CAPUT XXI.

De differentia sapientiae et prudentiae secundum quod sapientia est honorabilissimorum.

Inconveniens autem est si quis dicat prudentiam absolute dictam, sive etiam prudentiam politicam studiossimam vel nobilissimam scientiam esse, sive acceptionem, nisi concederet quod homo circumferentia considerat prudentia, et studiosissimus fit eorum quae sunt in mundo. Hoc autem concedi non potest : sapientia enim,sicut ante diximus, scientia est et intellectus : prudentia autem est politica : potissima enim inter prudentias politica est. Si ergo concedatur, quod sapientia est prudentia, sequitur necessario, quod scientia sit politica. Ex quo enim duo praedicantur de sapientia, intellectus scilicet, et scientia : et duo sunt prudentia et politica sibi invicem conjuncta : si prudentia de sapientia praedicatur ratione scientiae, praedicabitur politica de sapientia ratione intellectus : quod omnino inconveniens est. Prudentia ergo et politica secundum subjectum differunt a sapientia : eo quod sapientia honorabilissimorum est : prudentia autem et politica non honorabilissimorum, sed de his quae conferunt homini ad conversationem humanam.

Si enim daretur quod sapientia de humanis esset tamquam de honorabilissimis et optimis, sequeretur quod sapientiae essent multae per multitudinem subjectorum, sicut multae sunt prudentiae politicae. Si enim consideremus sanum et bonum, inveniemus ea altera et altera in hominibus et piscibus : album autem et rectum idem inveniemus in utrisque. Bonum enim pisci est in aqua esse, et hoc est malum homini : sanum etiam pisci est frigidis et humidis uti et viseosis, et hoc est infirmum homini. Frmcipia ergo sani et boni in pisce, alia sunt a principiis sani et boni in homine. Album autem et rectum in utrisque ex eisdem accipitur principiis, superficiei scilicet, et lineae. Si enim superficies plana et pura quae ubique in se diffusum recipiat lumen, nulla parte alteram obumbrante, tam in homine quam in pisce causa albedinis est. Si una linea non exeat ab extremis, causa rectitudinis est in utroque. Unde scientia una albi et recti est in pisce et in homine, sed non una scientia sani et boni : quia, sicut ante diximus, eadem sunt principia essendi et cognoscendi : et ubi differunt principia essendi, necesse est cognitionem sensus differre. Prudentia ergo quae est cognitio conferentium pisci, differt a prudentia quae est cognitio conferentium homini. Sapientia autem cum sit de his quae nullam in se materiam concipiunt, necesse est unam et eamdem esse in omnibus, piscibus scilicet et hominibus et aliis omnibus. Unumquodque enim animalium et entium vel instinctu naturae vel signo aliquo vel loquela hoc diceret sibi esse prudens et prudentissimum, quod est bene et optime speculans omnia circumferentia quae sunt circa ipsum : et si suum regimen alicui concedere deberent praeter seipsa, illi concederent se esse regenda, sicut foemina regimen suum concedet masculo : eo quod masculus prudentius providet conferentia foeminae, quam faemina provideat sibiipsi Quod autem optime speculans circumferentia unicuique, prudens sit, patet tali signo : quia etiam inter eas quae sunt in numero bestiarum, maxime prudentes essefdicimus,

quae quamvis provisionem non habeant, tamen ex instinctu naturae provisivae virtutis potentiam ostendunt in eo quod congregant conferentia sibi, sicut formica, et apis, et aranea. Formica enim et apis ad casas congregant : aranea autem retia tendit in capturam.

Patet igitur, quoniam sapientia eadem non potest esse cum politica : quia si daretur quod sapientia esset circa utilia quae unicuique conferentia sunt, sequeretur quod multae essent sapientiae. Non enim una potest esse sapientia circa bonum cuiuslibet animalis, sed altera et altera esset circa singula animalia : nisi forte concederetur per inconveniens, quod una esset scientia medicinalis omnium, quod valde inconveniens est. Medicina enim est de conceptis cum materia secundum materiae diversitatem, necesse est medicinas diversas esse non tantum materialiter, sed etiam formaliter secundum diversitatem principiorum eorum quae sana et aegra sunt in omnibus. Omnes tamen illae medicinae: sub una quadam et communi medicina continentur. Patet igitur quod sapientia et prudentia secundum subjecta differunt.

Si autem aliquis dicat et opponat, quoniam optimum inter animalia homo est, et ideo scientiam de homine nobilissimam esse, non refert. Quamvis enim animalium terrenorum optimum homo sit, tamen in mundo multa sunt diviniora secundum naturam quam homo sit. Verbi gratia, ea quae manifestissima, et ex quorum totalitatibus mundus constat, sicut spiritus caelestes, et elementa. Elementa enim quamvis in parte corruptibilia sint, tamen in totalitatibus suis manent incorrupta. Non enim alia corrumpuntur quae ante se sint : quia elementum est, ut dicit Aristoteles, quod secundum formam non corrumpatur in formam aliam. Propter quod multi dixerunt quod elementa reiterantur secundum substantiam incorruptibilem motam : quia etiam in compositis et in mixtis, quamvis ab excellentiis qualitatum re- moveantur, tamen non removentur a

substantiali forma. In circulari autem generatione qua unum ex alio generatur, in contactibus sphaerarum suarum generantur ab invicem et corrumpuntur, in totalitatibus autem manent. Et sic patet quod homine diviniora sunt in quantum incorruptibilia sunt : potius enim cum privatione rem quiescere non sinunt, nec in eodem statu permanere, et divinum esse participare. Tali autem potentiae multum subjacet homo.

Quamvis autem haec dicamus divina, quia permanentiora sunt : posset aliquis dicere quod homo divinior est, quia anima rationabili participat. Sed hoc secundum Philosophos non valet. Antiqui enim Philosophi et maxime Platonici et Stoici unicuique corporum coelestium dederunt animam rationalem et intellectum et prudentiam : et adjungunt quod unumquodque eorum habet cognitionem eorum quae sunt sibi bona, et desiderium, et providentiam, et studium : et si hoc est, nobilior est prudentia eorum quam prudentia hominis. Hoc autem dixerunt Platonici : quia videbatur eis quod non possent intendere hunc motum hujus nativitatis vel illius, nisi cognitionem haberent omnium figurarum motus ex conjunctionibus et praeventionibus eorum quae in aequali velocitate et in aequali tarditate virtutes suas influunt eidem et circa idem : et non posse cognoscere hoc nisi provisa sint, nec provisa esse posse nisi sint imaginata et ad materiam determinata : propter quod animam imaginativam caelestibus dividunt. Hoc autem Aristoteli et Peripateticis non placuit? qui viderunt motus coelestium uniformes esse et regulares : uniforme autem et regulare a principio difformi esse non potest : imaginativa autem anima principium difforme est : imaginativa enim multiplicia sunt. Dixerunt ergo quod motus sphaerarum caelestium ab intellectibus sunt, qui uniformes sunt et simplices. Motus autem materiae diversus qui in elementis est, ex diversitate causatur fi- gurarum et respectuum, quae sunt ex superioribus ad inferiora. Patet ergo ex dictis quod sapientia est scientia et intellectus honorabilissimorum secundum naturam, et quod differt a prudentia.