Lectio 5

Supra apostolus conatus fuit assignare rationem divinorum iudiciorum quibus tam gentes, quam Iudaei post incredulitatem misericordiam consequuntur, nunc, quasi ad haec investiganda se insufficientem recognoscens, exclamando divinam excellentiam admiratur. Et primo admiratur divinam excellentiam; secundo probat quod dixerat, ibi quis enim cognovit, etc..

Circa primum duo facit.

Primo admiratur excellentiam divinae sapientiae secundum se consideratae; secundo per comparationem ad nos, ibi quam incomprehensibilia, etc..

Excellentiam divinae cognitionis admiratur. Primo quantum ad altitudinem, dicens o altitudo. Eccle. VII, 25: alta profunditas, quis inveniet eam? Ier. XVII, 12: solium gloriae altitudinis a principio.

Haec autem altitudo attenditur quantum ad tria. Uno quidem modo quantum ad rem cognitam, inquantum scilicet deus seipsum perfecte cognoscit. Eccli. XXIV, 5: ego in altissimis habito. Alio modo quantum ad modum cognoscendi, inquantum scilicet per seipsum omnia cognoscit. Ps. Ci, 20: prospexit de excelso sancto suo, dominus de caelo in terram aspexit. Tertio quantum ad certitudinem cognitionis. Eccli. XXIII, 28: oculi domini multo plus lucidiores sunt super solem.

Secundo admiratur excellentiam divinae cognitionis quantum ad eius plenitudinem, cum dicit divitiarum. Is. XXXIII, 6: divitiae salutis sapientia et scientia.

Quae quidem plenitudo attenditur in tribus.

Uno modo in multitudine cognitorum, quia scilicet omnia novit. Ioan. Ult.: domine, tu omnia scis. Col. II, 3: in ipso sunt omnes thesauri sapientiae dei absconditi. Alio modo quantum ad facilitatem cognoscendi, quia statim omnia intuetur sine inquisitione et difficultate. Hebr. IV, 13: omnia nuda et aperta sunt oculis eius.

Tertio quantum ad copiam cognitionis, quia eam omnibus communicat affluenter.

Iac. I, 5: si quis vestrum indiget sapientia, postulet a deo, qui dat omnibus affluenter.

Tertio admiratur divinam excellentiam quantum ad perfectionem, cum dicit sapientiae et scientiae dei. Habet enim sapientiam de divinis, iob XII, 16: apud ipsum est fortitudo et sapientia, et scientiam de rebus creatis, Bar. III, 32: qui scit universa, novit eam.

Deinde cum dicit quam incomprehensibilia, etc., ostendit excellentiam divinae sapientiae per comparationem ad nostrum intellectum.

Et primo quantum ad sapientiam, ad quam pertinet iudicare et ordinare. Unde dicit quam incomprehensibilia sunt iudicia eius, quia scilicet homo non potest comprehendere rationem divinorum iudiciorum, quia in sapientia dei latent. Ps. XXXV, 7: iudicia tua abyssus multa. Iob XI, 7: forsitan vestigia dei comprehendes, et omnipotentem usque ad perfectum reperies.

Secundo quantum ad scientiam, per quam in rebus operatur. Unde subdit et investigabiles, id est non perfecte ab homine vestigabiles, viae eius, id est processus eius, quibus in creaturis operatur. Et si ipsae creaturae sint homini notae, tamen modi quibus deus in creaturis operatur ab homine comprehendi non possunt. Ps. Lxxvi, 19: in mari via tua et semitae tuae in aquis multis, et vestigia tua non cognoscentur. Iob XXXVIII, V. 24: per quam viam spargitur lux, etc..

Deinde cum dicit quis enim, etc., probat quod dixerat, ad quod inducit duas auctoritates, quarum una habetur Isaiae XL, V. 13 ubi secundum litteram nostram sic legitur: quis adiuvit spiritum domini, aut quis consiliarius eius fuit? loco cuius hic dicitur quis enim cognovit sensum domini, aut quis consiliarius eius fuit? alia auctoritas habetur iob XLI, 2: quis ante dedit mihi ut, reddam ei? ex loco cuius hic dicitur aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei? in his autem verbis et sequentibus apostolus tria facit.

Primo ostendit excellentiam divinae sapientiae per comparationem ad intellectum nostrum, dicens: dictum est quod incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles viae eius, quis enim cognovit sensum domini, per quem scilicet iudicat et operando procedit; quasi dicat: nullus, nisi eo revelante. Sap. IX: sensum tuum quis scire poterit, nisi tu dederis sapientiam, et miseris spiritum sanctum tuum de altissimis? et I Cor. II, 11: quae sunt dei nemo novit, nisi spiritus dei, nobis autem revelavit deus per spiritum suum.

