Lectio 1

Postquam apostolus ostendit qualiter se debeat homo exhibere deo, utendo donis gratiae eius hic ostendit quomodo debeat se exhibere proximo: et primo quantum ad superiores; secundo quantum ad omnes, ibi nemini quicquam debeatis, etc..

Circa primum duo facit.

Primo inducit homines ad subiectionem quam debent superioribus; secundo ad exhibendum subiectionis signum, ibi ideo et tributa praestatis, etc..

Circa primum tria facit.

Primo proponit documentum; secundo rationem assignat, ibi non enim est potestas, etc.; tertio infert conclusionem intentam, ibi ideoque, etc..

Circa primum considerandum est quod quidam fideles in primitiva ecclesia dicebant terrenis potestatibus se subiici non debere propter libertatem, quam consecuti erant a christo, secundum illud Io. VIII, V. 36: si filius vos liberaverit, vere liberi eritis. Sed libertas per christum concessa, est libertas spiritus qua liberamur a peccato et morte, sicut supra VIII, 2 dictum est: lex spiritus in christo iesu liberavit me a lege peccati et mortis. Caro autem adhuc remanet servituti obnoxia, sicut supra dictum est. Et ideo tunc nulli subiectioni homo, per christum liberatus, erit obnoxius, nec spirituali scilicet, nec carnali. Unde dicitur I Cor. XV, 24: cum tradiderit christus regnum deo patri, et evacuaverit omnem principatum et potestatem.

Interim autem dum corruptibilem carnem gerimus, oportet nos dominis carnalibus subiacere.

Unde dicitur Eph. VI, 5: servi, obedite dominis carnalibus. Et hoc est etiam quod hic apostolus dicit omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit.

Potestates autem sublimiores hic dicuntur homines in potestatibus constituti, quibus secundum iustitiae ordinem subiici debemus.

I Petr. II, 23: subditi estote omni humanae creaturae propter deum, sive regi quasi praecellenti, sive ducibus, tamquam ab eo Missis, etc..

Dicit autem indefinite potestatibus sublimioribus, ut ratione sublimitatis officii eis subiiciamur, etiam si sint mali.

Unde I Petr. II, 18 subditur: subiecti estote non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis.

Quod autem dicitur omnis anima, per synecdochen intelligitur omnis homo, sicut et Gen. XVII, 14: delebitur anima illa de populo suo.

Utitur autem hoc modo loquendi, quia subiectionem superioribus debemus ex animo, id est ex pura voluntate, secundum illud eph.

C. VI, 6 s.: non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes, sed ex animo cum bona voluntate.

Deinde cum dicit non est enim potestas, etc., ponit rationem admonitionis praemissae.

Primo quidem ex parte honesti; secundo ex parte necessarii, ibi qui autem resistunt, etc..

Circa primum duo facit.

Primo praemittit duo principia; secundo ex eis concludit, ibi itaque qui resistit, etc..

Primo enim praemittit originem potestatis, dicens non est enim potestas nisi a deo.

Quicquid enim communiter de deo et creaturis dicitur, a deo in creaturas derivatur, sicut patet de sapientia, Eccli. I, 1: omnis sapientia a domino deo est. Potestas autem de deo et de hominibus dicitur. Iob c. XXXVI, 5: deus potestates non abiicit, cum ipse sit potens. Unde consequens est, quod omnis humana potestas sit a deo. Dan.

C. IV, 14: dominabitur excelsus in regno hominum, et cuicumque voluerit, dabit illud.

Io. XIX, 11: non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset desuper.

Sed contra hoc esse videtur, quod dicitur Osee VIII, 4: ipsi regnaverunt, et non ex me: principes extiterunt, et non cognovi.

Ad hoc dicendum est, quod regia potestas, vel cuiuscumque alterius dignitatis potest considerari quantum ad tria. Uno quidem modo quantum ad ipsam potestatem, et sic est a deo, per quem reges regnant, ut dicitur Prov. VIII, 15.

