam ei facit iniuriam: ut possit iuste de deo conqueri.

Deinde cum dicit an non habet potestatem, etc., exponit apostolus verba prophetae.

Quasi dicat: hoc est dictum figmentum, id est vas fictile, non posset dicere fictori quid me fecisti sic? quia figulus liberam potestatem habet ex materia luti opus facere quodcumque sibi placuerit. Unde dicit an non habet potestatem, scilicet liberam, figulus luti, qui scilicet operatur in vili materia, ex eadem massa, scilicet vilis materiae, facere, absque alicuius iniuria, aliud quidem vas in honorem, id est in honorabiles usus, aliud vero in contumeliam, id est in usus viliores. II Tim. II, 20: in magna enim domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed etiam lignea et fictilia: et quaedam quidem in honorem, quaedam autem in contumeliam.

Et similiter deus liberam potestatem habet facere ex eadem corrupta materia humani generis, sicut ex quodam luto, nulli faciendo iniuriam, quosdam homines praeparatos in gloriam, quosdam autem in miseria derelictos.

Ier. XVIII, 6: sicut lutum in manu figuli, ita in manu mea vos, domus Israel.

Deinde cum dicit quod si volens deus, etc., solvit primam quaestionem, scilicet quare deus velit quibusdam misereri, et quosdam in miseria derelinquere, sive quosdam eligere et quosdam reprobare.

Circa quod considerandum est, quod finis omnium divinorum operum est manifestatio divinae bonitatis. Prov. XVI, 4: universa propter semetipsum operatus est dominus. Unde supra I, 20 dictum est quod invisibilia dei per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur.

Tanta est autem divinae bonitatis excellentia, quod non potest uno modo nec in una creatura sufficienter manifestari. Et ideo diversas creaturas condidit, in quibus diversimode manifestatur. Praecipue autem in creaturis rationalibus, in quibus eius iustitia manifestatur quantum ad illos quos pro eorum meritis punit, misericordia vero in illis quos ex sua gratia liberat. Et ideo ut utrumque in hominibus manifestaretur, quosdam misericorditer liberavit, sed non omnes.

Primo ergo ponit rationem reprobationis malorum; secundo ponit rationem electionis bonorum, ibi ut ostenderet divitias, etc..

Est autem in utrisque triplex differentia attendenda.

Prima quidem secundum finem; secunda, secundum usum; tertia, secundum divinum actum.

Finis autem reprobationis vel obdurationis malorum est manifestatio divinae iustitiae et virtutis. Et quantum ad hoc dicit quod, id est sed, si deus volens ostendere iram suam, id est iustitiam vindicativam. Non enim dicitur ira in deo secundum affectus commotionem, sed secundum effectus vindictae.

Supra I, 18: revelatur ira dei, etc.. Addit autem et notam facere potentiam suam, quia deus contra malos non solum utitur ira, id est vindicta, puniendo eos sibi subiectos, sed etiam sua potentia subiiciendo sibi. Phil.

C. III, 21: secundum operationem qua potest etiam sibi subiicere omnia. Ex. XIV, 31: viderant Aegyptios mortuos super littus maris, et manum magnam quam exercuerat dominus contra eos.

Usus autem malorum ad quem utitur eis deus est ira, id est poena. Et ideo vocat eos vasa irae, id est, iustitiae instrumenta, quibus deus utitur ad ostendendam iram, id est iustitiam vindicativam. Eph. II, 3: eramus natura filii irae.

Actus vero quem deus erga eos exercet, non est quod disponat eos ad malum, quia ipsi de se habent dispositionem ad malum ex corruptione primi peccati. Unde dicit vasa apta in interitum, id est, in se habentia aptitudinem ad aeternam damnationem. Gen. VI, V. 5: videns deus quod multa malitia hominum esset in terra, et cuncta cogitatio humani cordis intenta esset ad malum omni tempore. Hoc autem solum deus circa eos agit, quod eos permittit agere quae concupiscunt.

Unde signanter dicit sustinuit. Et hoc eius patientiam demonstrat, quod non statim vindictam infert. Unde addit in multa patientia. Eccli. V, 4: altissimus est patiens redditor.

Deinde ex parte bonorum similiter tria ponit.

Primo quidem finem, cum dicit ut ostenderet divitias gloriae suae. Finis enim electionis et miserationis bonorum est, ut manifestaret in eis abundantiam bonitatis suae, revocando eos a malo, et ad iustitiam eos trahendo, et finaliter eos perducendo in gloriam.

Et hoc est quod dicit ut ostenderet divitias gloriae suae, de quibus divitiis supra II, 4: an divitias bonitatis eius contemnis? Eph. II, V. 4: deus autem qui dives est in misericordia.

Signanter autem dicit ut ostenderet divitias gloriae suae, quia ipsa condemnatio et reprobatio malorum, quae est secundum dei iustitiam, manifestat et commendat sanctorum gloriam, qui ab ipsa tali miseria liberantur.

Secundo describit usum eorum, cum dicit in vasa misericordiae. Nominat autem bonos vasa misericordiae, quia utitur eis deus quasi instrumentis ad suam misericordiam manifestandam. Eccli. XLIV, 10: isti sunt viri misericordiae.

Tertio ponit actum quem circa eos deus exercet. Non enim deus eos solum sustinet, quasi de se aptos existentes ad bonum, sed eos praeparat et disponit vocando ad gloriam.

Unde dicit quae praeparavit in gloriam.

Ps. Lxiv, 7: praeparans montes in virtute tua.

Est autem constructio defectiva et suspensiva usque huc, ut sit sensus: si volens deus hoc facere, quibusdam miseretur et quosdam indurat, quid contra hoc iuste poterit dici? quasi dicat: nihil. Non enim sic quos vult indurat, ut eos peccare compellat, sed sustinet eos ut secundum suam inclinationem tendant in malum.