CAPUT II.

Qualiter circa usum pecunia sit liberalitas et opposita vitia ?

Sicut autem diximus, liberalitas est circa usum exteriorum bonorum, quorum dignitas pecunia mensuratur, et opposita vitia. Usus enim est aliquorum relatio et ordinatio ad aliud quod per illa intendit obtineri : propter quod usus proprie exteriorum bonorum est, quae instrumentaliter ad fines voluntatum nostrarum deserviunt. Quorum autem est utilitas aliqua hoc modo dicta, his contingit uti et bene et male. Referentes enim haec ad bonum finem voluntatis et honestos, bene utimur : ad malos autem referendo, male utimur. De tem talium usualium sunt divitiae, quas in ante habitis pecunias communi nomine appellavimus, eo quod sufficientiam promittunt ad omne quod volumus. Propter quod a sapiente dicitur, quod pecuniae obediunt omnia Circa usum igitur pecuniarum cum sit sic difficile et bonum, et malum illi oppositum, contingit esse ordinatum. Ordinatus autem non potest esse nisi per virtutem concupiscentiam ponentem in optimo. Unoquoque enim usuali circa singula utilia optime utitur ille solus, qui circa singula habet virtutem, quae opus bonum reddit et operantem bonum facit. Ergo et divitiis utitur optime, qui habet circa pecuniam virtutem secundum quod ad usum refertur. Cum enim omne bonum secundum actum substantialem suum communicativum sui sit, et diffusivum boni quod est fortunae secundum quod ad usum refertur, secundum aliquem modum erit attributus iste actus : communicatio autem est diffusio in alterum. Primus ergo actus boni facultatum erit diffusio in alterum : et virtus ipsius erit in hoc secundum quod optime diffunditur. Hoc autem diximus esse liberalitatem. Communicatio ergo hujus propria liberalis est. Pecuniarum autem sic dictarum proprius usus est sumptus quem expensam vocamus, et datio donorum secundum quod donum diffinitur ab Aristotele in Topicis , quod " donum est donatio irreddibilis, in qua donans non delectatur nisi in donatum esse." Quamvis enim circa pecunias sit acceptio et quodcumque lucrum acquirendum et custodia acquisiti et acceptio, non ad usum, sed ad,possessionem magis referuntur. Usus enim omnis ad alterum refertur et non ad seipsum.

Et quia liberalis est circa usum, magis est circa dare quam circa accipere. Aliqualiter tamen est circa accipere : liberalem enim convenit accipere unde oportet, et non accipere unde non oportet. Adhuc autem omnis virtutis proprium est magis benefacere quam bene pati :

operari enim est per modum vigiliae : pati autem per modum somni, secundum quod patiens quiescit in alterius actione : quiescit enim patiens quando consequitur actum agentis. Quamvis ergo utrumque sit finis habitus, acceptio autem per modum habitus est, et datio per modum actionis : eo quod acceptio facultatem ministrat, cujus facultatis propria operatio datio est. Liberalitas igitur potius per dationem quam per acceptionem determinatur. Adhuc in virtutibus animae fere nihil est quod non simul sit duorum vel amborum finium, sicut medicina sanorum et aegrorum, et logica probabilis et improbabilis, et in aliis est similiter : tamen in his unum est tamquam finis, et alterum tamquam ordinatum ad finem. Medicina enim sanitatis est ut finis : aegritudinis autem non est nisi sicut ejus quod est ad finem : etsi debeat determinari per diffinitionem, per finem determinatur, et non propter negationem contrarii : quia negatio non certificat nisi per affirmationem : sicut cum dicimus quod medicina est ars inductiva sanitatis, et non dicimus quod sit non inductiva infirmitatis. Similiter igitur virtutis cujuslibet erit magis propria bona operari, quam turpia non operari. Per acceptionem autem liberalis est non turpis et non. turpe operans. Per dationem autem est bonus et bona operans. Magis igitur determinatur per dationem quam per acceptionem. Non enim immanifestum est. quia ad dationem secundum quod datio, est beneficium : quia dare secundum quod dare, est benefacere quoddam et quoddam bene operari. Ad sumptionem autem secundum quod sumptio est quodcumque lucrum, primo quidem sequitur bene pati, et consequenter non turpe operari : male enim accipiens, turpe operatur : et ideo ejusdem moris non possunt esse bene pati in accipiendo, et turpe operari in

lucrando : bene patiens igitur nihil turpe est operans in accipiendo, quia tunc bene pati et nihil turpe operari secundarium est : et circa ipsum usus pecuniae non est liberalitas, quae in usu pecuniae, est, non ab acceptione, sed a datione pecuniae est.

