Lectio 4

Chrysostomus in ioannem.

Quia dominus apostolis debentibus orbem terrarum universum percurrere, exhibuerat duplicem consolationem praedictam, cogitans quod utraque proditor privatus est, turbatur; et hoc significat evangelista dicens cum haec dixisset iesus, turbatus est spiritu, et protestatus est, et dixit: amen, amen, dico vobis, quia unus ex vobis me tradet. Augustinus in ioannem.

Non illi hoc tunc primum venit in mentem; sed quia proditorem iam fuerat expressurus, ut non lateret in ceteris, ideo turbatus est spiritu: et quia ipse traditor iam fuerat exiturus, ut Iudaeos, quibus dominus ab eo traderetur, adduceret. Turbavit eum imminens passio, et periculum proximorum, et traditoris impendentes manus, cuius fuerat praecognitus animus.

Hoc etiam dominus significare sua turbatione dignatus est, quod quando ex falsis fratribus aliquos separari, etiam ante messem, urgens causa compellit, fieri sine ecclesiae turbatione non possit. Turbatus est autem non carne, sed spiritu: spiritus enim in huiusmodi scandalis non perversitate, sed caritate turbatur; ne forte in separatione aliquorum zizaniorum, simul aliquod eradicetur et triticum. Sive ergo ipsum Iudam pereuntem miserando, sive sua morte appropinquante, turbatus est; non animi infirmitate, sed potestate turbatur: non enim aliquo cogente turbatur, sed turbavit semetipsum, ut supra dictum est. Quod autem turbatur, infirmos in suo corpore, hoc est in sua ecclesia, consolatur, ut si qui suorum morte imminente turbantur, non se reprobos putent. Origenes in ioannem.

In eo enim quod dicit turbatus est spiritu, quod humanum est, scilicet passio, proveniebat ab exuberantia spiritus: si enim sanctus quilibet in spiritu vivit, et agit, et patitur, quanto magis haec dicenda sunt de iesu sanctorum praemiatore? Augustinus. Pereant igitur argumenta stoicorum, qui negant in sapientem cadere perturbationem animorum; qui profecto, sicut vanitatem aestimant veritatem, sic stuporem deputant sanitatem.

Turbetur plane animus christiani, non miseria, sed misericordia. Dicit autem unus ex vobis, numero, non merito; specie, non virtute.

Chrysostomus in ioannem.

Quia vero non nominatim dixit, rursum in omnes inducit timorem; unde sequitur aspiciebant ergo discipuli ad invicem, haesitantes de quo diceret. Et nimirum nullius sibi ipsis conscii mali, tamen enuntiationem christi propriis cogitationibus credibiliorem putabant. Augustinus in ioannem.

Sic etiam in eis erat erga magistrum suum pia caritas, ut tamen eos humana, alterum de altero, stimularet infirmitas.

Origenes. Reminiscebantur etiam, ut homines existentes, quoniam alterabilis est affectus adhuc provectorum, ac susceptibilis appetitus contrariorum his quae prius voluerant.

Chrysostomus. Omnibus autem trementibus, et ipso vertice, scilicet Petro, formidante, ioannes velut dilectus recubuit in sinu iesu; unde sequitur erat ergo recumbens unus ex discipulis eius in sinu iesu, quem diligebat iesus. Augustinus.

Ipse est ioannes, cuius est hoc evangelium, sicut postea manifestat.

Erat enim haec eorum consuetudo qui sacras nobis litteras ministrarunt, ut quando ab aliquo eorum divina narrabatur historia, cum ad seipsum veniret, tamquam de alio loqueretur. Quid enim deperit veritati, quando et res ipsa dicitur, et quodammodo dicentis iactantia devitatur? chrysostomus.

Si autem huiusmodi familiaritatis causam quaeris discere, amoris res erat: propterea dicit quem diligebat iesus: quamvis enim et alii amarentur, tamen iste plus aliis. Origenes. Aestimo autem quod etiam hoc protendit, quod ioannes recumbens verbo, ac in secretioribus pausans, incumbebat gremio verbi.

Chrysostomus. Volebat etiam ostendere seipsum esse alienum a crimine; et hoc etiam dicit, ne aestimes quod Petrus ei ut maiori existenti innueret; nam sequitur innuit ergo huic simon Petrus, et dicit ei: quis est de quo dicit? ubique enim invenitur Petrus ab amore impetum faciens; et quia primo increpatus est non locutus est, sed mediante ioanne vult discere. Ubique enim Scriptura ostendit Petrum fervidum, et familiaritatem habentem ad ioannem.

