Lectio 1

Glossa. Postquam ostendit evangelista qualiter ioannes repressit discipulorum suorum invidiam, quam de profectu doctrinae christi conceperant; hic ostendit quomodo christus declinavit Pharisaeorum malitiam, qui contra ipsum ex eadem causa zelo invidiae movebantur; unde dicitur ut ergo cognovit iesus quia audierunt Pharisaei.

Augustinus in ioannem.

Utique dominus, si sciret Pharisaeos ita de se cognovisse quod plures discipulos faceret, et quod plures baptizaret, ut eis hoc ad salutem valeret sequendi eum, non relinqueret Iudaeam terram, sed propter illos maneret ibi; quia vero cognovit eorum scientiam, simul et invidentiam, quia non hoc propterea didicerunt ut sequerentur, sed ut persequerentur, abiit inde.

Poterat quidem et praesens ab his non teneri, si nollet; sed in omni re quam gessit ut homo, hominibus in se credituris praebebat exemplum, quia unusquisque servus dei non peccat si secesserit in alium locum videns furorem se persequentium. Fecit ergo hoc ille magister bonus, ut doceret, non ut timeret. Chrysostomus in ioannem.

Hoc etiam fecit mitigans eorum invidiam. Conveniens est etiam eum hoc fecisse, ut non discrederetur carnis dispensatio: si enim retentus effugisset, in suspicionem devenisset veritas carnis. Augustinus.

Fortassis autem hoc moveat quod dictum est baptizabat plures quam ioannes; et postea subiectum est quamquam iesus non baptizaret. Quid ergo? falsum dictum erat, et correctum est? chrysostomus.

Non autem ipse christus baptizabat; sed relatores volentes erigere eos qui audiebant, in invidiam, ita annuntiabant, scilicet quod christus plures baptizaret quam ioannes. Sed cuius gratia ipse non baptizaret, ioannes praedixit dicens: ipse vos baptizabit in spiritu sancto et igne. Nondum autem spiritum sanctum dabat: decenter igitur nec baptizabat. Discipuli vero id agebant, volentes multos adducere ad salutarem doctrinam: ut enim non semper circumeuntes congregarent eos qui credituri erant, ut in simone et fratre fecit, ideo baptizare instituerunt. Nihil enim amplius habebat discipulorum baptisma, ioannis baptismate: utrumque enim expers erat ea quae ex spiritu est gratia; et utrique una causa erat, scilicet adducere ad christum eos qui baptizabantur. Augustinus.

Vel aliter. Utrumque verum est: quia iesus et baptizabat et non baptizabat: baptizabat enim, quia ipse mundabat; non baptizabat, quia non ipse tingebat. Praebebant discipuli ministerium corporis; praebebat ille adiutorium maiestatis, de quo dictum est: hic est qui baptizat. Alcuinus. Solet autem quaeri si in baptismo discipulorum christi spiritus sanctus daretur, cum dicatur: spiritus sanctus nondum erat datus, quia iesus nondum erat glorificatus. Sed sciendum, quia dabatur spiritus, licet non ea manifestatione qua post ascensionem in linguis igneis datus est; quia sicut ipse christus in homine quem ferebat, semper habebat spiritum, sed tamen postea super ipsum baptizatum visibiliter descendit spiritus in specie columbae; sic ante manifestum et visibilem adventum spiritus sancti quicumque sancti eum latenter habere potuerunt. Augustinus ad seleucianum.

Intelligimus autem discipulos christi iam fuisse baptizatos sive baptismo ioannis, sicut nonnulli arbitrantur, sive, quod magis credibile est, baptismo christi: neque enim ministerio baptizandi defuit, ut haberet baptizatos servos per quos ceteros baptizaret, qui non defuit illius humilitatis ministerio, quando eis lavit pedes.

Chrysostomus. Secedens autem christus de Iudaea, rursus eisdem adhaeret quibus et prius; unde subditur et abiit iterum in Galilaeam. Sicut autem apostoli expulsi a Iudaeis ad gentes venerunt, ita et christus ad Samaritanos accedit; sed tamen omnem auferens a Iudaeis excusationem, non principaliter ad eos vadit, sed quasi transiens; quod evangelista occulte ostendit, dicens oportebat autem eum transire per mediam Samariam.

Accepit autem hanc nominationem, quia mons Samariae somer dicebatur, ab eo qui possedit; sed qui ibi habitabant, olim non Samaritani, sed Israelitae vocabantur.

Tempore autem procedente offenderunt deum, et rex Assyriorum ultra eos ibi manere non permisit; sed in Babylonem et medos duxit; in Samaria vero gentes ex diversis locis ductas habitare fecit.

Volens autem deus ostendere quod non propter imbecillitatem Iudaeos tradidit, sed propter peccata eorum qui traditi sunt; immisit barbaris leones, qui eos laedebant.

Annuntiata sunt haec regi, et mittit sacerdotem quemdam, traditurum eis dei leges.

Sed tamen neque ita ex toto ab impietate destiterunt, sed ex media parte. Etenim tempore procedente rursus ad idola quidam resilierunt; venerabantur tamen deum qui a monte Samaritanos seipsos vocabant.

