Lectio 1

Postquam apostolus exclusit Iudaeorum gloriam quam habebant in lege, per eam se gentibus praeferentes, hic excludit eorum gloriam quantum ad circumcisionem.

Et circa hoc duo facit.

Primo resumit quaestionem quam supra posuerat, dicens quae est utilitas circumcisionis? et quia Abraham primus mandatum de circumcisione accepit, ut dicitur Gen. XVII, 10, ideo quaestionem iterat in persona ipsius Abrahae dicens: si ita est quod deus iustificat praeputium, sicut et circumcisionem, quid ergo dicemus invenisse utilitatis Abraham patrem nostrum secundum carnem? id est secundum circumcisionem carnalem et secundum alias observantias carnales? videtur esse inconveniens si dicatur quod nihil utilitatis invenerit, cum dicatur Is. XLVII, V. 17: ego dominus docens te utilia.

Secundo, ibi si enim Abraham, etc., respondet propositae quaestioni.

Et duo facit.

Primo ostendit quod Abraham non hoc invenerit per circumcisionem, et caetera legis opera, quod per eam iustificaretur, sed magis per fidem.

Secundo commendat fidem ipsius, ibi qui contra spem, etc..

Circa primum duo facit.

Primo ostendit propositum, ratione accepta ex parte divinae acceptationis; secundo, ratione divinae promissionis, ibi non enim per legem, etc..

Circa primum tria facit.

Primo proponit quamdam conditionalem; secundo probat destructionem consequentis, ibi quid enim dicit Scriptura, etc..

Tertio, probat ipsam conditionalem, ibi sicut et David, etc..

Circa primum intendit apostolus sic argumentari: si Abraham iustificatus esset ex operibus legis, non haberet gloriam apud deum; ergo non ex operibus iustificatus est.

Proponit ergo conditionalem dicens: quaesitum est quid Abraham invenit secundum carnalem circumcisionem, et manifestum est quod hoc non invenit ut iustificatus sit ex operibus legis, ita scilicet quod eius iustitia in operibus legis consistat; habet quidem gloriam, scilicet apud homines, qui exteriora facta vident, sed non apud deum qui videt in occulto, secundum illud I Reg. XVI, 7: deus autem intuetur Cor. I Cor. III, 21: nemo vestrum glorietur in hominibus, etc.. Unde contra quosdam dicitur Io. XII, 43: dilexerunt magis gloriam hominum quam dei.

Sed contra hoc potest obiici, quia ex consuetudine operum exteriorum generatur interior habitus, secundum quem etiam cor hominis bene disponitur, ut sit promptum ad bene operandum et in bonis operibus delectetur, sicut philosophus docet in II ethicorum.

Sed dicendum est quod hoc habet locum in iustitia humana, per quam scilicet homo ordinatur ad bonum humanum. Huius enim iustitiae habitus per opera humana potest acquiri, sed iustitia quae habet gloriam apud deum, ordinatur ad bonum divinum, scilicet futurae gloriae, quae facultatem humanam excedit, secundum illud I Cor. II, 9: in cor hominis non ascendit quae praeparavit deus diligentibus se.

Et ideo opera hominis non sunt proportionata ad huius iustitiae habitum causandum, sed oportet prius iustificari interius cor hominis a deo, ut opera faciat proportionata divinae gloriae.

Deinde cum dicit quid enim, etc., destruit consequens quod fuit negativum, probando affirmationem oppositam, scilicet quod Abraham habebat gloriam apud deum.

Et hoc probat per auctoritatem Scripturae, quam primo apostolus ponit; secundo exponit, ibi ei autem etc..

Dicit ergo primo. Dico Abraham sic iustificatum esse quod habet gloriam apud deum, quid enim Scriptura dicit? Gen. XV, V. 6: credidit Abraham deo promittenti sibi seminis multiplicationem. Eccli. II, 6: crede deo, et recuperabit te. Et reputatum est illi, scilicet a deo, ad iustitiam.

I Mach. II, 52: Abraham in tentatione inventus est fidelis. Et sic patet quod apud deum, a quo est ei reputatum ad iustitiam quod credidit, gloriam habet.

Est autem considerandum quod iustitiam quam deus reputat scriptam expressit non in aliquo exteriori opere, sed in interiori fide cordis, quam solus deus intuetur. Cum autem dicatur triplex esse actus fidei, scilicet credere deum, deo, et in deum, posuit hunc actum qui est credere deo, qui est proprius actus fidei, eius speciem demonstrans. Nam credere in deum, demonstrat ordinem fidei ad finem, qui est per charitatem; nam credere in deum, est credendo in deum ire, quod charitas facit. Et sic sequitur speciem fidei.

