CAPUT III.

Cui parti philosophiae supponatur ?

si autem secundum praedicta concedi-

tur quod de virtute est scientia, consequenter quaerendum est, cui parti philosophiae supponatur? Et de ista quaestione valde diversa sentiunt Peripatetici et Stoici. Videbatur enim Stoicis, quod nulla esset philosophia nisi moralis, tribus rationibus. Et una est : quia dixerunt quod haec est perfecta philosophia, qua homo per omnem puritatem animae adipiscitur seipsum. Hic enim est intellectus adeptus, propter quem (sicut dicunt) anima posita est in corpore. In adeptione autem virtutis moralis, intellectualis, heroicae, et divinae, sive contemplatione secundum omnem partem sui adipiscitur seipsum. Per virtutem igitur acquiritur perfecta intentio totius philosophiae. Et sic adeptio virtutis vera est philosophia. Primam hujus argumentationis propositionem supponunt quasi per se notam. Tamen ratio ejus est, quia finis uniuscujusque in ipso est, et non in alio : et si intellectus philosophando adipisceretur alienum, ex illo alieno non esset perfectus. Nihil enim perficitur ex alieno. si ergo perficitur philosophando, ex adeptione proprii oportet quod perficiatur. Minorem vero probant ex partibus sufficienter enumeratis. In animalibus enim virtutibus perficitur homo secundum bonum animalitatis. In rationalibus perficitur ratio secundum verum rectae rationis. In heroicis perficitur homo in inferioribus ordinatis ad superiora secundum optimum bene constitutae mentis. In admirabilibus autem et contemplativis perficitur homo et adipiscitur seipsum in omni sua parto : et cum philosophia non sit ad aliud, videtur Stoicis non alia esse philosophia nisi de virtute. Secunda ratio eorum est, quod de imperfectione rei non potest esse scientia : quia cum imperfectum sit distans a perfecto, distantia haec infinitis modis est, et non potest fieri de ea disciplina nisi per accidens, scilicet ex scientia perfecti, sicut dicit Aristoteles quod rectum est judex sui et obliqui : perfectum autem unumquodque in principiis et potentia principiorum est, quod attingit ultimum.

Ultimum autem est virtus. sicut igitur perfectio uniuscujus que est in virtute, ita scientia uniuscujusque est virtutis ejus scientia. Eadem enim sunt principia sciendi et essendi, sicut probatur in prima positione philosophiae.

Tertio objiciunt ad idem, quod nulla scientia secundum omnem partem hominis colligit omnia perfectiva nisi sola moralis. Aliae enim secundum quasdam partes, existimationis sicut poetica, opinionis sicut rethorica, rationis sicut logica, vel intellectus, demonstrativa secundum solum scire perficiunt, et non secundum esse. Ethica autem secundum partem illam quae persuasibilis est ratione, et secundum partem rationis, et secundum mentem, et secundum intellectum, secundum scire et esse perficit. Facit enim scire tam sapientialia quam intellectualia et rationalia tam in agendis quam faciendis, et scientialia, et in omnibus his facultatem perfectam ministrat ad agendum : et sic ipsa sola perfecta philosophia, est ut videtur Stoicis.

Et ideo dixit Plato, sicut recitat Isaac in libro de Diffinitionibus, quod prima philosophiae diffinitio est suiipsius cognitio. Quod exponens Isaac in eodem, dicit quod homo cognoscens seipsum perfecte, cognoscit omne quod est. Seipsum autem perfecte non cognoscit, nisi unumquodque eorum quae sunt in ipso cognoscat secundum ultimum et optimum quod. est virtus ipsius.

Hoc est etiam quod dicit Democritus, quod homo sapiens est mensura omnium eorum quae sunt : per sensum enim est mensura sensibilium, et per intellectum est mensura intelligibilium. Mensuratur enim unumquodque sui generis primo et simplicissimo. Primum autem et simplicissimum uniuscujusque generis, virtus ejus est. Virtus ipsius igitur est principium cognoscendi unamquamque rem. Cognitio igitur omnis rei perficitur in cognitione virtutis ejus.

