CAPUT II.

Utrum felix et per se sufficiens indigeat amicis ?

Est etiam dubitatio circa felicem et per se sufficientem, si aliquando indigebit amicis vel non ? Quidam enim hanc quaestionem non subtiliter intuentes, dicunt quod non est opus amicis, beatis et per se sufficientibus. Hoc autem arguunt ex ratione per se sufficientiae et beatitudinis. Est enim beatitudo, ut dicit Boetius, " status omnium bonorum congregatione perfectus. " Omnibus autem bonis perfectus nullo indiget. Similiter autem et per de sufficiens secundum seipsum sufficiens : talis autem nullo indiget.

Ab altera parte ex proprietate amici arguunt. Patet igitur ex praedictis amicum esse alterum ipsum, et amicum tribuere amico quae per seipsum tribuere non potest. Per se autem sufficiens omnia sibi tribuere potest. Beatus Igitur et per se sufficiens amicis non indiget.

Arguunt etiam hoc ex hoc quod dicit Euripides in Oreste, ubi inducit Orestem loquentem ad Menelaum vocantem eum in adjutorium et dicentem, " Cum Daemon bene det omnia, non opus est amicis. " Daemon autem divinus Intellectus est et intelligens quod unicuique necesse sit, et quo opus habeant singuli : et siquidem sufficienter ad haec omnia ministrabit, non, dicit, opus est amicis. SI au- tem non sufficienter Daemon ministrabit,

ab amicis dicit esse quaerenda adjutoria : et ideo Menelaum in adjutorium debere venire ei cui Daemon non sufficienter ministravit. Beato autem per se sufficienti, qui omni bonorum congregatione perfectus est, Daemon sufficienter ministravit. Nullo ergo indiget : ergo amicis non Indiget.

Hoc autem si concedatur, assimilatur inconvenienti. Statim enim et prima faia inconveniens videtur, cum omnia bona interiora et exteriora attribuamus felici et per se sufficienti quod potissimum est bonorum exteriorum non. assignamus ei. Amici enim potissimum sunt omnium exteriorum bonorum, et maximum inter omnia exteriora.

Adhuc autem si (secundum quod omnes physici dicunt) amici magis proprium est benefacere quam benepati : perfecte autem boni et perfectae virtutis, qualiter felicem dicimus bonum et virtuosum : non enim solum bonum et virtuosum in habitu esse, sed in actu benefacere. Cum autem multis contingat benefacere, inter omnes melius est benefacere amicis quam extraneis. Qui autem amicos non habet, amicis benefacere non potest. Nullius autem est benefacere ita sicut felicis. Et quod hujus est maxime benefacere, maxime est ei attribuendum : maxime enim benefacere est laudabilissimum : laudabilissimum ergo benefacere privabitur felix, si dicatur non indigere amicis. Felix Igitur et studiosus adhuc ut optime benefaciat, indigebit amicis benepassis ab eo secundum beneficentiam.

Propter quod et rursus quaeritur, utrum in bonis fortunis magis est opus amicis quam in Infortuniis ? Cujus quaestionis causa est, quia sicut infortunatus indiget benefactoris ad supplementa necessitatis, ita benefortunatus indiget quibus benefaciat, vel erit quasi dormiens in seipso et sopitus, nullam habens boni operationem. Et quamvis de hac quaestione in sequentibus post pauca tractan- dum sit, tamen ex causa quaestionis tantum accipitur, quod hoc ipso quod benefortunatus est, necesse est quod habeat quibus benefaciat. Et inconveniens forte est, quod beatus dicatur qui solitarius est, destitutus amicis quibus benefaciat. Dico autem forte propter contemplativam felicitatem, quae non in exteriori consistit beneficentia, sed in interiori theorematum contemplatione. Nullus enim sapiens eliget utique omnia bona habere secundum seipsum solitarium. Perfectione enim bonorum destrueretur, quod est in opere et in agere habere bona. Non enim haberet aliquem in quem diffunderet : cum hoc de ratione optimi sit, ut dicit Dionysius , optime adducere secundum communicationem. Bonum enim semper est diffusivum sui, et melius meliora diffundet, et optimum optima. Sicut lux solis diffusiva est sui luminis. Est enim homo politicum animal natura, et secundum hominis bene convivere est aptus natus et communicare bona. Si igitur desit cui communicet secundum naturam, destituetur optimo. Oportet igitur quod ista felici existant. Hic autem maxime habet quae secundum naturam bona sunt. Manifestum autem est, quod optimum convivere est cum amicis convivere. Et quoniam convivere cum his qui AdminBookmark sive superboni sunt,

melius est quam convivere cum extraneis., et melius commorari cum amicis etsuperbonis quam quibuscumque nullo foedere amicitiae copulatis. Opus ergo est felici amicisi eo quod sine amicis perfectae virtutis perfectam non attingit operationem, quae felicitas est. Haec autem in aliis animalibus non est. Nihil enim in natura habent liberum. Animae enim eorum et deliciae corporales sunt ad privatum obligatae, et ad commune vel nihil vel parum respicientes.

