CAPUT VI.

Quod idem est quoad medii inspectionem in syllogismis ex transumptione, et in his qui sunt ex propositionibus modalibus, et quod generalis est ars ista.

In aliis autem syllogismis a syllogismo ad impossibile, qui etiam sunt ex hypothesi, sicut quicumque syllogismi fiunt secundum transumptionem, sive juxta locum a transumptione formati, eadem est inspectio medii. Transumptionem autem vocamus translationem a minus noto ad magis notum, vel e converso a magis noto ad minus notum. Idem etiam est quoad medii inspectionem in illis syllogismis qui fiunt secundum unam qualitatem in subjectis diversis, sicut in his qui formantur juxta locum a simili, et a minori, et a majori, et a proportione, et a casibus, et conjugationibus, et hujusmo- di, non quidem in conclusionibus prioribus quae inferuntur ex talibus hypothesibus, sed in transumptis, hoc est, in his ad quas reditur ex transumptione ad propositum principale. In omnibus enim his erit consideratio eadem ad inspectionem medii quantum ad antecedentia et repugnantia. Modus autem inspectionis ad medii inventionem erit idem.

Considerare autem oportet in talibus et dividere per distinctionem quot modis fiunt syllogismi ex hypothesi, ut in quolibet differentia et species hypothesis debite sumantur antecedentia et consequentia et repugnantia. Contingit autem et alio modo a praedictis syllogizare quaedam problemata, ut si syllogizetur universale per particulare, eo quod in omnibus similiter se habeant, ut si anima unius hominis sit mortalis, inferatur, ergo anima cujuslibet hominis : et sic ex hypothesi concessa prius, concluditur universale per particularem inspectionem. Hoc autem fit, quando antecedens praedicati, et antecedens subjecti idem sint, et antecedens subjecti convertibile sit, ita quod scilicet soli et omni conveniat subjecto, concludetur universale per particulare : sicut si dicam, quod secundum superius positam terminorum institutionem, E quod est antecedens praedicati, et G quod est antecedens subjecti sint idem, et sumatur ex hypothesi quod soli e inest G, ita quod sit convertibile omni et soli conveniens, inferetur ex hoc quod alicui e inerit g, et quod omni e inerit G, et quod omni e inerit a per c quod omni sig. inest, et per consequens omni c inest. Et similiter infertur negativa universalis ex particulari, si sumatur D repugnans praedicati, et sig. scilicet antecedens subjecti idem esse, et esse haec duo convertibilia : tunc enim similiter se habebit in omnibus, et sic concludetur, quod si aliquod e non est G, quod nulli e inerit a, quia a quo removetur consequens removetur et antecedens. Manifestum est igitur quoniam in omnibus syllogismis ex hypothesi sic,

ut dictum est, inspiciendum est ad medii inventionem.

Attendendum antem hic, quod transumptio dicitur duobus modis, scilicet generaliter et specialiter. Generaliter quidem transumptio est in omni eo ubi transitur de uno ad aliud : sicut a concluso non principaliter intento, ad conclusum principaliter intentum : et sic syllogismus ad impossibile est a transumptione. Dicitur etiam specialiter transumptio translatio a minus noto ad magis notum : et sic loquimur hic de transumptione et sic syllogismus ad impossibile est ab hypothesi et non a transumptione, sed est in syllogismis qui formantur juxta locos superius inductos.

Hic tamem attendendum est quod sunt adhuc alii syllogismi, sicut ex falsis, et circularis, et conversivus, et ex oppositis, qui omnes fiunt secundum dicta superius principia in medii inspectione : quia syllogismus ex falsis ostensivus est si large extendatur nomen ostensivi, quod scilicet ostensivus dicatur omnis syllogismus qui ex duabus propositionibus unam concludit conclusionem, et ibi sistit. Similiter autem circularis ostensivus est, si unusquisque circularium syllogismorum secundum se consideretur. Conversivus autem syllogismus et syllogismus ex oppositis continentur sub syllogismo ad impossibile sive per impossibile communiter accepto : et sic patet quod in omni syllogismo eodem modo est medii inspectio.