Beda. Ideo autem oportebat ipsum transire per Samariam, quia sita est inter Iudaeam et Galilaeam. Est autem Samaria insignis provinciae palaestinae civitas, adeo ut tota regio ei sociata Samaria dicatur.

Ad quem igitur ipsius regionis locum dominus verterit, evangelista ostendit; unde dicitur venit ergo in civitatem Samariae, quae dicitur sichar. Chrysostomus.

Locus ille erat ubi pro dina, levi et simeon gravem occisionem fecerunt.

Theophylactus. Postquam autem filii Iacob illam civitatem desertam fecerunt, occidentes sichimitas, hanc civitatem desertam tempore procedente dedit Iacob in sortem ioseph; unde dicitur: do tibi partem unam extra fratres tuos, quam tuli de manu Amorrhaei, in gladio et arcu meo; et hoc est quod subditur iuxta praedium quod dedit Iacob ioseph filio suo.

Sequitur erat autem ibi fons Iacob.

Augustinus in ioannem. Puteus erat: sed omnis puteus fons, non omnis fons puteus: ubi enim aqua de terra manat, et usum praebet haurientibus, fons dicitur; sed si in promptu et superficie sit, fons tantum dicitur; si autem in alto et in profundo sit, ita puteus vocatur ut nomen fontis non amittat. Theophylactus.

Quare autem evangelista de praedio et fonte facit mentionem? primo quidem ut, cum audieris mulierem dicentem quod pater noster Iacob dedit nobis hunc fontem, non admireris; secundo ex commemoratione fontis et praedii edocemur quod ea quae patriarchae propter fidem quam in deo habebant, adepti sunt, Iudaei propter eorum impietatem perdiderunt, et eorum loca gentibus tradita sunt: quare nihil novi nunc accidit quod gentiles pro Iudaeis regnum caelorum consecuti sunt. Chrysostomus in ioannem.

Christus igitur in Samariam accedens, facilem et deliciosam vitam abiciens, laboriosam vero sequens, non subiugalibus utitur, sed ita difficulter incedit ut ex itinere fatigetur; erudiens nos ita a superfluis alienos esse ut multa necessaria abscindamus a nobis; et hoc evangelista ostendit, dicens iesus ergo fatigatus ex itinere. Augustinus. Invenimus iesum fortem et infirmum: fortem, quia in principio erat verbum; infirmum, quia verbum caro factum est.

Sic ergo infirmus iesus, ab itinere fatigatus, sedebat super fontem. Chrysostomus.

Quasi dicat: non in throno aut pulvinari, sed simpliciter ut contingebat super terram. Sessio autem propter laborem facta est, et ut expectaret discipulos, et propter aestum refrigeraret corpus apud fontem; unde sequitur hora autem erat quasi sexta. Theophylactus.

Et ne quis incusaret dominum quare ipse Samariam venerit, cum hoc discipulis suis prohibuerit, propter hoc dicit, quod circa illum locum sedebat, scilicet ab itinere fessus. Alcuinus. Mystice autem dominus reliquit Iudaeam, idest infidelitatem eorum qui eum reprobaverunt, et per apostolos abiit in Galilaeam, idest in volubilitatem huius mundi, docens suos transmigrare de vitiis ad virtutes. Praedium autem non tam ioseph quam christo arbitror derelictum, cuius figuram ioseph portaverit; quem vere sol adorat et luna et omnes stellae. Ad hoc praedium venit dominus, ut Samaritani, qui hereditatem sibi patriarchae Israel vindicare cupiebant, agnoscerent, et converterentur ad christum, qui est patriarchae legitimus heres factus. Augustinus. Iter autem ipsius est caro pro nobis assumpta: qui enim ubique est, quo it, nisi quia non ad nos veniret nisi formam visibilis carnis assumeret? ideo fatigatus ab itinere, quid est aliud quam fatigatus in carne? quare ergo hora sexta? quia aetate saeculi sexta.

Computa tamquam unam horam, unam aetatem ab Adam usque ad Noe; secundam a Noe usque ad Abraham; tertiam ab Abraham usque ad David; quartam a David usque ad transmigrationem Babylonis; quintam usque ad baptismum ioannis; inde sexta agitur. Augustinus Lib. 83 quaest.. Hora igitur sexta venit ad puteum dominus noster. Video in puteo tenebrosam profunditatem. Admoneor ergo intelligere mundi huius infimas partes, idest terrenas, quo venit dominus iesus hora sexta, idest sexta aetate generis humani, tamquam senectute veteris hominis, quo iubemur exui, ut induamur novo; nam sexta aetas senectus est: quoniam prima est infantia, secunda pueritia, tertia adolescentia, quarta iuventus, quinta grandaevitas. Hora etiam sexta venit dominus ad puteum, idest medio die; unde iam incipit sol iste visibilis declinare in occasum: quoniam nobis vocatis a christo, visibilium delectatio minuitur, ut invisibilium amore homo interior recreatus ad interiorem lucem, quae numquam excidit, revertatur. Quod autem sedit, humilitatem significat: vel quoniam solent sedere doctores, magistri denuntiat personam.