Sunt autem quidam his rationibus in

stantes, volentes solvere praedicta per aequivocationem nominis, dicentes quod alia est virtus quae est pars honesti in moribus, et alia est illa quae est ultimum rei uniuscujusque. Dicunt enim illam quae est pars honesti in moribus, non esse extremum, sed medium : propter quod etiam in medietate consistere dicitur. Virtus autem quae ultimum uniuscujusque extremum potestatis ejus est, quando aliquid ultimum sui nominis attingit et rationis. Hi autem quod dicunt non bene intelligunt : quia dicit Aristoteles quod virtus etiam moralis in passionibus quidem est medium, sed in bono est extremum. Et ibidem adaptat ei diffinitionem quam in secundo Coeli ei Mundi dedit, scilicet quod virtus est extremum potentiae in re. Socrates autem princeps philosophiae Stoicorum dicebat quod una ratio virtutis est in omnibus, scilicet quando quaelibet res secundum suas potentias et principia attingit perfectum et ultimum. Tunc enim nullo indiget, et agere potest secundum operationem sibi connaturalem propriam et non impeditam. Secundum hoc enim accipitur virtus uniuscujusque rei. In hac igitur communi ratione, scientia virtutis est scientia perfectionis uniuscujusque rei in esse, et in agere et pati secundum actiones et passiones proprias consequales et non impeditas. Philosophia quantum uniuscujusque rei est philosophia de virtute ipsius : sive enim sit philosophia communis, vel propria, non nititur cognoscere rem nisi in se et in partibus et secundum actiones et passiones proprias quae insunt ei.

Peripateticis e contra videtur quod nulla penitus sit de morali virtute scientia. Et hoc quatuor nituntur probare rationibus, ante quatuor tamen rationes supponentes quamdam distinctionem, scilicet quod alia est scientia quae rationes rerum cognoscit, et alia quae utitur. Utens tamen instrumenta et principia accipit ab ea quae rationes rerum cognoscit. Verbi gratia : Quod rotundorum vulnerum dif-

ficilis sitc ra, propter quid agnoscit geometra : assignat enim quod facilius est reducere centrum ad circumferentiae extremum, quam extremum circumferentiae ad aliud : et medicus formam hujus rationis habens apud se, consolidationem vulneris rotundi producere nititur per ebullitionem carnis a medio paulatim ante dilationem usque ad extremum. similiter igitur si moralis scientia est scientia usualis, ejus formam debet tenere actualis ejus. Doctrinalis autem cum consistat in intellectu et decursu syllogistico, tota est in intellectu. Intellectui autem in conceptione majoris et minoris et consequentia conclusionis nullo modo attendit moralis usualis, nec concedit. Quod per hoc patet, quia Idiota efficitur virtuosus, nullam conceptionem habens de intellectualibus. Patet ergo quod usualis non respondet ei quae docet causas et rationes : et ita videtur quod moralis nullum modum habet philosophiae.

Adhuc de quibuscumque est philosophia, oportet quod habeant causam stantem, et ordinatam. Nihil autem eorum habet scientia moralis, cum sit de his quae sunt subjecta voluntati hominis et electioni. Et sic videtur quod scientia moralis non sit in genere philosophiae.

Adhuc autem in omni scientia principali et utente, utens utitur instrumento quod praeparavit et docuit principalis, quae rationes et causas novit operis. In scientia autem morali utens nullo doctrinali praeparato instrumento utitur. Instrumenta vero ejus sunt velle et perseverare in difficilibus, quae in nulla doctrinali praeparantur scientia.

Ad hoc autem videtur dicendum esse sicut dicit Avicenna, quod philosophia in communi dicta dicitur duobus modis, scilicet quia est de re philosophica, vel de modo. De re autem philosophica in communi dicta sunt tres, scilicet secundum triplicem rationem medii in demonstrativo syllogismo. Aut enim hoc est simplex ex solis principiis substantiae dependens : et haec est metaphysica. Aut est concretum. In sui ratione concernens subjectum vel materiam. Et si concernit subjectum quod quantitatis est tantum, est mathematica secundum quatuor mathesis differentias. si autem concernit materiam contrarietati subjectam, est physica. Et sic sunt tres philosophiae partes essentiales. Ea autem quae propter philosophiae modum philosophia dicitur, dupliciter dicitur, scilicet aut propter modum extra rem, aut propter modum in materia positum. Propter modum quidem extra rem logica philosophia est. Propter modum autem in materia positum, omnis scientia particularis philosophia est. Et sic moralis modum philosophiae ponens in his quae sunt virtutis, et in actibus humanis proponendo, assumendo, et concludendo philosophiae modum, philosophus appellatur.

Ad hoc ergo quod objicitur, quod usualis formam non habet principalis scientiae in moribus, Dicendam, quod falsum est. Omnis enim forma cum sit in formato a formante potest attendi ,seeundum potestatem formantis, vel secundum potestatem formati : etsi proprie et secundum esse accipitur prout esse habet in formato, quia secundum potestatem formati operatur, reducens tamen in id quod operatur in quantum possibile est ad rationem et formam operantis. Diximus autem in praecedentibus, quod principia proxima efficientia virtutem sive sint velle et perseverare in difficilibus secundum Aristotelem, sive depurare mentem et assimilare diis secundum Socratem, non generarent virtutem, nisi mutuata sibi forma a ratione virtutis, quae dcterminata est a scientia docente. Et ideo hoc modo philosophia est de principiis virtutis, quia de ratione virtutis est quod informata principia virtutis generant virtutem.

