Lectio 8

Posita culpa impietatis, secundum quam contra naturam divinam peccaverunt, ponit poenam, qua scilicet ad hoc reducti sunt ut contra suam naturam peccarent.

Et primo ponit poenam, secundo exponit, ibi nam feminae, tertio eius convenientiam ostendit, ibi et mercedem.

Dicit ergo primo propterea, scilicet quia dei veritatem in mendacium mutaverunt, tradidit illos deus, non quidem impellendo in malum sed deserendo, in passiones ignominiae, id est peccata contra naturam, quae dicuntur passiones, secundum quod proprie passio dicitur ex eo quod aliquid trahitur extra ordinem suae naturae, puta cum aqua calefit aut cum homo infirmatur. Unde quia per huiusmodi peccata homo recedit ab ordine naturali, convenienter dicuntur passiones, infra VII, 5: passiones peccatorum.

Dicuntur autem passiones ignominiae quia non sunt nomine digna, secundum illud eph.

C. V, 15: quae aguntur in occulto ab eis turpe est dicere. Si enim peccata carnis communiter exprobrabilia sunt quia per ea homo deducitur ad id quod est bestiale in homine, multo magis peccatum contra naturam, per quod etiam homo a natura bestiali decidit.

Os. IV, 7: gloriam eorum in ignominiam commutabo.

Deinde cum dicit nam feminae eorum, etc., exponit quod dixerat, et primo quantum ad feminas, secundo quantum ad masculos, ibi similiter autem masculi.

Dicit ergo primo. Ideo illos dico in passiones ignominiae traditos, nam feminae eorum mutaverunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam. I cor.

C. XI, 14: nec ipsa natura docet vos. Is. XXIV, V. 5: mutaverunt ius, dissipaverunt foedus sempiternum, id est ius naturale.

Est autem considerandum quod dupliciter est aliquid contra naturam hominis. Uno modo contra naturam differentiae constitutivae hominis, quae est rationale; et sic omne peccatum dicitur esse contra naturam hominis, inquantum est contra rationem rectam.

Unde et Damascenus dicit in II Lib. Quod Angelus peccans versus est ex eo quod est secundum naturam in id quod est praeter naturam.

Alio modo dicitur esse aliquid contra naturam hominis ratione generis, quod est animal.

Manifestum est autem quod, secundum naturae intentionem, commixtio sexuum in animalibus ordinatur ad actum generationis, unde omnis commixtionis modus, ex quo generatio sequi non potest, est contra naturam hominis inquantum est animal. Et secundum hoc dicitur in Glossa naturalis usus est ut vir et mulier in uno concubitu coeant, contra naturam vero ut masculus masculum polluat et mulier mulierem. Et eadem ratio est de omni actu coitus ex quo generatio sequi non potest.

Deinde cum dicit similiter autem, exponit quantum ad mares, qui, scilicet, relicto naturali usu feminae exarserunt, id est, extra terminos naturae arserunt, secundum illud Ps. Cxvii, 12: exarserunt sicut ignis in spinis: et hoc in desideriis suis, scilicet carnalibus, invicem masculi in masculos turpitudinem operantes. Ez. XVI, 37: nudabo ignominiam tuam coram eis, etc..

Deinde cum dicit et mercedem, ostendit hanc poenam convenientem esse culpae, dicens recipientes in semetipsis, id est in deformatione suae naturae, mercedem erroris sui, scilicet quo dei veritatem in mendacium commutaverunt, mercedem, id est retributionem, quam oportuit scilicet eos recipere, secundum iustitiae ordinem, ex qua debitum erat ut qui in dei naturam iniuriosi fuerant, id quod est proprium sibi, creaturis attribuendo, in sui natura contumeliosi existerent.

Et quamvis merces proprie videatur in bonum sonare, tamen hic sumitur pro quacumque retributione, etiam in malis, secundum modum quo dicitur infra VI, 23: stipendia peccati mors. Mich. I, 7: mercedes eorum igni comburentur.

Est autem notandum quod satis rationabiliter apostolus vitia contra naturam, quae sunt gravissima inter peccata carnalia, ponit idololatriae poenam, quia simul cum idololatria incepisse videntur, scilicet tempore Abrahae, quando creditur idololatria incoepisse.