Si autem hoc conceditur, quaerendum est quid primi dicunt, et in quo dicunt verum? Dicendum autem quod illi communem multitudinem secuti sunt. Multi : enim non existimant alios esse amicos quam utiles : propter quod proverbialiter dicitur, qnod " in necessitate probatur amicus : " et talibus quidem amicis non indigebit beatus. Ex ratione enim beatitudinis omnia bona ad beatitudinem essentialiter vel adminiculariter adjuvantia existunt beato. Similiter beatus non indigebit qui propter delectabile amici sunt. Delectabile dico corporale : vel si indiget, in valde parum indiget : in hoc enim solo quod in corpore existens, sine naturali vel corporea delectatione esse non potest : quae delectatio est moderati et temperati sive sobrii et modesti. Delectatione autem quae est in excellentiis concupiscentiarum non indiget, quia tales abominatur. Cum enim tota vita felicis delectabilis sit vera et connaturali delectatione, nihil indiget superducta delectatione. Super ductam autem dicimus, quae super connaturalem in optimis delectationem et super eam quae necessitatis corporalis est, inducitur in excellentiis turpissimarum concupiscentiarum. Vel apud communiter loquentes non indigens talibus amicis, qui propter utile vel delectabile amici sunt, videtur amicis non indigere : nec enim alios amicos esse curat. In hoc autem forte non est verum, quia certitudinaliter verum non est, quamvis illi credant.

Solutio ergo ad hoc redit, quod tria genera amicitiae sunt, et quamvis felix non indigeat amicitia fundata super utile aut super corporale delectabile, tamen indiget amicis quorum amicitia fundatur super honestum : non quod etiam illa amicitia utilitate vel delectatione careat, sed utilitatem et delectatio nem habet conjunctam, quemadmodum in octavo determinatum est. In primo enim hujus scientiae libro dictum est, quoniam felicitas operatio quaedam est. Est autem operatio secundum perfectam virtutem, et perfectissima cum delectatione. Manifestum est autem quod omnis operatio fit et in fieri est, et non existit res permanens quemadmodum possessio quaedam, verbi gratia, domus vel ager. Quamvis autem operatio sit, non tamen est operatio ut motus, nisi prout motus est actus moventis et non actus moti, et ideo operatio perfecta est. Si autem esse felicis quod perfectissimum est in bono, est in vivere et operari, et hoc secundum actum et agere : boni.autem propria operatio studiosa est, et secundum seipsam delectabilis, quemadmodum in principio hujus scientiae dictum est: etenim inter omnia delectabilia delectabilius quod proprium est, et quod secundum hoc conveniens est, proprium felici est et connaturale : constat tunc quod hanc operationem speculari in felice delectabilissimum est, et quidquid ad hoc est quod hanc operationem in se speculetur felix et consideret, hoc maxime felici est necessarium. Magis autem possumus et valemus speculari proximos quam nosipsos, et magis valemus speculari aliorum actiones quam proprias : sicut magis valemus vultus nostros speculari in speculo quam in nobisipsis. Sequitur ex hoc quod amicorum studiosorum speculari actiones, valde delectabile est bonis. Ambo enim amici studiosi nihil habent nisi ea quae a natura et secundum se delectabilia sunt, et uterque speculatur seipsum in altero. Beatus itaque talibus indigebit amicis. Semper enim eligit et maxime vult speculari studiosas actiones, et quae optimis propriae sunt. Tales autem sunt actiones amici qui vere bonus est : propria enim est quae secundum optimum hominis convertibilis est. Quod autem non valemus ita propria speculari sicut et aliena, exinde est, quod intellectus continuo et tempori obligatus est, et nisi ex imaginatione continui vel perceptione

subjectus, ad contemplationem simplicium bonorum., quae per se bona sunt, vix attollitur. Propter quod unusquisque ex alio etiam melius se cognoscit quam ex seipso : et sicut in secundo magnorum Moralium dicit Aristoteles,quod ex consideratione alterius reflectitur ad seipsum, quemadmodum aspicientis vultus a speculo reflectitur ad aspicientem.

Existimatio autem communis omnium de felice est, quod oportet felicem delectabiliter vivere. Solitario igitur difficilis est vita, quia etiam propria solitarius difficulter in se considerat : et sicut in Eudemia dicitur ethica, vita felicis dicitur esse continua et in continuo agere et actione non interrupta. Hoc autem non facile secundum se solitarium continue operari, et non interruptam habere actionem, quia in seipso non facile speculatur optima. At cum alteris sibi similibus, et ad alios respiciens a quibus excitatur ad non interrumpere actiones optimas, facile est. Operatio igitur quae secundum seipsam delectabilis est, magis continua est cum alteris sibi similibus, quam sit ei qui secundum seipsum solitarius est. Talem autem operationem oportet esse circa beatum, quae continua et delectabilissima sit. Continuam autem dicimus quae nullo contrariorum interrupta est. Studiosus enim secundum quod studiosus nullis gaudet actionibus nisi his quae secundum virtutem sunt : his autem quae a malitia sunt, tristatur : quemadmodum optimus musicus bonis delectatur melodiis, tristatur autem in pravis et dissonis. Est enim delectatio operatio secundum proprium et connaturalem actum, ut in septimo hujus scientiae libro determinatum est. Bono autem musico in quantum musicus, melodia consonans propria operatio est : sicut et studioso in quantum studiosus est, propria operatio est virtutis.

Adhuc autem ex conuictione amici ad amicum, et quod uterque se speculetur in altero, et ex tali convivere bonis ad invicem AdminBookmark fit, id est, coexercitatio ad bonum : ad virtutem enim ex acuunt ad invicem per ipsum convivere quo communicant ad invicem, quemadmodum dicit poeta Theognis, qui Dei cognitor interpretatur .