CAPUT IX.

De enthymemate, quid sit, et quibus modis fiat, et qualiter ad syllogismum reducitur.

Ex diffinitione autem icotis et signi, diffinitio concluditur enthymemalis, dicendo quod enthymema est syllogismus procedens ex icotibus et signis. Quamvis enim diversae argumentationes sint syllogismus et enthymema, tamen substantialiter enthymema est syllogismus : quamvis enim non nisi una propositio ponatur in enthymemate, duae autem in syllogismo secundum vocem : tamen in enthymemate una secundum vocem posita, altera subintelligitur secundum rem et decursum rationis : et sic secundum rem et decursum rationis enthymema substantialiter dicitur esse syllogismus ex icotibus in secunda et tertia figuris, et signis sive prodigiis in prima figura.

Modi autem quibus fiunt enthymemata, ex hoc inveniuntur, quod signum (quod est quasi medium enthymematis) tripliciter secundum positionem et ordinem terminorum accipitur : quoties enim medium secundum diversitatem positionis accipitur in figuris : aut enim positio signi accipitur ut in prima figura accipitur medium, quod positione et ordine terminorum est medium, ut pars unius et totum alterius : aut accipitur sicut medium accipitur in figura secunda, in qua medium est extra extrema ut unum commune praedicatum de pluribus : aut accipitur sicut accipitur medium in tertia, ut unum commune subjectum substans pluribus praedicatis. Cujus exemplum est, ut si velimus ostendere primam figuram, hoc est, per enthymema, cujus signum medii habet virtutem secundum modum medii primae figurae, arguimus sic, haec mulier habet lac in mamillis ; ergo peperit: reducitur enim ad syllogismum primae figurae, ita quod medium quod est lac habere sit b, a autem quod est major extremitas sit parientem esse : in mamillis autem habere, minor extremitas sit c, et resultabit forma syllogismi in prima figura, sic, omne b est a, quia omnis mulier lac habens in mamillis pariens est: quoddam c est b, quia haec mulier lac habet in mamillis : ergo quoddam c est a, quia haec mulier peperit: est enim syllogismus in tertio primae. Lac autem habere signum est, et non causa : quia si etiam ea quae non peperit fricet mamillas urtica et sale, lac habebit in mamillis, sed non ubertim tundent illud mamillae ipsius. Sic ergo fit enthymema in prima figura ex signo convertibili tacita majori propositione : eo quod illa reputatur manifesta.

In tertia figura quae in multis convenit cum prima, accipitur signum quod est in minus : ut si concludere velimus, quoniam studiosi sunt sapientes sic : est studiosus: ergo sapiens: accipiemus quod Pittacus studiosus, et ex hoc sapiens. Pittacus autem erat quidam Pythagoricus Pythagorae discipulus, et a Pythagora sic denominatur. Reducitur autem in syllogismum tertiae sic : sit enim in quo a studiosum esse : id autem in quo B sit esse sapiens : id autem in quo c, sit Pittacus studiosus : sic enim iterum erit

a studiosum, et de b et de c praedicari : quia et sapientes sunt studiosi, et Pittacus est studiosus: et tunc arguitur sic, Pittacus est studiosus : Pittacus est sapiens : ergo sapiens studiosus. Sed hoc (quod est major propositio) non dicunt vocali expressione, scilicet quod omnis sapiens studiosus : eo quod reputatur hoc palam esse. Illud vero quod est minor propositio, sumunt et ex illo arguunt vocaliter expresso : majori tamen subintellecta, quia sine illa nullus esset decursus rationis.

In secunda autem figura fit enthymema accipiendo signum quod est plus sicut est medium in secunda figura : sicut enthymemate arguimus aliquam peperisse ex hoc, quoniam estpallida: hocenim enthymema reductum ad syllogismum vult (quantum ad terminorum ordinem et dispositionem) esse per mediam figuram secundum quod apparet, quamvis in veritate non sit: quia sic arguitur affirmative, et in secunda figura nihil affirmative concluditur : propter quod in ante habitis dictum est, quod in secunda figura non est signum : quoniam enim parientes plerumque sequitur pallor : sequitur autem et hanc : arbitrantur ostensam esse per conclusionem, quoniam peperit haec, et arguunt sic, quaecumque peperit, est pallida : haec est pallida : ergo peperit. Et in terminis transcendentibus sic, quod pallor sit in quo a, parere autem (quod est major extremitas) sit in quo b, mulier autem haec quae est minor extremitas sit in quo est c, sic, omne b est a, quoddam vel hoc c est a, ergo hoc vel quoddam c est B. Et est affirmativus syllogismus in secunda figura : et talis syllogizatio praecedit verum syllogismum : iste autem syllogismus supponitur ab eo qui enthymemate sic arguit : est pallida : ergo peperit.

Est autem differentia enthymematis ad syllogismum : quia enthymema ex una procedit propositione, syllogismus autem ex duabus : quia si una quidem tantum dicatur vel exprimatur vocaliter proposi- tio, tunc signum fit ex quo sumitur enthymema. Si autem cum illa et altera sumatur universalis propositio et vocaliter exprimatur, tunc syllogismus in forma perfectus secundum figuram et modum et materiam proximam, quae est duae propositiones ex tribus terminis formatae. Hoc autem ostenditur per exemplum tam in prima figura, quam in tertia. In prima quidem figura sic, ut quando volumus probare quod ambitiosus liberalis: tunc enim sic arguimus. Omnis ambitiosus liberalis : Pittacus est ambitiosus : ergo Pittacus est liberalis. Aut rursus in tertia figura concludentes, quoniam sapientes sunt boni vel studiosi: sic arguentes : Pittacus est sapiens : Pittacus est bonus, ergo boni sapientes.

