Lectio 3

Postquam apostolus confutavit humanum iudicium, quo se gentiles et Iudaei mutuo iudicabant et divinum iudicium commendavit, hic procedit ad ostendendum ea, quibus Iudaei gloriabantur, eis non sufficere ad salutem et primo ostendit propositum, secundo solvit ea quae in contrarium dici possent III cap., ibi quid ergo amplius, etc..

De duobus Iudaei gloriabantur, scilicet de lege et circumcisione, quae non erat ex lege Moysi, sed ex patribus, ut dicitur Io. VII, 22.

Primo ergo ostendit quod lex audita sive recepta, non sufficiebat ad salutem.

Secundo ostendit idem de circumcisione, ibi circumcisio quidem, etc..

Circa primum duo facit.

Primo proponit quod intendit, secundo manifestat propositum, ibi cum enim gentes.

Circa primum proponit duo, unum excludendo, alterum asserendo.

Excludit enim quod Iudaei opinabantur se per solum legis auditum iustificari. Unde dicit: ita dictum est, peccantes in lege iudicentur per legem; non enim auditores legis, ex hoc ipso quod legem audiunt, iusti sunt apud deum et si apud homines iusti reputantur.

Matth. VII, 26: qui audit verba mea et non facit ea, similis est viro stulto.

Iac. I, 23: si quis auditor est verbi, et non factor, etc..

Secundo astruit quod factores legis sunt iusti, cum dicit sed factores legis iustificabuntur.

Matth. VII, 24: omnis qui audit verba mea et facit ea, assimilabitur viro, etc.. Iac. I, 22: estote factores verbi, et non auditores tantum et Ps. Cx, 10: intellectus bonus omnibus facientibus eum.

Sed circa secundum videtur esse quod infra III, 20, dicitur: ex operibus legis non iustificabitur omnis caro coram eo. Non ergo aliqui ex hoc quod opera legis faciunt, iustificantur.

Sed dicendum est quod iustificari tripliciter accipi potest. Uno modo potest accipi quantum ad reputationem, ut tunc aliquis iustificari dicatur, quando iustus reputatur. Ez.

C. XVI, 51: iustificasti sorores tuas, scilicet per reputationem. Et secundum hoc potest intelligi factores legis iustificabuntur, id est, iusti apud deum et homines reputabuntur.

Secundo, per executionem iustitiae, inquantum scilicet opera iustitiae exequuntur. Lc.

C. XVIII, 14: descendit hic iustificatus in domum suam, quia scilicet publicamus opus iustitiae fecerat confitendo peccatum. Et hoc modo verificatur quod hic dicitur factores legis iustificabuntur, scilicet legis iustitiam exequendo.

Tertio modo potest accipi iustificatio quantum ad causam iustitiae, ut scilicet ille dicatur iustificari qui iustitiam de novo accipit, sicut infra V, 1: iustificati igitur ex fide, etc..

Sic autem non intelligitur hic quod factores legis iustificentur, quasi per opera legis iustitiam acquirant. Hoc quidem esse non potest neque quantum ad opera caeremonialia, quae gratiam iustificantem non conferebant; neque etiam quantum ad moralia, ex quibus habitus iustitiae non acquiritur, sed potius per habitum iustitiae infusum huiusmodi opera facimus.

Deinde cum dicit cum enim gentes, manifestat propositum. Et primo ostendit quod factores legis, etiam si non sint auditores, iustificantur; secundo, quod auditores legis sine legis observantia non iustificantur, ibi si autem Iudaeus.

Circa primum tria facit.

Primo proponit dignitatem eorum qui legem absque auditu observant; secundo manifestat quod dixerat, ibi qui, ostendunt opus legis; tertio probat ibi testimonium reddente illis.

Circa primum tria tangit quantum ad gentiles.