Alio modo potest considerari quantum ad modum adipiscendi potestatem, et sic quandoque potestas est a deo: quando scilicet aliquis ordinate potestatem adipiscitur, secundum illud Hebr. V, 4: nemo sibi honorem assumit, sed qui vocatur a deo tamquam Aaron. Quandoque vero non est a deo sed ex perverso hominis appetitu, qui per ambitionem, vel quocumque alio illicito modo potestatem adipiscitur. Amos VI, 14: numquid non in fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua? tertio modo potest considerari quantum ad usum ipsius: et sic quandoque est a deo, puta cum aliquis secundum praecepta divinae iustitiae utitur concessa sibi potestate, secundum illud Prov. VIII, 15: per me reges regnant, etc.. Quandoque autem non est a deo, puta cum aliqui potestate sibi data utuntur contra divinam iustitiam, secundum illud Ps. II, 2: astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus dominum, etc..

Dubitatur etiam de potestate peccandi, utrum sit a deo.

Ad quod dicendum est quod ipsa potentia qua peccatur, a deo est. Eadem enim potentia est qua peccatur et qua recte agitur: sed quod in bonum ordinetur, a deo est; quod autem ordinetur ad peccandum, est ex defectu creaturae, inquantum est ex nihilo.

Secundo ponit, quod ea quae sunt, a deo ordinata sunt, cuius ratio est quia deus omnia per suam sapientiam fecit, secundum illud Ps. Ciii, 24: omnia in sapientia fecisti. Est autem proprium sapientiae ordinate omnia disponere. Sap. VIII, 1: attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Et ideo oportet effectus divinos ordinatos esse. Iob XXXVIII, 33: numquid nosti ordinem caeli, et pones rationem eius in terra? duplicem autem ordinem deus in suis effectibus instituit: unum quidem quo omnia ordinantur in ipsum, Prov. XVI, 4: universa propter semetipsum operatus est deus, alium vero quo effectus divini ordinantur ad invicem, sicut dicitur Deut. IV, 19 de sole et luna et stellis, quod fecit ea in ministerium cunctis gentibus.

Deinde cum dicit itaque qui resistit, etc., ex duabus praemissis concludit propositum.

Si enim potestas principum, inquantum talis est, a deo est, et nihil est a deo sine ordine, consequens est, quod etiam ordo, quo inferiores potestatibus superioribus subiiciuntur, sit a deo. Itaque qui contra hunc ordinem resistit potestati, dei ordinationi resistit.

I Reg. VIII, 7: non te abiecerunt, sed me, ne regnem super eos. Lc. X, 16: qui vos spernit, me spernit.

Resistere autem divinae ordinationi contrariatur honestati virtutis. Unde contra virtutem agit quicumque potestati resistit, in eo quod pertinet ad ordinem suae potestatis.

Deinde cum dicit qui autem resistunt, etc., ostendit huiusmodi subiectionem non solum esse honestam, sed necessariam.

Et primo proponit quod intendit; secundo probat propositum, ibi nam principes, etc..

Dicit ergo primo: dictum est, quod qui resistit potestati, dei ordinationi resistit, quod quidem secundum se est vitandum, tamquam contrarium virtuti. Multi tamen sunt, qui amorem virtutis non habentes, ea quae sunt contraria virtuti non detestantur.

Unde tales cogendi sunt ad vitationem malorum per poenas, et quantum ad hoc subdit qui autem resistunt, scilicet divinae ordinationi, sibi damnationem acquirunt, contra potestatis ordinem agendo.

Quod quidem potest intelligi, uno modo, de damnatione aeterna, quam merentur qui potestatibus subiici nolunt in eo quod debent.

In cuius exemplum Dathan et Abiron, qui Moysi et Aaron restiterunt, sunt a terra absorpti, ut habetur Num. XVI, 20 ss..

Alio modo potest intelligi de damnatione poenae, quae per ipsos principes infertur.

Prov. XX, 2: sicut rugitus leonis, ita et terror regis: qui provocant eum, peccant in animam suam.

Sed contra hoc videtur esse quod apostoli et martyres principibus et potestatibus restiterunt et ex hoc non damnationem a deo sed praemium acquisiverunt.