Et si dicatur quod idiota efficitur virtuosus qui non concipit rationem virtutis, Dicendum, quod concipere duobus modis est : per modum naturae, et per

modum scientiae. Per modum enim naturae concipit, qui nihil rationis habet, sicut herisipila concipit ignis actionem, et febris caloris naturalis concipit actionem, Et ideo dicit Tullius in fine primae Rhetoricae,quod " virtus est in modum naturae rationi consentaneus habitus.))

Quod autem dicunt, quod virtus non habet causam stantem et ordinatam, nullius valoris est argumentatio : quia ea quae nec stantia sunt nec ordinata in esse, rationem tamen habent stantem et ordinatam, sicut omnia naturalia quae omnia fluctuantia sunt, et opinioni, et non scientiae subjecta sunt, sicut dicit Plato in secunda parte Timaei : tamen de rationibus eorum est vera scientia. Ex forma enim et ratione non habent fluctuationem, sed ex materia in qua sunt.

Ad id quod objicitur de instrumento quod non videtur scientia principalis praeparasse, Dicendum, quod est praeparatio duplex, scilicet praeparatio substantiae, et praeparativo formae quae substantiam informat. Omnis autem scientia particularis sibi parat substantiam instrumenti sui. : formam autem accipit ab ea quae est forma omnium, sicut a logica. Et sic facit ethica. Substantiam enim principiorum suorum propriorum ipsa parat. Formam autem secundum quam agunt, a docente accipit. Sed in hoc est.differentia, quod cum principia proxima uniuscujusque rei sint de substantia et genere ipsius cujus sunt principia, oportet quod propria principia scibilium sint scibilia, et propria principia operabilium sint operabilia. Et tam causa scibilium quam operabilium principia, secundum formam radicatam in scientia docente oportet quod sint activa.

Et ab illo sumitur quarta ratio Peripateticorum quae dicit, quod ex operabilibus principiis nihil constituitur in aliqua .parte philosophiae, quae est de scibilibus, collocandum. Cum igitur totum negotium ethicum quantum a d ultimum finem ex operabilibus principiis constituatur, non potest negotium morale in aliqua parte philosophiae rationalis, vel naturalis, vel mathematicae, vel metaphysicae

collocari: sed. speciali genere continetur, quod philosophia moralis vocatur.

Quamvis autem concedamus moralem scientiam aliquo modo esse de consideratione philosophiae, non tamen cum Stoicis concedimus hanc esse solam philosophiam. Est enim philosophia de quibusdam de quibus essentialiter est, de quibusdam propter modum, sicut diximus in praecedentibus. In his autem in quibus propter modum philosophiae, est distinctio quaedam. Quaedam enim illorum sunt perfectum modum habentia, sicut scientia demonstrativa. Quaedam autem habent imperfectum : et haec quadrupliciter sunt. Imperfecta autem argumentali o sui imperfectione primo deficit, quod non facit certitudinem : et primum quod, sub certitudine fieri potest ex. argumentatione, est fides, secundum quod Aristoteles in tertio de Anima dicit quod opinio innata rationibus sit fides. Hoc facit argumentatio topica. Deficiens autem plus, non generat fidem, sed praesumptionem, sicut argumentatio rhetorica .

Adhuc autem ulterius deficiens, non generat nisi aestimationem in quibusdam imaginibus sumptam, sicut sunt rationes poeticae. In omnibus tamen his ex. admiratione quadam proceditur : propter quod ordo praemissarum ad electionem disponitur, ut id quod mirabamur ex principiis aliquo modo cadat in notitiam. In ethica autem adhuc minus est : in his enim opus est conclusio, sicut dicit Aristoteles , quod practicae rationes stant ad opus. Minor autem propositio, affectus est impetum faciens in opus. Major autem sola est, quae ex determinatione rationis proponitur. Tamen quia omnis animae vis ad hoc opus aliqualiter movetur, sicut dicit Augustinus , et sicut probat Aristoteles in tertio de Anima, oportet affectum qui facit impetum Ad opus, informatum accipere forma rationis proponentis. Verbi gratia, dicente ratione in venere esse delectabile secundum naturam, affectus motus delectabili quod proponit ratio, impetum facit, et stat in opere per quod idem delectabile acquiritur. Et sic ratio proponit, affectus assumit in opere sicut in fine, et conclusione stat decursus talis consequentiae : et propter modum hunc rationis ethica spectat ad philosophiam.