Credere autem deum, demonstrat fidei materiam, secundum quod est virtus theologica, habens deum pro obiecto. Et ideo hic actus nondum attingit ad speciem fidei, quia si aliquis credat deum esse per aliquas rationes humanas et naturalia signa, nondum dicitur fidem habere, de qua loquimur, sed solum quando ex hac ratione credit quod est a deo dictum, quod designatur per hoc quod dicitur credere deo; et ex hoc fides specificatur, sicut et quilibet cognoscitivus habitus speciem habet ex ratione, per quam assentit in aliquid. Alia enim ratione inclinatur ad assentiendum habens habitum scientiae, scilicet per demonstrationem, et alia ratione habens habitum opinionis, scilicet per syllogismum dialecticum.

Deinde cum dicit ei autem qui operatur, etc., exponit praedictam auctoritatem quantum ad hoc quod dicit reputatum est illi ad iustitiam, etc..

Et tangitur in Glossa duplex horum verborum expositio. Prima est secundum quod referentur ad finalem mercedem, de qua primo ostenditur qualiter se habeat ad opera, secundo qualiter ad fidem, ibi ei vero qui non etc..

Dicit ergo primo, quod ei, qui operatur, scilicet opera iustitiae, merces, aeternae retributionis, de qua dicitur Is. XL, 10: ecce merces eius cum eo, non reputatur secundum gratiam tantum, sed secundum debitum, secundum illud Matth. XX, 13: nonne ex denario convenisti mecum? sed contra est quod dicitur infra VI, 23: gratia dei vita aeterna. Et infra VIII, 18: non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam. Sic igitur illa retributio non fit secundum debitum, sed secundum gratiam.

Sed dicendum est quod opera humana possunt considerari dupliciter. Uno modo secundum substantiam operum, et sic non habent aliquid condignum, ut eis merces aeternae gloriae reddatur.

Alio modo possunt considerari secundum suum principium, prout scilicet ex impulsu dei aguntur secundum propositum dei praedestinantis; et secundum hoc eis debetur merces praedicta secundum debitum, quia, ut infra VIII, 14 dicitur: qui spiritu dei aguntur, hi sunt filii dei; si autem filii, et haeredes.

Deinde cum dicit ei vero, etc., ostendit qualiter se habeat merces aeterna ad fidem, dicens ei vero qui non operatur, scilicet exteriora opera, puta quia non habet tempus operandi, sicut patet in baptizato statim mortuo, credenti in eum qui iustificat impium, scilicet in deum, de quo dicitur infra, VIII, 18. Deus qui iustificat, reputabitur fides eius, scilicet sola sine operibus exterioribus, ad iustitiam, id est, ut per eam iustus dicatur, et iustitiae praemium accipiat, sicut si opera iustitiae fecisset, secundum illud infra, X, 10 corde creditur ad iustitiam, et hoc secundum propositum gratiae dei, id est, secundum quod deus proponit ex gratia sua homines salvare. Infra VIII, 28: his qui secundum propositum vocati sunt sancti.

Eph. I, 11: qui operatur omnia secundum consilium voluntatis suae.

Alia expositio est ut hoc referatur ad hominis iustificationem.

Dicit ergo ei autem qui operatur, id est, si aliquis per opera iustificetur, ipsa iustitia imputaretur quasi merces non secundum gratiam, sed secundum debitum. Infra XI, 6: si autem gratia, iam non ex operibus, alioquin gratia iam non est gratia. Ei vero, qui non operatur, ut scilicet per sua opera iustificetur, credenti autem in eum qui iustificat impium, computabitur haec eius fides ad iustitiam secundum propositum gratiae dei, non quidem ita quod per fidem iustitiam mereatur, sed quia ipsum credere est primus actus iustitiae quam deus in eo operatur. Ex eo enim quod credit in deum iustificantem, iustificationi eius subiicit se, et sic recipit eius effectum.

Et haec expositio est litteralis, et secundum intentionem apostoli, qui facit vim in hoc quod in Gen. XV, 6 dictum est reputatum est illi ad iustitiam, quod consuevit dici, quando id, quod minus est ex parte alicuius, reputatur ei gratis, ac si totum fecisset.

Et ideo apostolus dicit quod haec reputatio locum non haberet, si iustitia esset ex operibus, sed solum habet locum secundum quod est ex fide.

Deinde cum dicit sicut et David, probat conditionalem praemissam ex auctoritate Psalmi. Cuius primo praemittit sensum; secundo ponit verba eius, ibi beati quorum; tertio excludit falsum intellectum, ibi beatitudo, etc..

Dicit ergo: sicut et David dicit, id est asserit, beatitudinem hominis esse illius, scilicet, cui deus fert, id est dat, iustitiam; accepto, id est gratis, sine operibus praecedentibus. Tit. III, 5: non enim ex operibus iustitiae quae fecimus nos.