Primo, carentiam legis, dicens cum enim gentes quae legem non habent, scilicet divinam, quam non acceperunt. Non enim gentibus data est lex, sed Iudaeis, secundum illud Eccli. XXIV, 33: legem mandavit Moyses in praeceptis iustitiarum, et haereditatem domui Iacob et Israel promissiones. Et ps.

Cxlvii, 20: non fecit taliter omni nationi.

Deut. XXXIII, 4: legem praecepit nobis Moyses, haereditatem multitudinis Iacob.

Ex quo patet quod gentiles non peccabant non observando caeremonialia legis.

Secundo commendat in eis legis observantiam, cum dicit naturaliter faciunt quae sunt legis, id est, quae lex mandat, scilicet quantum ad praecepta moralia, quae sunt de dictamine rationis naturalis, sicut et de iob dicitur, quod erat iustus et rectus ac timens deum et recedens a malo. Unde ipse dicit: vestigia eius secutus est pes meus, vias eius custodivi.

Sed quod dicit naturaliter, dubitationem habet.

Videtur enim patrocinari pelagianis, qui dicebant quod homo per sua naturalia poterat omnia praecepta legis servare.

Unde exponendum est naturaliter, id est per naturam gratia reformatam. Loquitur enim de gentilibus ad fidem conversis, qui auxilio gratiae christi coeperant moralia legis servare. Vel potest dici naturaliter, id est per legem naturalem ostendentem eis quid sit agendum, secundum illud Ps. IV, 7 s.: multi dicunt: quis ostendit nobis bona? signatum, etc., quod est lumen rationis naturalis, in qua est imago dei. Et tamen non excluditur quin necessaria sit gratia ad movendum affectum, sicut etiam per legem est cognitio peccati, ut dicitur infra III, 20, et tamen ulterius requiritur gratia ad movendum affectum.

Tertio ostendit eorum dignitatem, in hoc scilicet quod huiusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, inquantum scilicet funguntur officio legis ad seipsos, instruendo se et inducendo ad bonum, quia, ut philosophus dicit ethic., lex est sermo coactionem habens ab aliqua prudentia et intellectu procedens. Et ideo dicitur I Tim. I, 9, quod iusto lex non est posita, id est, exteriori lege non cogitur, sed posita est iniustis, qui indigent exterius cogi.

Et iste est supremus gradus dignitatis in hominibus, ut scilicet non ab aliis, sed a seipsis inducantur ad bonum. Secundus vero gradus est eorum qui inducuntur ab alio, sed sine coactione. Tertius autem est eorum qui coactione indigent ad hoc quod fiant boni.

Quartus est eorum qui nec coactione ad bonum dirigi possunt. Ier. II, 30: frustra percussi filios vestros, disciplinam non receperunt.

Deinde, cum dicit qui ostendunt, ostendit quomodo ipsi sunt sibi lex, quod quidem accipere possumus ad similitudinem legis quae ab exteriori homine proponitur, quae scilicet consuevit ad infirmitatem et memoriam scripto tradi; et similiter illi qui legem observant absque exteriori auditu legis, ostendunt opus legis scriptum, non quidem atramento, sed, primo quidem et principaliter spiritu dei vivi, ut dicitur I Cor. III, 3.

Secundo, etiam humano studio, Prov. III, 3: describe ea in tabulis cordis tui, scilicet praecepta sapientiae. Unde et hic sequitur in cordibus suis, non pergameno, aut tabulis lapideis, sive aereis. Ier. XXXI, 33: dabo legem meam in visceribus eorum et in corde eorum superscribam eam.

Deinde, cum dicit testimonium reddente, probat quod dixerat, scilicet quod opus legis sit in cordibus eorum inscriptum per quaedam opera quae huiusmodi scriptum annuntiant.

Et, primo, ponit illa opera, quorum unum est testimonium conscientiae, quod tangit dicens testimonium reddente illis conscientia, quae quidem nihil aliud est quam applicatio cognitionis habitae ad iudicandum de aliquo opere, utrum sit bene vel male factum.