Secundo ostendit excellentiam divinae sapientiae, secundum quod in se habet altitudinem, quae quidem est altitudo, quae est supremi principii, ad quod duo pertinent: primo quod non sit ab alio; secundo quod alia sint ab eo, et haec ostendit, ibi quoniam ex ipso.

Quod autem sapientia dei non dependeat ab altiori principio, ostendit dupliciter.

Primo quidem per hoc quod non est instructa alieno consilio. Unde dicit aut quis consiliarius eius fuit? quasi diceret: nullus.

Ille enim consilio indiget, qui non plene cognoscit qualiter sit agendum, quod deo non competit. Iob XXVI, 3: cui dedisti consilium? forsitan illi qui non habet sapientiam. Ier.

C. XXIII, 18: quis affuit in consilio domini? secundo per hoc quod non est adiuta alieno dono. Unde subdit aut quis prior dedit illi, et per hoc retribuetur ei? quasi prius danti. Quasi dicat: nullus. Non enim potest homo dare deo, nisi quae a deo accepit.

Par. Ult.: tua sunt omnia, et quae de manu tua accepimus, dedimus tibi.

Iob XXXV, 7: porro si iuste egeris, quid donabis ei, aut quid de manu tua accipiet? deinde cum dicit quoniam ex ipso, etc., ostendit altitudinem dei, quantum ad hoc quod in ipso sunt omnia.

Et primo ostendit eius causalitatem; secundo eius dignitatem, ibi ipsi honor et gloria; tertio eius perpetuitatem, ibi in saecula saeculorum, amen.

Dicit ergo primo: recte dixi quod nullus prior dedit illi, quia ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia. Et ita nihil potest esse nisi a deo acceptum.

Ad designandum autem dei causalitatem utitur tribus praepositionibus, quae sunt, ex, per et in.

Haec autem praepositio, ex, denotat principium motus; et hoc tripliciter: primo quidem ipsum principium agens, vel movens; alio modo, ipsam materiam; tertio modo, ipsum contrarium oppositorum, quod est terminus a quo incipit motus.

Dicimus enim cultellum fieri ex fabro et ferro et ex infigurato. Universitas autem creaturarum non est facta ex praeexistenti materia, quia et ipsa materia est effectus dei. Et secundum hoc omnia creata non dicuntur ex aliquo esse sed, sicut ex opposito, dicuntur esse ex nullo, quia nihil erant antequam crearentur ut essent. Sap. II, 2: ex nihilo nati sumus. Ex deo autem sunt omnia, sicut ex primo agente. I Cor. XI, 12: omnia autem ex deo.

Notandum tamen quod haec praepositio de, easdem habitudines designare videtur, hoc tamen superaddit, quia semper designat causam consubstantialem. Dicimus enim cultellum esse de ferro, non autem de artifice; quia igitur filius procedit a patre ut ei consubstantialis, dicimus filium esse de patre.

Creaturae vero non procedunt a deo tamquam ei consubstantiales; unde non dicuntur esse de ipso, sed solum ex ipso.

Haec autem praepositio per, designat causam operationis, sed quia operatio est medium inter faciens et factum, dupliciter haec praepositio per, potest operationis causam designare.

Uno modo secundum quod operatio exit ab operante: sicut aliquid dicitur per se operari, quod est sibi causa ut operetur. Hoc autem est uno quidem modo forma, sicut dicimus quod ignis calefacit per calorem. Alio modo aliquid superius agens, puta si dicamus quod homo generat per virtutem solis, vel potius dei.

Sic igitur omnia dicuntur dupliciter esse per ipsum. Uno modo, sicut per primum agens, cuius virtute omnia alia agunt. Prov.

C. VIII, 15: per me reges regnant. Alio modo, inquantum eius sapientia, quae est eius essentia, est forma per quam deus omnia fecit, secundum illud Prov. III, 19: dominus sapientiae fundavit terram.

Alio vero modo haec praepositio per, designat causam operationis, non quidem secundum quod exit ab operante sed secundum quod terminatur ad opera, sicut dicimus quod faber facit cultellum per martellum, quod non est sic intelligendum, quod martellus sic cum fabro operetur, sicut in prioribus intelligebatur, sed quia cultellus fit ex operatione fabri per martellum. Et ideo dicitur quod haec praepositio per, quandoque designat auctoritatem in recto, sicut cum dicimus: rex operatur per balivum; quod pertinet ad hoc quod nunc dicitur. Quandoque autem in causali, sicut cum dicitur: balivus per regem operatur; quod pertinet ad praecedentem modum.