Beatitudo autem hominis est a deo, secundum illud Ps. XXXIX, 5: beatus vir cuius est dominus deus spes eius. Sic igitur manifestum est illum habere gloriam apud deum, qui non ex operibus legis iustificatur, ut dictum est.

Deinde cum dicit beati quorum, etc., ponit verba David praedictam sententiam continentia, et dicit eos esse beatos quorum remittuntur peccata. Et sic patet quod non habuerunt prius bona opera ex quibus iustitiam seu beatitudinem consequerentur.

Est autem triplex peccatum, scilicet originale, actuale mortale et actuale veniale.

Primo ergo quantum ad originale dicit beati quorum remissae sunt iniquitates.

Ubi considerandum est quod peccatum originale iniquitas dicitur, quia est carentia originalis iustitiae, per quam secundum aequitatem ratio hominis subiiciebatur deo, inferiores vires rationi, et corpus animae; sed per peccatum originale haec aequitas tollitur, quia postquam ratio desiit esse subiecta deo, inferiores vires rationi rebellant et corpus ab obedientia animae subducitur per corruptionem et mortem. Unde in Ps. L, 7: ecce enim in iniquitatibus conceptus sum.

Utrobique autem peccatum originale pluraliter significatur. Vel propter plures homines, in quibus multiplicatur originale peccatum, vel potius quia virtute continet in se quodammodo omnia peccata.

Huiusmodi autem peccatum originale remitti dicitur, quia transit reatus superveniente gratia, sed remanet actu, remanente fomite sive concupiscentia, quae non tollitur totaliter in hac vita, sed remittitur, sive mitigatur.

Secundo, quantum ad actuale mortale, dicit et quorum tecta sunt peccata.

Dicuntur autem peccata tegi divino conspectui, inquantum non inspicit ad ea punienda.

Ps. Lxxxiv, 3: operuisti omnia peccata eorum.

Tertio, quantum ad veniale, dicit beatus vir cui non imputavit dominus peccatum, ut scilicet per peccatum intelligantur peccata venialia, quae, licet levia sint, tamen per multa homo separatur et elongatur a deo. II Paral. XXX, 18 s.: dominus bonus propitiabitur cunctis, qui in toto corde requirunt illum, et non imputabitur illis quod minus sancti sunt.

Possunt autem et haec tria aliter distingui.

Sunt enim in peccato tria, quorum unum est offensa dei, et quantum ad hoc dicit beati quorum remissae sunt iniquitates, secundum quod homo dicitur remittere offensam sibi factam. Is. XL, 2: dimissa est iniquitas illius.

Aliud autem est ipse actus inordinatus culpae, qui non potest non fuisse factus ex quo semel perpetratus est, sed tegitur manu misericordiae divinae, ut quasi pro non facto habeatur.

Tertio vero est reatus poenae et quantum ad hoc dicit beatus vir cui non imputavit dominus peccatum, scilicet ad poenam.

Deinde cum dicit beatitudo ergo etc., excludit falsum intellectum auctoritatis praedictae.

Posset enim Iudaeus sic intelligere quod praedicta gratia remissionis peccatorum non fieret nisi circumcisis.

Ad hoc ergo excludendum, primo apostolus quaestionem movet dicens beatitudo haec, qua scilicet deus dat iustitiam sine operibus, manet tantum in circumcisione, id est habet locum solum in circumcisis, an etiam in praeputio, id est in gentibus? manifestum est quod in utrisque, secundum illud quod dicit infra X, 10: idem dominus dives in omnes, etc..

Secundo, ibi dicimus enim, ad hoc ostendendum assumit auctoritatem Scripturae, quasi dicat, hoc ideo quaero: dicimus enim, etc., quod reputatur fides Abrahae ad iustitiam, Gen. XV, 6.

Tertio ex hac auctoritate concludit solutionem praemissae quaestionis, sub interrogatione tamen, dicens quomodo ergo reputata est? scilicet fides Abrahae ad iustitiam, in circumcisione, id est, quando erat circumcisus, an in praeputio, id est quando erat incircumcisus? et respondet non in circumcisione, sed in praeputio. Et hoc manifestum est ex serie narrationis Scripturae. Nam gen.

C. XV, 6 legitur, quod fides reputata est Abrahae ad iustitiam, circumcisionem autem accepisse legitur Gen. XVII, 23 s.. Si igitur Abraham, adhuc incircumcisus existens iustificatus est per fidem, manifestum est quod iustitia fidei, per quam gratis remittuntur peccata, non est solum in circumcisione, sed etiam in praeputio, id est, in gentilitate.