Lectio 18

Origenes in ioannem. Incongrue Heracleon asserit hoc promulgatum fuisse non a baptista, sed a discipulo: nam si illud de plenitudine eius nos omnes accepimus, a baptista prolatum est, quomodo non est sequens, ipsum de gratia christi suscipientem, et secundam pro prima gratia, confitentemque, legem per Moysen fore traditam, gratiam vero et veritatem per iesum christum prodiisse; intellexisse qualiter deum nemo vidit unquam, quodque unigenitus, cum in patris gremio requiescat, interpretationem ipsi ioanni, nec non omnibus his qui de perfectione gustaverint, concesserit? non enim nunc primitus annuntiavit: nam priusquam Abraham fieret, docet nos Abraham exultasse, ut videret eius gloriam. Chrysostomus in ioannem. Vel aliter. Evangelista ostendens multam eminentiam donorum christi ad ea quae per Moysen dispensata sunt, vult de reliquo causam rationalem differentiae dicere: nam ille quidem famulus existens, minorum rerum factus est minister; hic vero dominator et regis filius existens, multo maiora nobis attulit coexistens semper patri, et videns eum: propter hoc ita intulit, dicens deum nemo vidit unquam. Augustinus ad Paulinam.

Quid ergo est quod Iacob dicit: vidi dominum facie ad faciem; et quod de Moyse scriptum: quia loquebatur cum deo facie ad faciem; et illud quod propheta Isaias loquens de seipso ait: vidi dominum Sabaoth sedentem in throno? Gregorius Moralium. Sed patenter datur intelligi quod quamdiu hic mortaliter vivitur, videri per quasdam imagines potest deus; sed per ipsam naturae suae speciem non potest; ut anima gratia spiritus afflata, per figuras quasdam deum videat; sed ad ipsam vim eius essentiae non pertingat. Hinc est enim quod Iacob, qui deum se vidisse testatur, nonnisi Angelum vidit: hinc est quod Moyses, qui cum deo facie ad faciem loquitur, dicit: ostende mihi temetipsum manifeste, ut videam te. Ex qua eius petitione colligitur, quia eum sitiebat per incircumscriptae naturae suae claritatem cernere, quem iam coeperat per quasdam imagines videre. Chrysostomus. Si autem antiqui patres ipsam viderunt naturam, nequaquam differenter considerassent: simplex enim quaedam est et infigurabilis; non sedet, neque stat, neque ambulat; haec enim corporum sunt: unde et per prophetam dicit: ego visionem multiplicavi eis, et in manibus prophetarum assimilatus sum; hoc est, condescendi eis, non quod eram apparui: quia enim filius dei per veram carnem appariturus erat nobis, primo excitavit eos videre deum, sicut possibile erat eis videre.

Augustinus ad Paulinam.

Sed cum scriptum sit: beati mundo corde, quoniam ipsi deum videbunt, et iterum: cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est, quid est quod hic dicitur deum nemo vidit unquam? an fortasse respondetur, quod illa testimonia de videndo deo sunt, non de viso? ipsi enim deum videbunt, dictum est, non viderunt; et non vidimus, sed: videbimus eum sicuti est: deum enim nemo vidit unquam: vel in hac vita sicuti ipse est, vel etiam in Angelorum vita, sicut visibilia ista quae corporali visione cernuntur.

Gregorius Moralium. Si vero a quibusdam potest in hac corruptibili carne viventibus, sed tamen inaestimabili virtute crescentibus, quodam contemplationis acumine aeterna claritas dei videri; hoc ab hac sententia non abhorret, quoniam quisquis sapientiam, quae deus est, videt, huic vitae funditus moritur, ne iam eius amore teneatur. Augustinus super Genesim.

Nisi enim ab hac vita quisque quodammodo moriatur, sive omnino exiens de corpore, sive ita aversus et alienatus a carnalibus sensibus, ut merito nesciat, sicut apostolus ait utrum in corpore, an extra corpus sit, non in illam rapitur et subvertitur visionem.

Gregorius. Sciendum vero est, quod fuere nonnulli qui deum dicerent in illa regione beatitudinis in claritate sua conspici, sed in natura minime videri. Quos nimirum minor inquisitionis subtilitas fefellit: neque enim illi simplici et incommutabili essentiae aliud est claritas, aliud natura. Augustinus ad Paulinam.

Si autem dicitur, in hoc quod scriptum est deum nemo vidit unquam, homines tantummodo intelligendos: nam hoc apostolus planius explicans: quem nemo, inquit, hominum vidit, sed nec videre potest, ut ita dictum sit deum nemo vidit unquam, ac si diceretur: nullus hominum, quaestio illa solvi videbitur, ut non sit huic sententiae contrarium quod dominus ait: Angeli eorum semper vident faciem patris mei; ut scilicet Angelos deum videre credamus, quem nemo vidit unquam, scilicet hominum.