Hoc autem modo de quo nunc loquimur, dicuntur omnia esse facta a patre per filium, secundum illud Io. I, 3: omnia per ipsum facta sunt: non ita quod pater habeat a filio hoc quod facit res, sed potius, quia virtutem faciendi filius accipit a patre, non tamen instrumentalem, aut diminutam, aut aliam, sed principalem et aequalem, et eamdem. Io. V, V. 19: quaecumque pater facit, haec et filius similiter facit.

Unde licet omnia sint facta a patre per filium, non tamen filius est instrumentum vel minister patris.

Haec autem praepositio in, designat etiam triplicem habitudinem causae: uno quidem modo designat materiam, sicut dicimus animam esse in corpore et formam in materia, hoc autem modo non dicitur quod omnia sint in deo, quia ipse non est causa materialis rerum.

Alio modo designat habitudinem causae efficientis, in cuius potestate est effectus suos disponere, et secundum hoc dicuntur omnia esse in ipso, secundum quod omnia in eius potestate et dispositione consistunt, secundum illud Ps. Xciv, 4: in manu eius sunt omnes fines terrae. Et Act. XVII, 28: in ipso vivimus, movemur et sumus.

Tertio modo designat habitudinem causae finalis, secundum quod totum bonum rei et conservatio ipsius consistit in suo optimo, et secundum hoc dicuntur omnia esse in deo, sicut in bonitate conservante. Col. I, 17: et omnia in ipso constant.

Quod autem dicit omnia, est absolute accipiendum pro omnibus, quae habent verum esse; peccata autem non habent verum esse, sed in quantum sunt peccata, dicuntur per defectum alicuius entis, eo quod malum nihil est nisi privatio boni.

Et ideo cum dicitur ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia, non est intelligendum de peccatis quia, secundum Augustinum, peccatum nihil est, et nihil fiunt homines cum peccant. Quicquid tamen entitatis est in peccato, totum est a deo.

Sic igitur, secundum praemissa, omnia sunt ex ipso, scilicet deo, sicut ex prima operatrice potentia. Omnia autem sunt per ipsum, inquantum omnia facit per suam sapientiam. Omnia sunt in ipso, sicut in bonitate conservante.

Haec autem tria, scilicet potentia, sapientia et bonitas, communia sunt tribus personis.

Unde hoc quod dicitur ex ipso, et per ipsum, et in ipso, potest attribui cuilibet trium personarum, sed tamen potentia, quae habet rationem principii, appropriatur patri, qui est principium totius divinitatis; sapientia filio, qui procedit ut verbum, quod nihil aliud est quam sapientia genita; bonitas appropriatur spiritui sancto, qui procedit ut amor, cuius obiectum est bonitas.

Et ideo appropriando dicere possumus: ex ipso, scilicet ex patre, per ipsum, scilicet per filium, in ipso, scilicet in spiritu sancto, omnia sunt.

Deinde cum dicit ipsi honor et gloria, ostendit dei dignitatem, quae consistit in duobus quae praemissa sunt. Nam ex eo quod ex ipso et per ipsum, et in ipso sunt omnia, debetur ei honor et reverentia et subiectio a tota creatura. Mal. I, 6: si ego pater, ubi est honor meus? ex eo vero quod ab alio non accipitur nec consilium, nec donum, debetur ei gloria, sicut e contrario dicitur homini I Cor. IV, 7: si accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis? et quia hoc est proprium dei dicitur Is. XLII, 8: gloriam meam alteri non dabo.

Ultimo ponit eius aeternitatem, cum dicit in saecula saeculorum, quia eius gloria non est transitoria, sicut gloria hominis, de qua dicitur Is. XL, 6: omnis gloria eius quasi flos agri, sed durat in saecula saeculorum, id est per omnia saecula succedentia saeculis, prout saeculum dicitur duratio uniuscuiusque rei.

Vel saecula saeculorum dicuntur saecula, id est durationes rerum incorruptibilium, quae continent saecula corruptibilium rerum, et praecipue ipsa dei aeternitas, quae tamen pluraliter dici potest, licet in se sit una et simplex, propter multitudinem et diversitatem contentorum, ut sit sensus: in saecula contentiva saeculorum. Ps. Cxliv, 13: regnum tuum, regnum omnium saeculorum.

Addit autem ad confirmationem amen, quasi dicat vere, ita est. Et sic accipitur in evangeliis, ubi dicitur amen dico vobis.

Quandoque tamen accipitur pro fiat.

Unde in Psalterio Hieronymi dicitur dicet omnis populus: amen, amen, ubi nos habemus fiat, fiat.