CAPUT IV.

Utrum sit scientia theorica vel practica ?

His autem habitis, videndum est utrum sit scientia theorica, vel practica, vel etiam mechanica, ut quibusdam placuit. Omnia enim tria acceperunt opinionem : et illi quidem qui dicunt theoricam esse, confirmatur hoc Ex modo scientiae. Dicunt enim quod scientia moralis est quae est docens et doctrina vocatur, doctrinaliter procedens diffiniendo, scilicet et per diffinitionem passiones de subjecto concludendo qui. modus totus theoricus est: et quod plus est, etiam doctrinaliter est et demonstrative. Hoc etiam ostendunt a fine. Finis enim scientia communis quae non est nisi theoricae partis, ut dicunt.

Qui autem dicunt practicam, quatuor nituntur rationibus : quarum una est ex fine sumpta, et innititur dicto Aristotelis , ''quo ipse distinguit inter practicas et speculativas rationes, dicens quod practicae stant ad opus : et intelligit de moralibus : morales igitur practicae sunt omnes.

Alia ratio est fortior. Omne enim quod adfinem aliquem ordinatur, formam finis concipit per quam ad finem movetur. Docens autem moralis constat quod ad finem ordinetur operabilis. Ergo etiam in docendo tam in principiis quam in conclusionibus semper habet rationes operabilis. Rationes autcm operabilium per ipsas suas species practicae sunt. Mo- ralis igitur tam docens quam utens practica debet reputari.

Tertio objiciunt, quod in omnibus talibus ubi docens est et utens scientia, docens regit utentem. Aut ergo regit sub ratione scibilis, aut sub ratione operabilis. Constat quod non est sub ratione scibilium. Hoc enim est in universali et sub principiis universalibus, quae nulla regula operis esse possunt. Regit ergo sub ratione operabilis et per regulas operabilium. Quaecumque autem regit, practica est, ut dicunt Philosophi. Moralis est igitur practica scientia.

Quarto objiciunt : quia scientia moralis et scientia est, et operabilis est. Unde aliquid habet scientiae et aliquid operabiiitatis. In omni autem scientia id quod scientiae est, sicut dicit Tullius, collectio praeceptorum est ad eumdem finem tendentium : et hoc videmus in scientia morali, quod colligit omnia praecepta quae tendunt ad finem operabilis secundum morem. Ideo per hoc quod colligit, scientia est: et per hoc quod refertur ad finem operabilis, practica est : propter quod practica et non theorica debet reputari. In speculativis autem non est talis collectio ad finem alium, qui non sit speculationis finis.

Hi autem qui dicunt mechanicam, juvant se per hoc quod in omni mechanica id quod artis est, deserviens est operi constituto : sicut patet in lanificio, et in aedificativa, et in omnibus aliis. In scientia autem morali optimus ille est, qui id quod scitur de ea, referat ad opus : mechanicae igitur habet modum.

Ad hoc dicendum videtur, quod scientia moralis practica est tam docens quam utens. Docens enim non docet nisi sub ratione operabilis : quia aliter ex principiis ejus et conclusionibus ad opus procedi non posset Ad hoc autem quod scibile est de moribus, non volumus propter se sicut in aliis speculativis scientiis :

et ideo non quaerimus ipsum nisi ad opus.

Et quod primi dicunt esse de modo doctrinali, Dicendum, quod non assumunt talem modum doctrinae propter se, sed ut regina operis esse possit. Et hoc assumere doctrinale non est doctrinaliter.

Et quod dicunt de fine, simpliciter vanum est. Habitum enim est in praecedentibus, quod scire quod acquiritur scientia morali, non est nisi terminus considerationis moralis, et non est terminus considerantis. Hic enim non considerat, nisi ut referat ulterius ad opus quod est finis intentionis ejus.

Ad hoc autem quod dicunt, qui eam mechanicam esse dixerunt, Dicendum, quod nullo modo mechanica est, sed liberalis. Et hoc probat Aristoteles in principio Ethicorum . ''Liberale enim est omne illud quod per se et propter se volumus : hoc autem est in istis operatio maxime.

Et quod objiciunt de modo, dicendum quod hoc non valet Modus enim communis est, et non proprius mechanicae : et a modo communi speciale non potest inferri: esset enim ibi processus ex affirmativis in secunda figura. Attendendum tamen est, quod secundum dicta Philosophorum non omnis scientia dicitur theorica vel practica, sicut bene probat Avicenna. Et istae partes non conveniunt scientiae nisi quae est operativa. Et hoc modo bene concedimus, quod moralis docens theorica est, et moralis utens pratica : in omnibus enim talibus theorica ad proximum ordinatur. Hoc autem subtiliter probat Avicenna in IX Philosophiae suae, ostendens quod haec speculatio est quae speculando colligit rerum actiones et species reducendo in principia et causas: qui modus resolutionis vocatur. Et cum prima sint in quibus stat ut in utilissima et simplicissima penitus mora-

lia sunt ad mores. Practicus autem intellectus componendo procedit et determinando scilicet actum cum circumstantiis : et hoc sic determinatum affectum ostendit et excitat ad motum, qui sic excitatus impetum facit, et sic per motum affectus intellectus practicus suas rationes in opere ponit. Unde constat quod et finis affectus opus est, a quo fine tam docens quam utens scientia, practica vocatur, large accipiendo practicam, secundum quod practica dicitur rationes operabilium considerans.