Unde et tunc primo leguntur in sodomitis punita fuisse, ut Gen. XIX. Simul etiam idololatria crescente, huiusmodi vitia creverunt.

Unde dicitur II Mach. IV, 12 s., quod Iason ausus est sub ipsa arce optimos quosque epheborum in lupanaribus ponere. Erat autem hoc non initium sed incrementum quoddam et profectus gentilis et alienigenae conversationis.

Deinde cum dicit et sicut non probaverunt, ostendit eos iustitiae fuisse subiectos.

Et primo ostendit ex qua priori culpa in haec peccata devenerunt, secundo enumerat horum peccatorum differentias, ibi repletos omni iniquitate.

Culpam autem praecedentem ponit, cum dicit et sicut non probaverunt deum habere in notitia. Quod potest dupliciter intelligi. Uno modo, quia quamvis lumine rationis per creaturas visibiles veram dei cognitionem habere potuerunt, tamen ut liberius possent peccare, non probaverunt, id est non approbaverunt, ut ipsi haberent deum in sui notitia. Iob XXI, 14: recede a nobis: scientiam viarum tuarum nolumus.

Alio modo, potest intelligi quod ipsi non probaverunt quod deus in sui notitia haberet facta humana, secundum illud Ps. Xciii, 7: dixerunt: non videbit dominus, nec intelliget deus. Et secundum hunc sensum convenienter huic culpae respondet poena cum subditur tradidit illos deus in reprobum sensum.

Dicitur autem hic sensus hominis non exterior, quo sensibilia cognoscuntur, sed interior, secundum quem iudicat de agendis, secundum illud Sap. VI, 16: cogitare de illa sensus est consummatus.

Dicitur autem sensus reprobus quo aliquis reprobandum iudicium habet de agendis, secundum illud II Tim. III, 8: homines mente corrupti, reprobi circa fidem. Ier. VI, 30: argentum reprobum vocate eos.

Et ideo subdit ut faciant ea quae non conveniunt, id est ea quae a recta ratione discordant. Sap. III, 11: inutilia opera eorum sunt.

Est autem conveniens ut qui contra dei notitiam peccaverunt, vel eum cognoscere nolentes, vel eum cognoscere non arbitrantes, in perversitatem sensus traderentur. Unde et Sap. XIV, 31 dicitur: peccantium poena perambulat semper in iustorum praevaricationem.

Deinde cum dicit repletos, etc., enumerat huiusmodi inconvenientia opera. Et primo, ponit id quod est generale, dicens repletos omni iniquitate, quia ut dicitur I Io. III, 4, omne peccatum est iniquitas.

Sicut enim omnis virtus, inquantum exequitur praeceptum legis, habet rationem iustitiae, ita etiam omne peccatum, inquantum a regula legis divinae discordat, habet rationem iniquitatis. Et sic in sacra Scriptura praecipue peccata arguuntur.

Dupliciter autem eorum culpam exaggerat.

Primo quidem intensive per hoc quod dicit repletos. Ille enim videtur repleri iniquitate cuius affectus est totaliter ad peccandum dispositus, secundum illud Ps. XIII, 3: quorum os maledictione et amaritudine plenum est. Secundo extensive quia scilicet non tantum in uno peccaverunt sed in omnibus.

Sap. XIV, 27: infandorum idolorum cultura omnis mali causa est.

Consequenter cum dicit malitia, enumerat peccata in speciali. Et primo quantum ad transgressionem, quae opponitur praeceptis negativis, secundo quantum ad omissionem, quae opponitur praeceptis affirmativis, ibi superbos.

Circa primum duo facit: primo ponit peccata quibus aliquis deterioratur in seipso, secundo peccata quibus aliquis fit nocivus proximo, ibi nequitia.

Circa primum, ponit quidem id primo quod est generale cum dicit malitia, quae est habitus vitiosus, virtuti oppositus.

