CAPUT IV.

De errore qui accidit circa resolutionem duarum propositionum in tres terminos ex prava expositione vel sumptione terminorum secundum abstractum et concretum.

Frequenter autem evenit vel accidit mentiri in resolutione duarum propositionum in tres terminos : eo quod non bene modo debito termini positi in propositionibus exponuntur, sive ponuntur termini secundum exigentiam propositionis alterius quae in eodem syllogismo ponitur in qua aliter exponuntur : et sic uno modo exponuntur in una, et alio modo in alia. Cujus exemplum est, ut si a quidem sit sanitas in abstracto exposita, B autem sit aegritudo, c vero sit homo : tunc enim medium quod est aegritudo, comparatur ad majorem extremitatem ut abstractum ad abstractum : et hoc modo non potest comparari ad minorem extremitatem, quae est homo, sed potius in concretione comparabitur ad ipsam, quia subjectum est ipsius : tali enim dispositione terminorum facta verum est di- cere : quod a nulli b contingit inesse : eo quod nulli aegritudini inest sanitas : quia oppositum removetur ab opposito : et rursum verum est dicere in minori, quoniam b inest omni c, omnis enim homo susceptibilis est aegritudinis : et ex tali habitudine terminorum ad invicem videtur accidere per consequentiam nulli homini contingere sanitatem inesse. Sic autem formatur syllogismus : de necessitate nulla aegritudo est sanitas : sed omnis homo est aeger : et ex hoc non sequitur : ergo de necessitate nullus homo est sanus, licet sequi videatur. Hujus autem causa est : quia non bene (hoc est, uniformiter) in utraque propositione exponuntur termini. In majori enim propositione in qua sumuntur termini in abstractione, debent sumi in concretione : et tunc esset major falsa cum modo necessitatis : tunc enim major esset haec, de necessitate nullum aegrum est sanum, quae falsa est. Si autem major sit in concretum mutata, et accipiatur de contingenti, tunc erunt praemissae ambae verae, et conclusio sequetur de contingenti sic, contingit nullum aegrum esse sanum : sed omnis homo est aeger : ergo contingit nullum hominem esse sanum.

Patet igitur quod causa erroris est, quod non bene exponuntur termini secundum locutionem quae convenit propopositionibus : sumuntur enim in majori secundum abstractionem, et in minori secundum concretionem : et hoc patet : quia si termini qui secundum ipsas habitudines abstractae sanitatis et aegritudinis accipiuntur in majori, transmutantur ad concretionem : tunc non erit syllogismus : quia major cum modo necessitatis est falsa, ut pro sanitate quidem ponatur sanum, et pro aegritudine ponatur aegrotum : tunc non erit verum dicere, quoniam non contingit aegrotanti inesse sanum : non contingere autem inesse aequipollet ad necesse non esse. Hoc autem modo sumpta majori in concretis et cum modo contingenti non fit syllogismus ad conclusionem de necesse non esse, sed fit ad

conclusionem de contingenti : et hoc contingens est quod non est impossibile esse: et hoc patet, quia contingit nulli homini inesse sanitatem hoc modo, quo non est impossibile nullum hominem esse sanum actu. Sic igitur patet qualiter hic error vitatur in prima figura.

Rursum in media figura similiter erit falsum ex eadem causa sumptionis terminorum : quia etiam in secunda figura sic variatis terminis per abstractum et concretum contingit in majori propositione per consequentiam syllogisticam aegritudinem quidem nulli inesse sanitati, et in minori contingit omni homini inesse sanitatem : et ex hoc videtur sequi in conclusione, quod nulli homini inest aegritudo, sic, nulla aegritudo est sanitas de necessitate : omnis homo est sanus : non sequitur conclusio de necessario, quod omnis homo de necessitate non sit aeger. Si autem praemissae verae sumantur ambae in terminis concretivis, et ita quod altera sit de contingenti, sequitur conclusio de contingenti, sicut prius.

In tertia autem figura sic per abstractum et concretum variatis terminis, conclusio quae est de contingenti, erit falsa praemissis existentibus veris, una scilicet sumpta de contingenti, et altera de inesse, sic, omni homini contingit inesse sanitatem, vel omnem hominem contingit esse sanum : quod similiter contingit omni homini inesse aegritudinem, vel omnem hominem contingit esse aegrum : non enim sequitur ex hoc, quod contingat omnem aegritudinem esse sanitatem. Et causa hujus est : quia eidem quod est medium et subjectum contingit inesse contraria concretive, et si non simul : non tamen propter hoc unum contrariorum contingit inesse alteri. Palam enim est quod sanitatem et aegritudinem, et disciplinam et ignorantiam, et ut omnino sive universaliter dicatur, omnia contraria contingit omni subjecto eidem inesse. Sibi vero invicem impossibile est contraria inesse in abstracto : quia sic contraria sunt ipsae habitudines sive habitus sive dispositio- nes contrariae : hoc autem manifestum est in praedictis terminis, sicut dictum est, per abstractum et concretum variatis : quando enim eidem subjecto contingit plura contraria inesse concretive sumpta, tunc sequitur quod etiam sibi invicem contingit inesse concretive sumpta, ut sanum contingit inesse aegro, et aegrum contingit inesse sano.

