CAPUT III.

De speciebus amicitiae.

Haec autem tria spccie differunt ab invicem, hoc est, natura, genere, et univocationis ratione, et cum formam determinent amationurn quas eliciunt, et sint finis voluntatum eorum, sequitur quod delectabiles fines et voluntates amationes similem modum habeant differre. Et secundum hunc modum tres sunt species amicitiae, aequales numero et ratione tribus amationibus. Secundum unumquemque enim horum modorum redamatio est non latens, quod diximus esse amicitiae substantiam et rationem. Amantes enim ad invicem sic volunt bona ad invicem secundum illius boni rationem quod amant: quae tamen alia est secuncduiii honestum, et alia secundum deletabile, et alia secundum utile. Et ex hoc propria possumus considerare uniuscujusque amicitiae.

Qui enim propter utile se amant ad invicem, non amant amicos secundum seipsos, sed amant eos secundum quod fit aliquod bonum utile ipsis mutuo ab invicem. Similiter autem et qui propter delectationem se amant ad invicem, non amant amicos propter amicos, sed quia sunt condelectabiles : aliquando enim tales non sunt amabiles propter seipsos, quia forte mali sunt: cum tamen in mul- tis sint utiles et delectabiles. Non enim diliguntur in hoc quod quales quidem sint secundum virtutem et AdminBookmark sive

bene versati et moderati: sed diliguntur, quoniam delectabiles sunt sibiipsis mutuo. Quicumque ergo propter utile amant, non amicum propter seipsum amant, sed in eo diligunt, quia ipsis bonus est et utilis. Et similiter diligunt qui propter delectationem diligunt. Delectationem enim quaerunt in eo quem diligunt, et non diligunt eum secundum quod amandus vel amabilis est in seipso, sed. secundum quod utilis vel delectabilis sibiipsis. Hi igitur secundum accidens diligunt : propter quod et i amicitiae eorum secundum accidens amicitiae sunt. Et bonum quod amicitias facit, secundum accidens bonum est. Amatus enim in talibus amicus non amatur secundum quod est in seipso aliquando et aliqualis, sed amatur secundum quod tribuit aliquid amanti per redamationem vel bonum aliquod utile vel delectationem aliquam corporalem.

Sequitur ergo quod tales amicitiae facile solubiles sint, eo quod bona illas amicitias facientia non diu permanent. Si enim amici aliquando efficiantur non delectabiles vel utiles, statim quiescunt ab amore et solvuntur ab amicitia. Utile autem in corporalibus non diu permanet, sed mutatione statim aliud et aliud fit utile. Utile juveni, non est utile seni: et utile pauperi, non est utile diviti. Et ideo in status variatione alia et alia fit utilitas. Et similiter est delectabile. Quando autem dissolvitur bonum propter quod amici erant, necesse est quod etiam dissolvatur amicitia : eo quod talis amicitia non vere est amicitia ad amicum, sed ad illa quae quaeruntur ab amico.

Amicitia autem maxime utilis in senibus est. Senes enim propter defectum calidi et humidi non prosequuntur delecta- bile corporale, sed utile multum prosequuntur. Quia propter causas corruptionis non ita sentiunt delectabile corporale : sed cum multo indigeant restauratvo, et ex multis vix restaurari possint, multum restaurationem et ex. multis, et propter hoc utile diligunt. Et hoc quod senes habent ex aetate, plerique virorum et juvenum habent ex consuetudine. Multi enim juvenes et adolescentes prosequuntur conferens et utile, et praecipue commercatores et commilitones. Et quando amici quos diligunt, non omnino sunt utiles, solvitur amicitia, nec convivunt ad invicem. Tales enim ad desiderium utilis aetate vel consuetudine attracti, non delectabiles sunt, nec delectabilium : tamen indigent societate socii ut secundum utilitatem convivant. Amici enim talium in tantum sunt delectabiles, in quantum boni utilis habent speciem. In tales autem amicitias ponunt amicitiam etiam peregrinorum : peregrini enim non diliguntur, nisi in quantum putantur utiles fore et in. futurum. Unde Ovidus in Epistolis cum Penelopes revocaret Ulyssem, Penelopem inducit ita dicentem :

Certus In hospitibus non est amor, errat ut

[ipsi: Cumque nihil sperescertius esse, fugit.

Econtra autem amicitia quae delectabi- lis est, juvenum est ut in pluribus. Juvenes enim secundum passionem delectationis vivunt. Ex calido enim incitamentum habent, et ex humido materiam delectabilis. Hi etiam intellectum habent imaginationi et sensui conjunctum : et ideo maxime prosequuntur delectabile et praesens. aetate autem transcendente in senium sive in senectutem, remisso calido titiliante, et exsiccato humido materiam praebente, delectabilia fiunt altera. " Dilectio enim est, ut dicit Dionysius, ex communicatione convenientis cum convenienti. " Idem autem conveniens aetatibus contrariis esse non potest : aetas

autem est de transmutantibus secundum accidens : sicut enim eadem sanitas non est in mane et vespere, ut dicit Aristoteles, ita non est una dispositio hominis diu durans in homine : et ideo non est unum delectabile conveniens. Non enim idem est conveniens iracundo et mansueto, nec jejuno et saturato, nec negotioso et vacanti : et ideo multoties et velociter tales fiunt, et velociter quiescunt ab amicitia : talis enim delectationis velox est transmutatio. Similis enim cum delectabili transcendente transcendit et amicitia, ita quod multoties eadem die transmutatur.