Sed dicendum est quod apostolus hic loquitur de eo qui resistit potestati inferiori, secundum quod est a deo ordinata. Habet autem hoc divina ordinatio ut potestati inferiori non obediatur contra superiorem, sicut etiam in rebus humanis ut proconsuli non obediatur contra imperatorem, nec balivo contra regem. Et omnis potestas humana sub potestate dei ordinatur et nulli potestati humanae est contra deum obediendum, secundum illud Act. V, 29: oportet obedire magis deo quam hominibus.

Deinde cum dicit nam principes, etc., assignat rationem eius quod dixerat.

Et primo proponit rationem; secundo ex ratione posita quoddam utile documentum trahit, ibi vis autem non timere potestatem, etc..

Tertio huius documenti necessitatem assignat, ibi si autem malefeceris, etc..

Dicit ergo primo: dictum est quod qui resistunt potestati, sibi damnationem acquirunt, nam principes, qui hic potestates dicuntur, non sunt timori, id est in timorem, boni operis, id est propter bonum opus, sed mali, id est propter malum.

Quod quidem videtur esse intelligendum secundum causam instituendi principes. Ad hoc enim sunt instituendi principes, ut illi qui amore virtutis non provocantur ad vitandum malum et faciendum bonum, cogantur ad hoc timore poenae. Prov. XX, 8: rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Et secundum hoc dicitur quod principes non sunt timori boni operis sed mali, quantum ad id quod principi ex officio competit, sicut et Is. XXXII, 8 dicitur: princeps ea quae sunt digna principe cogitabit.

Potest autem hoc referri etiam ad malos principes, qui non sunt timori boni operis sed mali: quia et si interdum iniuste persequuntur bene operantes, non tamen illi qui bene operantur, causam habent timendi, quia hoc ipsum, si patienter sustinent, in eorum bonum cedit, secundum illud I Petr. III, 14: si quid patimini propter iustitiam, beati: timorem autem eorum ne timueritis, ut non conturbemini.

Ex hoc autem quod hic dicitur, assignari potest ratio quare qui potestati resistunt, sibi damnationem acquirant: sive intelligatur de damnatione punitionis, qua principes rebelles puniunt, sive de damnatione qua homines puniuntur a deo. Si enim principes sunt timori mali operis, consequens est quod si aliquis potestati resistat, male operetur; et ita ipse homo, male agendo, est sibi causa punitionis temporalis et aeternae.

Deinde cum dicit vis autem non timere, etc., ex eo quod dixerat quoddam utile documentum tradit, scilicet vitandi timorem principum.

Et primo insinuat sua interrogatione hoc esse desiderabile, dicens vis non timere potestatem? quasi dicat: hoc debet homini esse placitum. Prov. XX, 2: sicut rugitus leonis, ita et terror regis.

Secundo docet medium ad hoc perveniendi, dicens bonum fac; quia, ut dicitur Prov. XVI, 13: voluntas regum, labia iusta; et in Ps. C, 6: ambulans in via immaculata, hic mihi ministrabat.

Tertio ostendit huius effectum, dicens: et si benefeceris, non solum timorem vitabis, sed etiam habebis laudem ex illa, scilicet potestate; quod planum est si accipiatur secundum finem, ad quem institutae sunt potestates. Ad hoc enim institutae sunt ut non solum a malis timore poenarum retrahant sed etiam ut ad bonum per praemia alliciant, secundum illud I Petr. II, 14: sive ducibus tamquam ab eo Missis ad vindictam malorum, laudem vero bonorum. Verificatur hoc etiam de malis principibus, quorum iniustam persecutionem, dum boni patienter sustinent, laudantur. Iac. V, 11: ecce beatificamus eos qui sustinuerunt.

Quarto rationem assignat, dicens dei enim minister est tibi in bonum. Quod quidem manifeste patet, quantum ad debitum ordinem principum. Sunt enim sub regimine dei, quasi supremi principis, tamquam ministri ordinati. Sap. VI, 3: cum essetis ministri regis illius, etc.. Ad idem autem tendit minister et dominus. Eccli. X, 2: secundum iudicem populi, sic et ministri eius. Et ideo sicut deus operatur in bonum his qui bonum agunt, ita et principes si recte ministerium suum impleant.