Unde ex malitia peccare dicuntur qui ex habitu peccant. Ps. LI, 3: quid gloriaris in malitia? in speciali ponit peccatum quo quis deordinatur circa appetitum corporalium delectationum, cum dicit fornicatione. Quamvis enim fornicatio proprie sit cum meretricibus, quae iuxta fornices, id est arcus triumphales, se publice prostituebant, tamen hic sumitur pro omni illicito concubitu. Tob. IV, 13: attende tibi fili mi ab omni fornicatione.

Secundo, ponit vitium per quod quis deordinatur circa appetitum rerum exteriorum cum dicit avaritia, quae est immoderatus appetitus habendi. Hebr. Ult.: sint mores sine avaritia, contenti praesentibus.

Deinde ponuntur peccata quae tendunt ad nocumentum proximi. Et primo ponit id quod est generale cum dicit nequitia, dum scilicet attentat aliquis quod nequit implere; quod maxime contingit circa nocumenta proximorum, quibus non potest aliquis aliquando pro voto nocere. Ps. VII, 10: consumetur nequitia peccatorum.

Consequenter ponit radicem horum peccatorum dicens plenos invidia, quae est dolor de alieno bono, ex quo aliquis incitatur ad nocendum alteri. Sap. II, 24: invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum.

Postea ponuntur nocumenta et primo manifesta, et quantum ad facta, cum dicit homicidiis, quae sunt praecipua nocumenta.

Os. IV, 2: maledictum, mendacium et homicidium, furtum et adulterium inundaverunt.

Dicit autem pluraliter homicidiis, quia homicidium non solum consistit in opere sed etiam in voluntate. I Io. III, 5: qui odit fratrem suum homicida est, qui scilicet odit ad occidendum.

Et quantum ad verba, cum dicit contentione.

Est autem contentio impugnatio veritatis cum confidentia clamoris. Prov. XX, V. 3: honor est homini qui se separat a contentionibus.

Deinde ponit nocumenta occulta et, primo, illud quod est generale, cum dicit dolo, quando scilicet aliud simulatur et aliud agitur. Ier. IX, 8: sagitta vulnerans lingua eorum, dolum locuta est; in ore suo pacem cum amico suo loquitur et occulte ei ponit insidias.

Post haec ponit radicem interiorem horum nocumentorum, cum dicit malignitate, quae importat malum ignem, id est malum affectum in corde secundum illud Ps. XXVII, 3: loquuntur pacem cum proximo suo mala autem in cordibus. Ps. V, 6: non habitabit iuxta te malignus.

Consequenter ponit nocumenta occulta, quae praecipue fiunt verbis, cum dicit susurrones, qui scilicet occulte susurrant in auribus hominum ad seminandas inter eos discordias. Eccli. XVIII, 15: susurro et bilinguis maledictus in populo; multos enim turbavit pacem habentes. Detractores, qui scilicet detrahunt famae alicuius occulte, id est eo ignorante mala dicentes de eo. Eccle. X, 11: si mordeat serpens in silentio nihil eo minus habet qui occulte detrahit.

Et ne putentur ista peccata esse levia, quia solo ore committuntur, subdit deo odibiles.

Impugnant enim id maxime quod deus in hominibus amat, scilicet mutuum amorem.

Io. XV, 12: hoc est praeceptum meum ut diligatis invicem. Unde dicitur Prov. VI, 16: sex sunt quae odit deus et septimum detestatur anima eius, scilicet qui seminat inter fratres discordias.

Addit autem contumeliosos, qui scilicet mala in faciem inferunt. I Tim. I, 13: qui prius fuit blasphemus et persecutor et contumeliosus.

Sic ergo haec tria vitia in materia conveniunt, quia omnes mala dicunt de proximo.

Differunt autem in fine, nam susurro intendit discordiam, detractor infamiam, contumeliosus iniuriam.

Consequenter ponit peccata quae pertinent ad omissionem, et primo ponit radicem horum peccatorum cum dicit superbos.

Dicuntur enim superbi quasi super se euntes per inordinatum appetitum excellentiae, volunt enim praeesse, non subesse alienae regulae, et ideo praecepta omittunt. Eccli.

C. X, 15: initium omnis peccati superbia, quod verum est quantum ad aversionem a deo, non quantum ad conversionem ad bonum commutabile. Dicitur enim I Tim. Ult.