Manifestum est igitur, quoniam in omnibus talibus fit fallacia reductionis propositionis in terminos, propter terminorum pravam expositionem sive sumptionem : quia si transmutantur hi termini qui abstracti sunt secundum habitudines sive dispositiones, quae sit non contraria, transmutantur ad concretos. Est autem hic attendendum, quod si fiat talis argumentatio, de necessite nulla aegritudo est sanitas : omnis homo est aeger : ergo nullus homo est sanus : sequitur quidem conclusio de inesse, sed non sequitur virtute syllogismi, sed per locum ab oppositis : talis enim conclusio sequitur ex sola minori, etiam si major auferatur : unde patet quod non sequitur virtute syllogistica, quia decursus syllogisticus maxime sit a majori propositione. Adhuc si sic arguatur, de necessitate nulla sanitas est justitia : ergo nullum sanum est justum : haec conclusio sequitur per locum a conjugatis, sed non virtute syllogistica. Ubique enim fallit habitudo syllogistica per variationem terminorum a concretis in abstractos, et e converso. Adhuc autem si sic arguat aliquis, de necessitate nulla sanitas est agritudo : omnis autem homo sanus : et dicat quod haec major est de necessitate et minor de inesse, et ideo debeat sequi conclusio de necesse : patet quod mixtio nulla est, quia in tali mixtione minor (quae est de inesse) debet essentialiter esse sub majori : et hoc non est in syllogismo qui inductus est.

Attendendum etiam est quod Aristoteles hanc dicit esse falsam, de necessitate nullum sanum est aegrum : et hujus causa est, quia quamvis soleat distingui per compositionem et divisionem, et in sensu com-

posito dicatur esse vera, et in sensu diviso falsa. Et similiter dictum quod a tali formatur propositione, hoc scilicet, nullum sanum esse aegrum est necesse. In sensu enim compositionis negatio materialis est ad modum, et modus cadit supra negationem, et totam dicti compositionem. Tamen hoc non movit Aristoteles ut diceret eam falsam in hac materia, ubi loquitur de abstractis et concretis : sed potius hoc movit eum, quod nunquam alicui inest sic unum contrariorum, quin relinquatur potentia formalis ad hoc quod insit alterum : quia aliter non esset motus de contrario ad contrarium : et ideo haec, omnis homo est sanus, et similiter haec, nullus homo est sanus, est contingens ad utrumlibet : hoc autem contingens ad utrumlibet opponitur et necessario et impossibili. Et ex hoc sequitur quod haec sit falsa, nullum sanum esse aegrum est necesse : quia omne sanum esse aegrum est contingens.

Si autem aliquis objiciat dicens, nullum sanum esse aegrum est verum, et non potest non esse verum : ergo est necessarium. Dicendum est quod non sequitur : quia causa quare potest inesse aegrum, est in subjecto per formalem inchoationem. Si autem esset in subjecto causa quare non posset inesse aegrum, tunc verum esset quod esset necessarium, sicut cum dicitur, hominem esse asinum est falsum, et non potest non esse falsum : et similiter hominem non esse asinum est verum, et non potest non esse verum, sequitur quod est necessarium : et sic patet qualiter haec est falsa, nullum sanum esse aegrum est necessarium.

Attendendum etiam quod cum dicitur, quod in tali variatione terminorum per concretum et abstractum est error in secunda figura sicut in prima, et quod in ea sequitur conclusio de contingenti sicut in prima, sic, contingit nullum sanum esse aegrum : omnis homo est aeger : ergo contingit nullum hominem esse sanum : quod videtur non valere, quia in ante habitis de mixtione contingentis et inesse dictum est, quod talis mixtio non valet ubi affirmativa est de inesse, et negativa de contingenti, sed e converso.

Tamen iste error qui hic determinatur communis est ad primam et secundam et tertiam figuram quocumque modo varietur in propositionibus, hoc est, sive affirmativa sit de inesse, sive negativa, dum talis sit ibi variatio concreti et abstracti : sed hoc verum, quod si fiat mixtio contingentis et inesse, oportet quod negativa sit de inesse.

Adhuc autem notandum quod in tertia figura in tali variatione terminorum contingit, quod praemissis existentibus veris non sequitur conclusio : et hoc ideo quia variatur habitudo terminorum in minori, et in conclusione : in minori enim sunt concreti, in conclusione autem abstracti : et abstractum de abstracto non praedicatur, sicut patuit in ante habitis. His autem sic notatis plana sunt ea quae dicta sunt.