Sed et mali principes ministri dei sunt, secundum ordinationem dei ad inferendas poenas, licet hoc sit praeter intentum eorum; secundum illud Is. X, 5: Assur virga furoris mei, et baculus ipse in manu mea est.

Ipse autem non sic arbitrabitur. Et Ier. XXV, 9: assumam universam cognationem Aquilonis, et Nabuchodonosor regem Babylonis servum meum, et adducam eos super terram istam, et super habitatores eius, etc..

Et quia tales mali principes, interdum, deo permittente, bonos affligunt, quod in bonum eorum cedit, secundum illud supra VIII, 28: diligentibus deum, etc..

Deinde cum dicit si autem male, etc., ostendit necessitatem praemissi documenti.

Dictum est enim quod benefaciendo non timebis potestatem, si autem malefeceris, time: quia causam timoris habes. Prov.

C. X, 29: pavor his qui operantur malum.

Sap. XVII, 10: cum sit timida nequitia, data est in omnium condemnationem.

Secundo assignat rationem dicens non enim sine causa gladium portat. Loquitur autem secundum consuetudinem principum, qui quasi insignia suae potestatis deferebant instrumenta puniendi, puta fasces virgarum ad verberandum, et secures vel gladios ad occidendum.

Iob XIX, 29: fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum est gladius.

Tertio rationem exponit dicens portat, inquam, gladium, quia est minister dei, vindex, id est vindictam exercens, in iram, id est, ad exequendam iram dei, id est iustum iudicium eius, ei qui malum agit, id est, contra malefactorem. Ez. XVII, 37 ss.: ecce ego congregabo omnes amatores tuos, et iudicabo te in iudiciis adulterorum, et dabo te in manus eorum, etc.. Prov. XVI, 12: abominabiles regi qui impie agunt, quoniam iustitia firmatur solium.

Ex quo patet quod non solum est licitum sed etiam meritorium principibus, qui zelo iustitiae vindictam exercent in malos. Unde dicitur Ez. XXIX, 19 s.: erit merces exercitui illius, et operi quo servivit mihi adversus eam.

Deinde cum dicit ideoque necessitate, etc., infert conclusionem principaliter intentam, dicens: ideoque, propter praedictas rationes, subditi estote principibus ex necessitate, quia scilicet hoc est ex necessitate salutis, vel subditi estote voluntarie necessitati, quae vobis imminet potentia principum, ut faciatis de necessitate virtutem; non solum propter iram, id est vindictam vitandam, quod pertinet ad secundam rationem, sed etiam propter conscientiam bonam conservandam, quod pertinet ad primam rationem, quia qui potestati resistit dei ordinationi resistit. Tit. III, 1: admone illos principibus et potestatibus subditos esse.

Deinde cum dicit ideo enim et tributa praestatis, etc. Inducit homines ad exhibendum suis superioribus signum subiectionis.

Et primo ponit signum subiectionis; secundo inducit ad eius exhibitionem, ibi reddite ergo, etc..

Circa primum duo facit. Primo ponit subiectionis signum, dicens ideo enim, scilicet quia debetis esse subiecti, et tributa praestatis, id est, praestare debetis, in signum scilicet subiectionis. Et ideo conquerendo dicitur Thren. I, 1: princeps provinciarum facta est sub tributo. Dicuntur autem tributa, eo quod subditi dominis ea tribuunt.

Secundo assignat rationem, dicens ministri enim dei sunt, in hoc ipsum, id est, pro ipso, scilicet tributa recipiendo, servientes, scilicet deo, et populo.

Quasi dicat: unusquisque de suo ministerio vivere debet, secundum illud I Cor. IX, V. 7: quis, pascit gregem et de lacte eius non edit? et ideo cum principes nostri suo regimine deo ministrent, a populo debent tributa suscipere, quasi stipendia sui ministerii, non autem ita quod hoc debeant sibi computare pro praemio. Proprium enim praemium principis est laus et honor, ut philosophus dicit in V ethic.. Et cum hoc non sufficit, tyrannus fit. Sed hoc non est intelligendum de laude humana solum vel honore, quia tale praemium esset vanum, sed de laude et honore divino, qui principibus bene gubernantibus exhibetur. Sap. VI, 22: o reges populi, diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis.

