CAPUT II.

Quae sit mensura qua talis contentio dirimi potest ?

Quaeramus igitur, quid sit mensurans et ordinans, ad cujus mensuram ista possit dirimi contentio ? Et inquiramus, utrum scilicet horum dignitas, haec debeat ordinare, utrum scilicet ante dans, sive ministrans secundum rationem suae ministrationis debeat haec: ordinare : vel ille qui praeaccipiens est ministrationem illam, secundum dignitatem suae reministrationis et mensuram hanc debeat dirimere contentionem ? Hoc dubium est, quia aliquando et in aliquibus contractibus ille qui accipit et secum contrahit, quod ad aestimationem scilicet ipse mensuret. Cujus exemplum est, quod dicunt Pythagoram sophistain fecisse. Cum enim doceret quemcumque, et ministrare promitteret doctrinam, jussit in hoc discentem honorare, quod ad aestimationem discentis tantum acciperet, quanto dignius ipse discens reputaret scire ea quae ab ipso dicebat. Voluit enim quod discipulus aestimaret pro quanto vellet scire quae docebat, et tantum daret pro doctrina. In talibus enim quibusdam similibus, scilicet Pythagorae doctrinis sufficit hoc, quod accipiens mensuret non ad valorem rei, sed ad quantitatem appetitus desiderantis rem illam. Sic enim omnes gemrnarii gemmas vendere videntur : non enim respiciunt ad valorem gemmarum, sed ad quantitatem appetitus ejus qui gemmas desiderat. Sic etiam omnis res venditur tempore necessitatis, quando carior ab accipiente reputatur. Homerus dicit etiam, quod viro cuilibet hoc modo merces debetur, et tanta quantam eam aestimat ille qui ministerium viri accipit.

Illi autem qui praeaccipiunt hoc modo argentum ab aliquo, vel quamcumque ministrationem, et deinde nihil faciunt corum quae promiserunt propter ea, quia cum indigentes in appetitu essent rei habendae, superabundanter ultra valorem rei promiserunt, convenienter fiunt in accusationibus, et accusantur a prius dante et ministrante. Non enim perficiunt quae ipsimet confessi sunt se perfecturos cum acciperent. Taliter autem contrahere et mensurare ea quae exhibent sophistae coguntur, et sophistarum imitatores. Si enim recte aestimarentur quae sciunt, nullus utique argentum daret. Quid enim valet scire, sicut dicit Seneca, " Mus rodit: caseum. Mus est syllaba Ergo sylla-

ba rodit caseum. " Oportet Igitur quod talia vendantur ad accipientis aestimationem, ita scilicet quod quantitas appetitus attendatur, et non valor rei. Ex opposito autem si docentes non faciunt exhibendo doctrinam his quorum accipiunt mercedem, ut scilicet talem exhibeant qualem promiserunt, convenienter et ipsi accusantur, et fiunt in accusationibus discipulorum. Et hoc etiam patiuntur sophistae, qui admiranda et inenarrabilia promittunt, et parvi valoris sophismata persolvunt : quae omnia in tredecim fallaciis determinantur. Mirum enim est si turris stet in capite hominis, quod promittit se docturum sophista, etc. Et cum doctrina solvere debet, docet quod turris stat in aere : aer autem in capite : ergo turris in capite.

In quibus autem communicatio amicitiae non fit propter confessionem ministrationis promissione vel pacto firmatam ad utile, vel delectabile, sed propter seipsos se ad invicem amant,sunt veri amici, ut in antehabitis dictum est, quoniam Isti inaccusabiles sunt. Talis enim amicitia secundum virtutem est, et retributio facienda in ipsa secundum electionem mensuratur. In tali enim amicitia eligitur amicus propter seipsum : et talis est etiam electio virtutis in qua, sicut dicit Seneca, uterque contendit vincere alium beneficiis. Et ad. talem modum amicitiae videntur referri illi qui in philosophia communicant. Philosophia enim essentialis est felicitati contemplativae. Et philosophari sicut in theorematibus actus est talis felicitatis. Propter quod comphilosophantes dignitatem operum suorum ad pecunias non referunt. Pecuniis enim non potest mensurari quod accipiens ministrat: sed forte quod sufficiens est secundum propriam facultatem, ideo acceptum fit, quod plus non potest : quemadmodum non sufficiens, sed quod possumus quod contingens est nobis secundum propriam facultatem, reministramus ad

Deum et ad parentes, sicut In antehabitis dictum est.

Si autem non talis sit datio sive ministratio, qualis est sophistarum vel comphilosophantium, sed est in aliquo delectabili, vel utili bono : tunc maxime et ut in pluribus mensuram retributionis oportet fieri secundum hoc quod ambobus secundum dignitatem esse videtur : et hoc in tantum retribuatur, quantum in pactum deductum est de pari consensu contrahentium et communicantium. Si autem nec hoc modo accidat, sed sine pacto per fidem qua uterque alteri credit communicando et communicant, necessarium esse videbitur quod praehabens sive praeaccipiens ministerium ordinet et mensuret dignitatem retributionis : et non solum hoc est necessarium, sed etiam justum. Justitiae enim consonum est, ut quantum accipiens adjutus dono utique dantis a principio, vel pro quanto delectationem talem voluit qualem primus exhibuit, tantum recipiens ministrationem habebit respectum et dignitatem.ad haec quae recepit, ut tantum roministret. Sic enim fieri videtur in omnibus emptionibus, in. quibus emptor tantum solvit quantum ipsemet aestimabit valere rem emptam antequam haberet. Multa majoris pretii aestimantur, quam postquam habita sunt : et ideo aestimatio fit ad id quod Ipsemet emens aestimavit rem antequam haberet. Si enim mensuraretur ad aestimationem rei. habitae, saepe vendentes frauiiclarentur : eo quod non aestimant eas ad valorem rerum habitarum, sed potius ad valorem pretii quod ille mensurat qui rem quaerit habendam. Res enim tantum valet, quantum vendi potest, fraudibus et dolis exclusis. Et haec legibus concordant. Verum enim, et apud omnes urbanitates lex est, vindicari non debere contractus voluntariarum conventionem, hoc est, secundum quod convenit utrique contrahentium. Tales enim restituendo non debent, etiamsi pretium valoris ei secundum aliquid dissimile sit. Taliter enim contrahentes scientes et valentes contrahunt, et ideo deceptionem allegare non possunt. Opportunum ergo in talibus,

quod ad eum cum quo contraxit, et cui credidit, dissolvat rcministrationem ad eum modum ad quem communicavit in contractu.

Existimatio autem conveniens est,quod justius sit ordinare retributionem in talibus eum cui concessum est e principio, quam eum qui concessit : ille enim cui concessum est, melius scit utilitatem quae sibi ex concessione provenit. Multa enim, sicut jam diximus, non aequali retributione appretiantur illi qui habent ea et non indigent, et illi qui indigent et volunt et quaerunt ea accipere. Propria enim et quaedam possidentes, cum ea exhibent in venditione, singulis videntur multo digna, et multo cariora existimant quam sint. Forte exhibent ad duplum valoris. Sed secundum hoc retributio non fit, sed secundum hoc et ad tantum quantum utique accipientes et ementes ordinant et mensurant. Dicit enim omnis emptor, malum est. Malum autem est, et minoret rem donec tandem stet, et communicat in proprium rei valorem. Forte igitur non oportet tanto appretiari quanto dignum videtur habenti et vendenti, sed quanto appretiatus est eam accipiens et cmens, antequam haberet eam.