Eodem autem modo est etiam in syllogismis qui fiunt ex propositionibus modalibus sicut in necessariis et contingentibus : nam in his erit eadem consideratio quoad medii inspectionem, et per eosdem terminos quoad antecedentia et consequentia et repugnantia erit syllogismus in ordine modalium contingentis et inesse. Quod autem idem sit in necessariis et inesse simpliciter, patet per antecedentia quae dicta sunt in generatione syllogismorum. In contingentibus autem sumendum est talia contingentia, non tantum quae insunt actuali inhaerentia, sed etiam quae non insunt, possibilia tamen sunt inesse : ostensum est enim, quoniam etiam per talia contingentia fit syllogismus de contingenti. Et similiter se habebit quantum ad medii inspectionem in omnibus aliis praedicamentis, hoc est, praedicandi modis, scilicet de necessario, et possibili, et impossibili, et vero et falso.

Ulterius autem manifestum est ex praedictis, quoniam non solum possibile est per hanc viam sive artem inspectionis medii fieri omnes syllogismos, sicut dictum est, sed etiam cum hoc manifestum est, quoniam impossibile est per aliam viam fieri aliquem syllogismorum. Ostensum est enim in praecedentibus, quod omnis syllogismus fit per aliquam trium figurarum ; figuras autem tres determinatas quoad medii et extremorum ordinem non contingit per aliam viam seu artem construi seu constitui nisi per sequentia et antecedentia, quibus sequitur consequens unumquodque : ex his enim fiunt syllogismorum propositiones et sumptio medii syllogismorum : propter quod patet quod nec syllogismum universaliter possibile est fieri per alia.

Erit ergo ista quae nunc determinata est methodus in omnibus quidem syllogismis .eadem et adaptanda circa philosophiam primam et circa artes rationales, sicut logicam, et rhetoricam, et circa disciplinam in scientiis disciplinabilibus quadrivii. In omnibus enim his oportet in medii inventione colligere praedicata quae insunt, et subjecta quibus insunt illa praedicata, et his collectis ut plurimis abundare : et haec et horum differentias per tres terminos considerare, antecedentium scilicet, et consequentium, et repugnantium : et destruentem quidem qui vult negativam concludere, oportet ista considerare sic, hoc est, uno modo, ad repugnantia scilicet : construentem autem qui vult propositionem affirmativam concludere, oportet considerare aliter, scilicet secundum habitudines anteceden-

tium et consequentium : et qui vult concludere secundum rei veritatem et secundum ea quae simpliciter et actu insunt, oportet ista considerare secundum rei veritatem quae scripta est de his quae simpliciter et ex necessitate insunt. Ad dialecticos autem syllogismos faciendos oportet ista considerare ex propositionibus quae dicunt inesse secundum opinionem : quia illi fiunt ex his quae videntur omnibus vel pluribus vel sapientibus vel maxime notis.

Patet igitur quod principia syllogismorum quoad formalia et materialia et medii inspectionem (universaliter quidem et in communi accipiendo) sunt quae dicta sunt : et dictum est jam quomodo se habent ad syllogismi constitutionem, et determinatum est quomodo seu ex quibus oportet ea inquirere : et hoc factum est ad vitandum dispendium quatenus in faciendo syllogismum non sit confusus noster intellectus ad omnia illa quae dicuntur vel dici possunt inspiciendo, et ut sciamus quod non est aspiciendum ad eadem quando volumus aliquid affirmative construere, et quando volumus aliqua negative destruere. Adhuc autem ut sciamus quod non aspiciendum ad eadem media, quando volumus construendo concludere de omni, universali scilicet affirmativo, et quando volumus contruere de aliquo particulariter concludendo : et similiter in destruendo quando volumus destruere universaliter, quoniam ab omnibus partibus subjecti removetur praedicatum, aut quoniam particulariter removetur ab aliquibus. Sed ut gratia compendii respiciatur ad pauciora, et ad illa quae determinata sunt. Ex his enim citius et facilius medium invenitur.

Intelligendum autem hic, quod quamvis appropriata principia non possint esse ad determinandum omnia praedicata eadem, sicut praedicatum ut accidens, et ut genus, et ut proprium, et ut diffinitio: et si esset talis ars, raro esset utilis, ut dicit Aristoteles in Topicis : et quamvis dicatur in Elenchis, quod quamvis omnia essent unius generationis, non tamen possibile esset omnia sub eisdem principiis contineri : tamen una potest esse methodus universalis et communis ad inferentiam simplicem conclusionis, in quantum conclusio infertur ex praemissis quae hic determinata est : et propter syllogismum probantem qui considerat speciales terminorum habitudines, aliae artes sub ista acceptae non superfluunt, sicut in Posterioribus et in Topicis ostendetur.