Et quod Socrates objicit, quod in scientia virtutis tota acquiritur philosophiae intentio, Dicendum, quod hoc non est verum, nisi virtus valde large accipiatur, scilicet pro ultimo quod perfectio est omnis rei quae est in potentia. sic autem virtus in multis generibus est, et univoce dici non potest. Et si etiam consideretur de tali virtute esse scientia, illa non esset moralis.

Unde quod dicunt Stoici, quod anima est in corpore ut adipiscatur seipsam, Dicendum, quod hoc verum est, et bene concedendum videtur, quod per virtutem anima maxime adipiscitur seipsam, sicut et per intellectum contemplativum. Sed hanc adeptionem non potest facere scientia moralis, licet eam faciat virtus et opus virtutis. Virtus enim ad perfectum ducit modum naturae : et ideo est arte certior. Sed practica ratio ab omni ratione deficit, sicut in praecedentibus diximus. Quamvis enim affectus moveatur in visum, tamen non est necesse quod affectus concordet determinationi rationis : imo ratione dicente fugere, forte prosequitur visum : et eadem dicente imitari, forte fugit. Sed hoc forte verum est, quod nunquam movet neque movetur fugiendo, vel imitando, nisi per visum. Et

ideo talis scientia ab Aristotele non scientia, sed potentia vocatur : quia sicut potentia est indeterminata inter esse et non esse, sic talis scientia inter facere et non facere: cum tamen practica sit et in opere stare debeat. Et ideo per talem modum tam umbrosum intellectus hominis non adipiscitur seipsum, sed aestimationem quamdam accipit. Unde deceptus est Socrates in hoc quod scientiae morali attribuit quod tribuere debuit virtuti secundum esse quod habet in virtuoso,

Ad aliud autem quod objicit, planum est solvere quod generalissima sui significatione accipiunt virtutem secundum quam moralis non considerat de ipsa : nec est specialis scientia de virtute hoc modo dicta.

Ad id quod ulterius objiciunt, dicendum est quod in veritate virtus hominis complete perficit hominem secundum omnem sui partem. Sed secundum hoc oportet quod tunc accipiatur in ultimo posse suo. Verbi gratia, quod sapientia quae est virtus intellectualis, duobus modis potest considerari, scilicet in ratione virtutis, vel in ultimo posse suae actionis. Et si consideratur in ratione virtutis, hoc modo quoddam bonum est hominis ut homo est, perficiens intellectum. Per hanc tamen rationem non est in ultimo posse suae actionis : imo in quantum sapientia est habitus omnium spiritualium perfecte scitorum. sic enim in omnibus agit sapienter. Sed hoc modo supponit multas scientias, et maxime philosophiam primam. Et sic est videre in aliis virtutibus. Et quantum ad talem considerationem virtutes intellectuales comparantur ad ea de quibus sunt. Et quantum ad illam considerationem, in considerationem moralis scientiae non veniunt. Propter quod etiam sine aliis adeptionem suiipsius et perfectionem animae non faciunt.

Et quod dicit Plato de philosophiae dif- fusione, non sic intelligitur : sed cum homo sit animal rationale mortale, diffinitio haec duobus modis potest intelligi, quod unumquodque, scilicet difficilium reducatur in principium, sicut mortale in prima principia mortalitatis, et rationale in prima principia rationalitatis., et animal in prima principia animalitatis : et sic sub principiis illis in communitate acceptis cognoscitur omne quod est. Sed haec est confusa et imperfecta cognitio, et quae non est philosophica. Dicit enim Aristoteles in principio Physicae , ''quod scire et intelligere contingit circa omnes scientias ex cognitione principiorum, causarum, et usque ad elementa quae proxima sunt et propria : et sic determinata ad naturam accepta diffinienti a faciunt cognitionem in natura propria. Et hoc modo non sunt principia omnium : imo diversorum diversa sunt principia, quia dicuntur elementa.

Ad dictum Democriti dicendum quod si sustineri debeat, oportet distinguere quod dupliciter est mensurans, primum scilicet, et proprium. Id autem quod mensurat in omni re et in numerum ponit, est id quod finit et perficit ad esse, quod est species : et hoc est proprium mensurans. Quia tamen sensus est species specierum sensibilium, et intellectus specierum intelligibilium, idcirco sensus et intellectus sunt prima mensurantia. Et hoc modo intellecto dicto Democriti, non sequitur quod homo secundum omnem modum sui perficiatur adeptione virtutis. Et si hoc etiam virtuti concederetur, non sequitur hoc de scientia morali : quoniam valde debilis est, sicut patet per antedicta.