Hujus et alia ratio est, quia cum omnisvirtus gratiosa sit in hoc quod laudabilium bonorum est, in quocumque magis grata est, per illud magis determinatur. Gratia autem et laus magis dantur liberali in datione quam in acceptione : magis igitur determinatur per dationem.

Tertia autem ratio est, quia cum omnis virtus sit circa difficile, magis determinari habet per difficilius sui quam per facilius. Facilius autem est non accipere turpiter quam dare : eo quod in omnibus magis difficile est quod suum est emittere et communicare in alium, et minus hoc potest quam quod alienum

X non accipiat. Datio autem est emissio et communicatio proprii. Acceptio autem licita est non operatio turpis : magis ergo determinatur liberalitas per dationem quam per acceptionem.

Quarta ad idem ratio est, quia liberales dicuntur communiter et laudantur qui dant : qui autem non turpiter accipiunt, non semper laudantur laude quae referatur in liberalitatem, sed nihilominus laudantur laude quae refertur in justitiam : quia scilicet non turpiter accipiens, nulli iniuriosus est : et ideo liberalitas potius per dare,quam per non turpiter accipere determinatur. Quinimo in accipiendo neque multum laudantur, neque omnino laudabiles sunt Non multum dico, quia non. magnae virtutis est non turpiter accipere. Neque universaliter loquendo ab illicitis abstinere magnae virtutis est. Omnino autem dicimus, quia laus ejus non est simplicis liberalitatis, sed magis refertur ad formam justitiae.

Quinta ratio est, quia cum. omnis virtus sit amabile quoddam bonum propter seipsum liberalis magis laudatur in dan-

do quam in accipiendo. Sicut enim ipse amor communicativus et transitivus esse vult, sic circa illud est quod maxime est communicativum. Datio autem commucativa est, et non acceptio. Ad dationem igitur maxime determinatur liberalitas.

Ex. hoc ulterius sequitur, quod liberales inter omnes virtuosos magis amantur : quia ex ipso actu virtutis utiles sunt. Utiles autem sunt in datione, et non in acceptione. Liberalitas igitur in usu eorum est, quibus contingit uti et bene et male. Propter hoc quod dicitur in Marci Tullii Topicis, et etiam Eustratiu) : " N on est consequens, quod cujus usus bonum sit, quod et ipsum bonum sit : et e converso, quod bonum est, quod ejus usus bonus sit. Et in contrario, quod cujus usus malus sit, ipsum quoque malum sit : et e converso, quod si aliquid malum est, ejus usus malum sit. " Et multa inconvenientia inducit si hoc concedatur : sequitur enim, quod bonum malum sit, et quod malum bonum sit : quia contingit bono male uti, et malo bene. Adhuc autem dicit, quod non sequitur, si cujus usus malus est, quod ipsum non bonum sit : boni enim usus aliquando malus est : et tamen ipsum neque malum, neque non bonum est. Adhuc autem Athenienses male usi sunt Socrate, veneno cicutae interficientes eum : tamen non sequitur quod Socrates malus vel non bonus fuerit. Similiter Occeon tyrannus pessime utebatur Anaxdacho, et tamen Anaxdachus neque malus, neque non bonus fuit, sed optimus. Ita fuit de Zenone et multis aliis.

Intelligendum etiam est, quod est alius usus utentis, et alius rei utilis. Et de usu rei utilis substantiali bene tenent consequentiae quas dicit Marcus Tullius. De usu autem utentis non tenent, sicut dicit Eustratius. Adhuc attendendum est, quod quando dicimus quod liberalitas circa usum eorum est quae ad aliud referuntur, dupliciter est relatio ad alterum, instrumentalis scilicet, et essentialis. Et circa ea quae instrumentaliter ad. aliquid referuntur secundum quod in usum veniunt, liberalitas est. Circa ea autem quae essentialiter et secundum proprias diffinitiones ad aliud quod finis volunta tis est, referuntur, sicut virtus refertur ad. operationem, non est liberalitas. Et ideo liberalitas non est circa virtutes, neque circa usum virtutum. Amici autem et potentatus in urbanitatibus et dignitates non omnino instrumentaliter referuntur ad aliud : eo quod super virtutem fundatur amicitia sicut super propriam causam, et propter virtutem confertur potentatus : et ideo non circa illa liberalitas est, licet usus eorum ad aliud referatur.