Sic ergo per omnes figuras enthymematis fiunt syllogismi. Sed in hoc differunt enthymemata primae figurae ab enthymematibus secundae et tertiae figurae : quia syllogismi enthymematis quod fitper primam figuram sunt insolubiles etperfecti, non soluti a forma syllogismi: quia fundantur super propositionem universalem, penes quam perfectus est syllogismi decursus. Et hoc dico quando verus est syllogismus in forma, et verum et vere concludens. Et hoc ideo est, ut diximus : quia universalis est in ipso propositio per quam arguitur. Syllogismus autem enthymematis quod fit per tertiam, est solubilis non habens formam, quamvis verus sit, ita quod verum concludat : quia est ex singularibus sive particularibus et non ex universali : ex qua forma nihil sequitur syllogistice. Universalis autem propositio non est in tertia figura, ex qua sit virtus inferendi. Adhuc tamen talis syllogismus in tertia figura factus, non est ad rem ; quia non concludit extremitatem de extremitate, cum non utatur universali propositione : non enim si Pittacus est studiosus et sapiens, propter hoc necesse est alios sapientes studiosos, vel bonos esse, sive assumatur universalis propositio, quod omnes sapientes sunt studiosi. Syllogismus vero qui fit per me-

diam figuram ex secundae figurae enthymemate, semper et omnino sive universaliter est solubilis sive solutus et imperfectus et sophisticus, sive assumatur universalis, sive non : quia semper est affirmativus : quia nunquam sic se habantibus terminis fit syllogismus in secunda figura : non enim sequitur per virtutem syllogismi secundae figurae, quod si quaecumqu eparit pallida est (pallida autem est et haec) quod hanc parere sit necesse: sed est fallacia consequentis. Verum quidem igitur per syllogismum enthymematis concluditur in omnibus figuris: sed etiam syllogismi differentias habent quae jam dictae sunt, et etiam enthymemata differunt hoc modo.

Sic ergo, ut dictum est, dividendum est signum quod medii habet rationem in enthymemate. Horum autem signorum id quod vere et positione medium est (sicut signum in prima figura) prodigii habet rationem : nam hoc signum Philosophi dicunt esse prodigium, quod facit scire sicut facit medium in prima figura : .quod vere medii habet rationem: quia tale est maxime medium secundum medii rationem vel secundum naturam. Sed quae signa sunt sumpta in extremitatibus, et sunt extremitates secundum naturam, licet sint loco mediorum accepta, sicut in figura secunda et tertia: in secunda enim signum est primum, et in tertia est postremum : in neutra autem positione est medium : et ideo illa dicenda sunt signa tantum et non prodigia. Quod autem signum sumitur ex medio quod vere est medium positione, aut et natura, illud est prodigium : probabilissimum enim est maxime verum, quod conclusum est per primam figuram : cujus ratio jam saepius dicta est.

Ex hoc autem facile patet quae sit ars generalis reducendi omne enthymema in syllogismum. Cum enim enthymema tantum exprimat unam propositionem cum conclusione, necesse est quod fiat ex terminis tribus. Aut ergo propositio et conclusio communicabunt in uno subjecto, aut in uno praedicato : aut quod subjicitur in una, praedicatur in altera. Et si quidem communicant in uno praedicato : tunc illud enthymema vel fit in prima figura, vel in tertia, et fit ex majori et conclusione : et addita minori fit syllogismus. In quam autem harum figurarum reducitur, patet ex naturali positione terminorum secundum quam ordinatur in syllogismum primae vel tertiae figurae. Si autem communicant in subjecto, erit enthymema vel primae vel tertiae figurae, et fit ex minori et conclusione: et fiet syllogismus per additionem majoris, quae addi debet secundum terminorum possibilitatem et inhaerentiam. Si autem quod subjicitur in una, praedicatur in alia : aut ergo quod subjicitur in praemissa, praedicatur in conclusione, aut e converso. Si primo modo, erit syllogimus in secunda figura et ex majori et conclusione : et fiet syllogismus addendo minorem. Si autem secundo modo, erit enthymema in tertia figura ex minori et conclusione : et fiet syllogismus addendo majorem.

Cum autem sit enthymema, sicut dictum est, ex prodigio et signo, hoc est, ex propositione quae est prodigium vel signum, tacita altera propositione, pertinet enthymema ex prodigio vel ad dialecticum, vel ad demonstratorem, secundum diversitatem materiae probabilis vel necessariae. Enthymema autem ex signo communiter accepto pertinet ad rhetorem, ut dicit Aristoteles in primo Posteriorum. Et cum dicitur quod enthymema est exicotibus et signis syllogismus, non hoc dicitur ideo quod omne enthymema fit ex pluribus signis et pluribus icotibus: sed ideo dicitur quia enthymema in genere acceptum, quandoque fit ex signo uno, et quandoque ex alio, et non ex uno semper.