Adhuc autem juvenes facile amativi efficiuntur. Et hujus causa est, quia secundum passionem vivunt. Et quod tales amicitiae ut multum amativae sint, propter passionem est quae vehementer incitat ad delectabile. Et sicut facile amant in transcendente delectabili facile quiescunt : ita quod multoties eadem die transcendunt. Amicorum autem est qui vere amici sunt, proprium commanere per totam diem et non extaediari ab invicem. Veris enim amicis delectabile est commanere adinvicem. Vita enim quae secundum amicitiam est, ex tali convictu fit in eis et proficit et perficitur.

Amicitia bonorum et honestorum ex multis causis sola vera et perfecta est, quarum prima est, quod isti consimilan-

tur eo quod solum vere et perfecte bonum est. Hoc enim est eorum qui secundum virtutem similes sunt : isti enim bona sibi volunt ad invicem, secundum quod vere boni sunt, et si nihil alii ab alio debeat contingere. Isti enim boni sunt secundum seipsos et diliguntur in eo quod tales sunt. Generaliter autem qui sibiinvicem volunt bona, amicorum ipsorum gratia et non gratia suiipsius, maxime et hi universaliter amici sunt. Habent se enim diligendo ad invicem propter seipsos et non secundum accidens utilitatis vel delectationis adjun- cturm Efficiens ergo amicitiam eorum et finis et forma solum perfectum est bonum. : efficientia enim alias amicitias, imperfecta sunt.

Secunda autem causa est, quod horum amicitia mansiva est : semper enim manet, quamdiu boni sunt. Bonum autem virtutis mansivum est : supra enim dictum, quod virtutis voluntas perpetua et stans et immobilis est. In talibus enim amicitiis uterque amicorum simpliciter bonus, et amico bonus secundum utilitatem et delectationem. Boni enim simpliciter, et simpliciter boni sunt, et ad invicem utiles sunt, et ad invicem delectabiles : et similiter qui boni simpliciter sunt, et simpliciter delectabiles sunt et ad invicem delectabiles. Cujus probatio est, quia sicut ex. antehabitis patet, unicuique disposito secundum habitum aliquem, illius habitus propriae actiones et similes illis secundum delectationem sunt. Actiones autem bonorum studiosorum studiosis sunt delectabiles secundum quod similes sunt eis. Delectatio enim est conjunctio convenientis ad conveniens. Conveniens autem maxime bona est operatio sua et similis illi. Delectatur igitur in talibus maxime.

Quod autem talis amicitia maxime mansiva sit, ex hoc causatur ratiocinatuni : quia talis sola amicitia copulat et includit omnia quaecumque oportet amicis existere, quae sunt honestum, utile, et delectabile. Omnis amicitia vel propter bonum honestum est, vel propter delectationem quae vel simpliciter delectatio est, vel amanti delectatio esse videtur : vel propter utile est, quod vel simpliciter utile, vel amanti utile est. Et omnis amicitia secundum similitudinem est contrapassionis. Sicut autem in praehabitis diximus, solus bonus utile diligit ad usum rectum : et solus bonus hoc quod simpliciter delectabile est, prosequi-

tur. Amicus autem utilis secundum abusum utitur utili : et ideo in sua amicitia non copulatur vere utile. Et similiter amicus delectabilis non vere delectabile diligit, sed corporale quod est indigentis naturae, et ut medicina : propter quod etiam non vere delectabile copulat amicitia talis. Sed amicitia vere bonorum copulat et vere bonum honestum, et vere constitutae naturae talis amicitiae alia omnia similia quodam modo sunt, quamvis non attingunt perfectionem ipsius quod simpliciter bonum est et simpliciter delectabile est. Tale igitur bonum honestum, et tale utile quod in nullo abusum est, et tale delectabile et simpliciter est, maxime utique amabilia sunt : et amare et amicitia maxime perfecta et operativa in his est.

Tamen quia raro in unum conveniunt talia, conveniens est tales amicitias raro esse : pauci enim sunt tales in quibus haec tria communicant : perfecta tamen est amicitia in quibus sunt.

Tertia ratio est, quia talis amicitiae amici sese non lateant, et de se Invicem confidere possunt : in tantum ut totum affectum In se transponant, indigent longo tempore et consuetudine et convictu. Secundum proverbium enim Antiquorum non contingit amicos cognoscere ad invicem, antequam sal multum consumant ad Invicem : nec oportet aliquem pro amico acceptari., nec proprie aliquos amicos reputari antequam per multa experimenta uterque amicorum utrique appareat, et probetur esse amabilis, credatur et confidatur esse amicus. Quidam enim ex bonitate cordis videntes aliquam similitudinem virtutis absque experimento maximae amicitiae cito faciunt amicabilia ad invicem per benevolentiam. Et hi quidem per apparentiam exteriorum volunt quidem esse amici, sed non sunt : nisi etiam hoc supposito, quod etiam vere amabiles sint : et hoc per multa argumenta virtutis sciant de se invicem : vo-

Iunias quidem igitur amicitiae velox et velociter fit propter subito apparens virtutis bonum. Amicitia autem vera non velociter fit, sed per multa virtutum experimenta. Haec igitur amicitia etiam secundum tempus durationis, et secundum reliqua duo quae dicta sunt, perfecta est : et fit secundum omnia haec quae amabilia sunt in perfecta ratione accepta, et quod oportet amicis existere, utrique scilicet ab utroque simile habet in redamatione.