Huiusmodi autem tributa recipiunt ad sustentationem, laborant autem principes ad omnium pacem. Unde dicitur I Tim. II, 1 s.: obsecro primum omnium fieri obsecrationes pro regibus, et omnibus qui in sublimitate sunt constituti, ut quietam ac tranquillam vitam agamus. Baruch I, 11 s.: orate pro vita Nabuchodonosor regis Babylonis, ut vivamus sub umbra eius.

Ab hoc tamen debito liberi sunt clerici ex privilegio principum, quod quidem aequitatem naturalem habet. Unde etiam apud gentiles liberi erant a tributis illi qui vacabant rebus divinis. Legitur enim Gen. XLVII, V. 20-22, quod ioseph subiecit Pharaoni totam terram Aegypti praeter terram sacerdotum, quae a rege tradita fuerat eis, quibus et statuta cibaria ex horreis publicis praebebantur.

Et infra dicitur quod in universa terra Aegypti, quinta pars solvitur absque terra sacerdotali, quae libera erat ab hac conditione.

Hoc autem ideo aequum est, quia sicut reges sollicitudinem habent de bono publico in bonis temporalibus, ita ministri dei in spiritualibus, et sic per hoc quod deo in spiritualibus ministrant, recompensant regi quod pro eorum pace laborat.

Sed attendendum est: cum tributa dicat regibus esse debita quasi laboris stipendium, dupliciter peccare possunt principes accipiendo tributa.

Primo quidem si utilitatem populi non procurent sed solum ad diripiendum eorum bona intendant. Unde dicitur Ez. XXXIV, 3: lac comedebatis et lanis operiebamini, et quod crassum erat, occidebatis, gregem autem meum non pascebatis.

Alio modo ex eo quod violenter diripiunt supra statutam legem, quae est quasi quoddam pactum inter regem et populum, et supra populi facultatem. Unde dicitur Mich. III, 1: audite principes Iacob, et duces domus Israel.

Et postea subdit: qui violenter tollitis pelles eorum desuper eis, et carnes eorum desuper ossibus eorum.

Deinde cum dicit reddite ergo, etc., monet ad reddendum praedictum subiectionis signum.

Et primo quidem in generali, dicens: ex quo tributum debetur principibus, tamquam dei ministris, reddite ergo omnibus debita.

Ex quo patet quod ex necessitate iustitiae tenentur subditi sua iura principibus exhibere.

Matth. XVIII, 24: oblatus est regi unus qui debebat decem millia talenta. Et Matth. XXII, V. 21: reddite quae sunt caesaris, caesari, etc..

Secundo specificat, et, primo, ea quae sunt exteriora, dicens cui tributum, scilicet debetis, reddite tributum, quia scilicet principi tribuitur pro generali regimine, quo patriam in pace et quiete gubernat. Gen.

C. XLIX, 15: vidit requiem quod esset bona, factusque est tributis serviens. Cui vectigal, scilicet debetis, reddite vectigal, quod scilicet redditur principi in aliquibus certis locis de mercimoniis, quae deferuntur pro reparatione viarum et custodia. Vel vectigal dicitur, quod datur principi, quando per patriam devehitur, sicut sunt procurationes et alia huiusmodi.

Secundo ponit ea quae sunt interius exhibenda.

Est autem considerandum quod principi debetur et timor et honor: timor quidem, inquantum est dominus, sua potestate malos coercens a malis. Mal. I, 6: si ego dominus, ubi est timor meus? et ideo dicit cui timorem, scilicet debetis, reddite timorem.

Prov. XXIV, 21: deum time, fili mi.

Inquantum autem quasi pater providet bonis quae sunt in laudem eorum, debetur illi honor.

Mal. I, 6: si ego pater, ubi honor meus? et ideo subdit, cui honorem, scilicet debetis, reddite honorem. I Petr. II, 17: regem honorificate. Sed contra est quod dicitur Lev. XIX, 15: non honores vultum potentis.

Sed hoc est intelligendum quantum ad hoc ut pro eo a iustitia non declines. Unde subditur: iuste iudica proximo tuo.