Gregorius. Sunt tamen nonnulli qui nequaquam deum videre nec Angelos suspicantur. Chrysostomus in ioannem. Dicentes, quod ipsum quod deus est, non solum prophetae, sed nec Angeli viderunt, neque Archangeli.

Sed si interrogaveris eos, audies de substantia nihil respondentes. Gloria vero in excelsis deo non solum cantantes, sed et in terra pax hominibus bonae voluntatis.

Et si a cherubim et seraphim concupiveris aliquid discere, mysticam sanctimonii melodiam audies, et quoniam plenum est caelum et terra gloria eius. Augustinus ad Paulinam.

Quod quidem intantum verum est, quia dei plenitudinem nullus non solum oculis corporis, sed vel ipsa mente aliquando comprehendit. Aliud est enim videre, aliud totum videndo comprehendere: quandoquidem id videtur quod praesens utcumque sentitur; totum autem comprehenditur videndo quod ita videtur ut nihil eius lateat videntem, aut cuius fines circumspici possunt.

Chrysostomus. Sic igitur solus patrem videt filius et spiritus sanctus.

Quod enim creabilis est naturae, qualiter poterit videre quod increabile est? ita igitur nullus novit deum, ut filius; unde sequitur unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit. Ne propter nominis communionem unum quemdam eorum qui gratia facti sunt filiorum esse existimes eum, primo quidem adiectus est articulus. Si vero hoc non sufficit tibi, audi aliud nomen unigenitus. Hilarius de Trin.. Naturae quidem fides non satis explicata videbatur ex nomine filii, nisi proprietatis virtus per exceptionis significantiam adderetur; praeter filium enim et unigenitum nihil cognominans, suspicionem penitus adoptionis exclusit, cum veritatem nominis unigeniti natura praestaret. Chrysostomus. Sed et aliud posuit, dicens qui est in sinu patris. Etenim in sinu conversari multo plus est quam simpliciter videre: nam qui simpliciter videt, non omnino eius quod videt cognitionem habet: qui vero in sinu conversatur, nihil ignorabit. Cum igitur audieris quod nullus cognoscit patrem nisi filius, nequaquam dicas, quoniam etsi plus omnibus novit patrem, sed non quantus est novit eum: propterea evangelista in sinu patris eum morari dicit, ut non aestimemus per id aliud significatum quam familiaritatem unigeniti, et coaeternitatem ad patrem. Augustinus in ioannem.

In sinu enim patris, idest in secreto patris: non enim deus habet sinum, quemadmodum nos habemus in vestibus; aut cogitandus est sic sedere quomodo nos; aut forte cinctus est, ut sinum haberet: sed quia sinus noster intus est, secretum patris sinus patris vocatur. Qui ergo in secreto patris novit patrem, ipse enarravit quod vidit. Chrysostomus in ioannem.

Sed quid enarravit? quoniam unus est deus. Sed et hoc reliqui prophetae et Moyses clamant: quid ergo plus didicimus a filio in sinibus paternalibus existente? primum quidem ipsa haec quae alii narraverunt, sunt enarrata ex operatione unigeniti; deinde quoniam multo maiorem suscepimus doctrinam per unigenitum, et cognovimus quoniam spiritus est deus, et quod eos qui adorant eum, in spiritu et veritate adorare oportet, et quoniam deus pater est unigeniti. Beda.

Praeterea sciendum, quia si ad praeteritum referatur quod ait enarravit, homo factus enarravit quid de trinitatis unitate sentiendum, qualiter ad eius contemplationem properandum, quibus actibus sit perveniendum. Si vero referatur ad futurum, tunc enarrabit cum electos suos ad visionem claritatis suae inducet.

Augustinus. Fuerunt autem homines qui dicerent, vanitate cordis sui decepti: pater invisibilis est, filius autem visibilis est. Si ergo propter carnem filius visibilis dicitur, et nos concedimus, et est catholica fides; si autem, ut ipsi dicunt, antequam incarnaretur, multum delirant, si christus sapientia dei et virtus dei est: sapientia enim dei videri oculis non potest. Si verbum hominis oculis non videtur, verbum dei sic videri potest? chrysostomus. Non igitur soli ipsi proprium est deum nemo vidit unquam, sed et filio: quia, ut Paulus dicit, est imago dei invisibilis; qui vero invisibilis imago est, et ipse invisibilis est.