Augustinus. Notanda autem locutio est, dicere aliquid non sonando, sed tantummodo innuendo: innuit, inquit, et dicit; idest, innuendo dicit. Si enim cogitando aliquid dicitur, sicut illud: dixerunt apud semetipsos, quanto magis innuendo, ubi iam foris qualibuscumque signis promitur quod fuerit corde conceptum? Origenes in ioannem.

Vel primo innuit, et deinde non contentus nutu, dixit illi: dic quis sit de quo dicit.

Sequitur itaque cum recubuisset ille super pectus iesu, dicit ei: domine, quis est? Augustinus in ioannem.

Quod autem nunc supra pectus dicit, Paulo supra dixerat in sinu. Vel aliter. Primo quidem iacens in sinu iesu, superascendit, et incubuit supra pectus; quasi si non incubuisset in pectore, sed remansisset iacens in sinu, nequaquam dominus ei tradidisset verbum quod Petrus scire cupierat.

Per hoc ergo quod ultimo supra pectus incubuit, exprimitur tamquam per maiorem et abundantiorem gratiam, specialis iesu discipulus esse. Beda. Quod autem in sinu et supra pectus recubuit, non solum fuit praesentis amoris indicium, sed etiam futurae rei signum: quod scilicet inde vocem sumeret, quam postmodum cunctis saeculis inauditam emitteret. Augustinus.

Per sinum enim quid aliud significatur quam secretum? hic est utique pectoris sinus, sapientiae secretum.

Chrysostomus. Neque autem tunc nominatim proditorem dominus manifestavit; nam sequitur respondit iesus: ille est cui intinctum panem porrexero.

Et modus ipse manifestationis conversurus erat: quia enim ob mensationem verecundatus non est, eodem pane communicans verecundari debuit.

Sequitur et cum intinxisset panem, dedit Iudae simonis Iscariotis. Non, ut putant quidam negligenter legentes, tunc Iudas solus christi corpus accepit: intelligendum est enim quod iam eis omnibus distribuerat dominus sacramenta corporis et sanguinis sui, ubi et ipse Iudas erat, sicut Lucas narrat; at demum ad hoc ventum est, ubi secundum narrationem ioannis dominus per buccellam tinctam atque porrectam suum exprimit traditorem; fortassis per panis tinctionem illius significans fictionem: non enim omnia quae tinguntur abluuntur: sed ut inficiantur, nonnulla tinguntur.

Si autem bonum aliquid haec significat tinctio, eidem bono ingratum merito est secuta damnatio; sequitur enim et post buccellam, tunc introivit in eum Satanas. Origenes in ioannem.

Attende quod primo quidem non introivit Satanas in Iudam, sed immisit in cor eius solum ut proderet praeceptorem, post panem autem in eum ingressus est. Quamobrem nobis cavendum est ne diabolus intrudat in cor nostrum aliquid ignitorum telorum suorum: nam si intruserit, insidiatur deinde ut et ipse introeat. Chrysostomus.

Donec enim fuit in collegio, non audebat insilire, sed extrorsum immittebat; quando vero eum manifestum fecit et expulit, libere in eum de cetero exilivit.

Augustinus. Vel intravit in eum, ut sibi iam traditum plenius possideret: neque enim non in illo erat quando ad Iudaeos de pretio tradendi dominum pactus est, cum Lucas dicat: intravit autem Satanas in Iudam; et abiit, et locutus est cum principibus sacerdotum. Talis iam venerat ad coenandum; sed post panem introivit in eum, non ut adhuc alienum tentaret, sed ut proprium possideret.

Origenes. Decebat enim, ut aestimo, propter panis exhibitionem auferri ab indigno bonum quod se habere credebat; quo privatus, factus est capax ingressus Satanae in ipsum. Augustinus in ioannem.

Dicunt autem aliqui: ita ne hoc meruit panis porrectus de mensa christi, ut post illum intraret in discipulum Satanas? quibus respondemus, hinc potius nos doceri quam sit cavendum male accipere bonum: si enim corripitur qui non diiudicat, hoc est non discernit a ceteris cibis domini corpus, quomodo damnatus qui ad eius mensam fingens se amicum, accedit inimicus? sequitur et dicit ei iesus: quod facis, fac citius. Origenes. Cui autem id ambiguum est quoniam potuit vel Iudae vel Satanae dominus dixisse quod facis, citius, provocans adversarium ad pugnam, vel proditorem ad subministrandum dispensationi quae erat futura salubris saeculo? quam non amplius tardari nec protrahi, sed pro posse maturari volebat. Augustinus.