Quod radix omnium malorum est cupiditas.

Secundo ponit processum superbiae, ex quo primo in corde nascitur elatio, ut scilicet homo se super alios efferat. Lc.

C. XVIII, 11: non sum sicut ceteri hominum.

Unde dicitur contra elatos illud Ps. Cxxx, V. 1: neque elati sunt oculi mei.

Secundo ex superbia in opere nascitur novitatum praesumptio, et quantum ad hoc subdit inventores malorum; quia enim bona iam a deo et ab hominibus sunt instituta, consequens est ut ipsi de novo adinveniant mala. Is. III, 8: adinventiones eorum contra dominum.

Consequenter ponuntur ipsae omissiones. Et primo respectu superiorum; unde, quantum ad parentes, dicit parentibus non obedientes. Contra id quod dicitur eph.

C. VI, 1: filii obedite parentibus vestris in domino. Quantum autem ad deum dicit insipientes, id est contra divinam reverentiam agentes. Iob XXVIII, 28: ecce timor domini ipsa est sapientia et recedere a malo intelligentia.

Secundo, ponit omissionem quantum ad seipsum. Cum dicit incompositos, in habitu et in incessu. Eccli. XIX, 27: amictus corporis et risus dentium et ingressus hominis, enuntiant de illo. Quidam tamen inculpantur Is. III, 16 de hoc quod composito gradu incedebant, quia illa compositio excedebat modum communem hominum, inter quos conversabantur.

Tertio, ponit omissionem quantum ad pares ad quos debemus habere, primo, affectum in corde; contra quod dicit sine affectione.

Prov. XII, 10: viscera impiorum crudelia.

II Tim. III, 2: erunt homines seipsos amantes, scilicet et non alios. Secundo, debet homo eis exhibere socialem conversationem; contra quod subdit absque foedere, quo scilicet aliis socialiter non convivunt.

Iud. XVIII, 27 s.. Percusserunt eos in ore gladii eo quod cum nullo hominum haberent quicquam societatis et negotii. Eccle. IV, 10: vae soli quoniam cum ceciderit, etc..

Quarto, quantum ad inferiores, subdit sine misericordia, quam debemus miseris exhibere. Iac. II, 13: iudicium sine misericordia fiet illi qui non facit misericordiam, etc..

Deinde cum dicit qui cum iustitiam, ostendit eos esse obnoxios irae, sive vindictae divinae.

Circa quod tria consideranda sunt primo naturalis eorum affectus quia, cum cognoscerent deum iustum et omnes alias perfectiones habentem, non crediderunt quod pro peccatis poenam inferret. Soph. I, 12: dicunt in cordibus suis: non faciet dominus male. Et hoc est quod dicit qui cum iustitiam dei cognovissent, non intellexerunt.

Secundo poena peccatis eorum debita, cum dicit digni sunt morte. Infra c. VI, 23: stipendia peccati mors est.

Dignum est enim quod anima, quae deserit deum, a corpore suo deseratur per mortem corporalem, et finaliter deseratur a deo per mortem aeternam, de qua dicitur in ps.

XXXIII, 22: mors peccatorum pessima, et, Apoc. XX, 6: in his mors secunda non habebit potestatem.

Tertio considerandum est quibus talis poena debetur. Et, primo, his qui talia agunt, scilicet praedicta peccata, secundum illud Ps. V, 7: odisti omnes qui operantur iniquitatem, perdes omnes qui loquuntur mendacium.

Et non solum illis qui faciunt sed etiam his qui consentiunt facientibus. Et hoc dupliciter.

Uno modo directe, vel laudando peccatum, secundum illud Ps. IX, 24: laudatur peccator in desideriis animae suae, vel etiam praebendo consilium et favorem, secundum illud II par. XIX, 2: impio praebes auxilium. Alio modo indirecte, quando non reprehendit aut impedit quocumque modo, si potest, et praecipue si ex officio incumbat, sicut peccata filiorum imputantur Heli, sicut patet I Reg. III, 13. Haec autem specialiter apostolus dicit propter quosdam sapientes gentilium, qui, et si idola non colebant, tamen colentibus non resistebant.