Unde huiusmodi conscientia quandoque testimonium perhibet de bono, secundum illud II Cor. I, 12: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae quandoque autem de malo Eccle. VII, 23: scit conscientia tua, quia et tu crebro maledixisti aliis.

Non autem potest aliquis perhibere testimonium de aliquo opere, quod sit bonum vel malum, nisi per hoc quod habet legis notitiam. Unde hoc ipsum quod conscientia testimonium reddit de bono vel malo, est evidens signum quod in corde hominis sit opus legis descriptum.

Aliud autem opus est accusatio et defensio, quae sine notitia legis esse non possunt.

Et quantum ad hoc dicit et cogitationum, id est, cogitationibus, accusantium aut etiam defendentium, id est, accusantibus vel defendentibus, more Graecorum, qui genitivis loco ablativorum utuntur. Et hoc inter se invicem.

Insurgit enim homini circa aliquod factum aliqua cognitio accusans, dum propter rationem aliquam cogitat se male fecisse. Ps.

XLIX, 21: arguam te, et statuam contra faciem tuam. Is. III, 9: agnitio vultus eorum respondebit eis.

Quandoque etiam insurgit aliqua cognitio defendens, dum per aliquam rationem cogitat se fecisse bene, secundum illud iob XXVII, V. 6: non reprehendet me cor omni vita mea. Et inter hanc accusationem et defensionem locum habet testimonium conscientiae, cui statur.

Potest et aliter legi, ut dicatur testimonium reddente illis conscientia ipsorum, quae scilicet conscientia non solum est operum, sed etiam cogitationum, de quibus scilicet homo conscientiam habet, sed primum melius est.

Sed quia testimonium, accusatio et defensio in iudicio locum habent, agit, secundo, de huiusmodi iudicio, ostendens tempus cum dicit in die, quod dicit non ad designandum temporis qualitatem, sed absconditorum manifestationem. I Cor. IV, 5: illuminabit abscondita tenebrarum.

Quandoque tamen dicitur nox propter incertitudinem horae illius. Matth. XXV, 6: media nocte clamor factus est.

Dicuntur autem cogitationes accusantes vel defendentes in die iudicii, non illae quae tunc erunt, quia tunc unicuique manifesta erit salus vel damnatio, sed defensio vel accusatio cogitationum quae nunc sunt et testimonium conscientiae quod nunc est, repraesentabitur homini in illa die, virtute divina faciente, ut dicit Augustinus, II de Civit. Dei.

Notitia autem illarum cogitationum quae remanent in anima, nihil esse aliud videtur, ut dicit Glossa, quam reatus poenae vel meritum ex eis consequens.

Ostendit etiam auctorem iudicii, dicens cum iudicabit deus. Ps. Xcv, 13: iudicabit orbem terrarum in aequitate.

Determinat etiam de quibus erit iudicium, cum dicit occulta hominum, de quibus nunc homines iudicare non possunt. I Cor. IV, 5: illuminabit abscondita tenebrarum.

Ostendit etiam doctrinam ex qua habetur fides de hoc iudicio, cum dicit secundum evangelium meum, id est a me praedicatum.

Matth. XII, 36: omne verbum otiosum, etc..

Dicit autem evangelium meum, quamvis non possit dicere baptismum suum et sit utriusque minister, quia in baptismo nihil operatur industria hominis, sed in evangelio praedicando industria praedicatoris operatur, Eph. III, 4: prout potestis legentes intelligere prudentiam meam in ministerio.

Postea ponit cui datum est iudicium, cum subdit per iesum christum, qui scilicet est constitutus a deo iudex vivorum et mortuorum, ut dicitur Act. X, 42, et Io. V, 21 s.: pater omne iudicium dedit filio, qui scilicet in iudicio apparebit bonis et malis: sed bonis secundum gloriam divinitatis, Is. XXXIII, V. 17: regem in decore suo videbunt, malis autem secundum naturam humanitatis, apoc.

C. I, 7: videbit eum omnis caro.