Non tamen praecepit facinus, sed praedixit: non tam in perniciem perfidi saeviendo, quam ad salutem fidelium festinando. Chrysostomus.

Hoc enim quod dicit quod facis, fac citius, non praecipientis est neque consiliantis, sed exprobrantis, et ostendentis quoniam ipse nolebat suam proditionem impedire.

Sequitur hoc autem nemo scivit discumbentium ad quid dixerit ei. Multam utique quis hic dubitationem inveniet, si interrogantibus discipulis: quis est? dixit: cui ego intingens panem dabo, et tamen non intellexerunt: nisi dicatur, quod latenter dixit, ut nullus audiret; et propterea supra pectus ioannes residens interrogat, quasi ad aurem, ut non fieret proditor manifestus.

Fortasse enim si christus eum manifestum fecisset, Petrus utique eum interfecisset.

Propterea dicit, quod nullus cognovit recumbentium, sed neque ioannes: nequaquam enim putavit quod discipulus in tantum iniquitatis prodiret: quia enim procul a tali iniquitate erat, non de aliis hoc suspicabatur. Veram igitur causam eorum quae a christo dicta sunt ignoraverunt.

Quid autem aestimarent, ostendit evangelista, cum subdit quidam putabant, quia loculos habebat Iudas, quod dixisset ei iesus: eme ea quae opus sunt nobis ad diem festum; aut ut egenis aliquid daret.

Augustinus. Habebat ergo dominus loculos, et a fidelibus oblata conservans, et suorum necessitatibus, et aliis indigentibus tribuebat. Tunc primum ecclesiasticae pecuniae forma est instituta, ut intelligeremus, quod praecepit non cogitandum esse de crastino, non ad hoc esse praeceptum ut nihil pecuniae servetur a sanctis; sed ne deo propter ista serviatur, et propter inopiae timorem iustitia deseratur.

Chrysostomus in ioannem.

Et nimirum nullus discipulorum pecunias afferebat; sed per hoc quod dicit hic, occulte insinuat quod quaedam mulieres eum de suis facultatibus nutriebant.

Qui autem non peram, non virgam, non aes iubet deferre, loculos ferebat ad inopum ministerium; ut discas quoniam valde pauperem et mundo crucifixum, huius oportet partis multam facere procurationem; multa enim ad nostram dispensans doctrinam agebat. Origenes.

Sic igitur Iudae salvator dicebat quod facis, fac citius; ac proditor in hoc tantum ad praesens obedivit magistro: accepto namque pane, nullam traxit moram; unde sequitur cum ergo accepisset ille buccellam, exivit continuo. Et revera exiit, non solum recedendo de domo in qua tenebatur; sed omnino egressus est a iesu. Ego autem opinor, quod post panem ingressus Satanas in Iudam, non tolerabat in eodem loco cum iesu esse: nulla namque conformitas est iesu ad Satanam. Non frustra autem requiram, quare super hoc quod est et accipiens panem, non adicitur: et manducans.

Numquid igitur accepto pane non manducavit Iudas? post panem enim forsan acceptum a Iuda, non esum, qui semel in cor eius immiserat ut magistrum prodat, timore ductus ne quod immissum fuerat evanesceret usu panis, quam cito panem Iudas recepit, introivit in eum, et statim domum excessit. Aliter quoque non inepte dicetur, quod sicut qui indigne manducat panem domini, aut bibit eius calicem, in praeiudicium sibi comedit atque bibit; sic panis iesu datus aliis fuit ad salutem, Iudae in damnum, ut post panem intraret in eum Satanas. Chrysostomus. Subdit autem erat autem nox, ut discas Iudae temeritatem, quoniam neque tempus eum tenuit ab impetu. Origenes in ioannem.

Nox etiam sensibilis instar extitit obductae noctis in anima Iudae.

Gregorius Moralium. A qualitate enim temporis, finis exprimitur actionis: dum non rediturus ad veniam, ad traditionis perfidiam nocte Iudas exisse perhibetur.