CAPUT I.

Qualiter sit quaerenda justitia specialis, et an sit quaerenda justitia specialiter dicta ?

Quaerimus autem consequenter justitiam quae in quadam parte virtutis est : talis enim quaedam virtus est ut ante praediximus. Similiter autem et de injustitia quaerimus quae est secundum partem, quae justitiae dictae contraria est secundum partem. Quod enim talis injustitia sit, probatur per signum : qui enim secundum alias malitias injuste facit et operatur, injuste quidem facit per privationem justitiae legalis. Avare autem ni- hil facit, puta qui abjecit clypeum propter timorem, et qui maledixit propter iram, vel qui non adjuvit pecuniis propter illiberalitatem, et sic in aliis. Nullus enim talium plus in lucro considerat et minus in damno. Quando autem avare facit aliquid per pleonexiam, multoties nihil operatur secundum aliquam malitiam aliam alterius virtutis alteri virtuti contrariam : et tamen tunc non operatur secundum omnem malitiam : nec tamen propter hoc sine malitia est, quia secundum quamdam et specialem malitiam operatur. Quod enim secundum malitiam operetur, ex hoc patet quia non vituperatur nisi malitia. Taliter autem operantem vituperamus, sicut secundum quamdam injustitiam operantem. Oportet ergo quod haec quaedam injustitia sit alia, et diversa ab injustitia generali quae sit ut pars quaedam illius quam diximus esse totam injustitiam : et oportet quod injustum quoddam sit, quod pars quaedam sit totius injusti quod diximus esse injustum, eo quod fit praeter legem. Si enim aliquid sit, quo posito non consequenter ponitur alterum, sed illo posito ponitur istud, illa de necessitate diversa sunt, sicut pars et totum.

Adhuc sit duo sint, quorum unus moe-

chatur, non propter moechiam, sed lucrandi gratia ut a moecha accipiat : alter autem moechatur propter concupiscentiam etiam in rebus multa apponens et jacturam potiens : constat quod isti duo diversis finibus moechantur. Et cum voluntates distinguantur, sicut saepe diximus, constat quod unus luxuriosus magis videtur esse, eo quod in delectabili luxuriae requiescit magis quam avarus. Alius autem in lucro indubito requiescens,injustus quidem est secundum avaritiam. : luxuriosus autem non est secundum finalem intentionem, quamvis luxuriosa deformitate abutatur quantum ad lucrum. Manifestum enim est quantum propter lucrari luxuriatur.

Adhuc circa alias quidem omnes iniustificationes specialium virtutem relatio quaedam fit ad quamdam et specialem malitiam, quae malum facit opus etiamsi nulla sit prohibitio legis : puta si moechatus est, relatio fit ad malitiam luxuriae : etsi relinquit ducem exercitus, relatio fit ad malitiam timiditatis : et si parcus sit, relatio fit ad malitiam irae : et sic est in aliis. Si autem praeter debitum lucratus est, malitia specialis est quae ad nullam alterius virtutum malitiam referri potest, sed ad. simplicem refertur injustitiam.

Haec igitur injustitia simplex et specialis est ab omnibus aliis injuslitiis habens distinctionem. Quare manifestum est quod est quaedam injustitia specialis, quae praeter illam quam totam injustitiam esse diximus, distincta est alia ab ipsa in parte univoca se habens ad eam. Univocam autem diximus, quia diffinitio ejus est in eodem genere contenta quod est legalis injustitia. Ambae enim istae injustitiae in hoc conveniunt genere, quod potentiam habent in eo quod ad alterum est ordinata secundum debiti rationem. Sed in hoc differunt specialis quod est quidem circa honores, vel circa pecunias, vel saltem conferentia, vel si quodam uno nomine omnia ista comprehen- dere habemus dicentes, quod est circa omnia relata ad lucrum indebitum propter delectationem quae est a lucro, in quo finaliter avarus requiescit. Alia autem injustitia, scilicet generalis, circa omnia est, circa quae est studiosus relata ad politici et reipublicae ordinationem. Quoniam quidem igitur justitiae plures sunt, et quoniam quaedam est justitia quae altera est praeter illam quam diximus esse totam virtutem, manifestum est ex dictis. Sed adhuc jungendum est quod injustitia generalis dicitur secundum potentiam et actum. Secundum potentiam enim generaliter justus est omnem virtutem habens quae expellit omnem malitiam, etiamsi lege non ordinetur : et hoc modo dicimus de injusto fieri justum, quando relictis vitiis acquirit virtutes : eo quod habet jam unde legi potest esse consonus. Secundum actum autem justus est, qui actualiter omnia sua refert ad legis ordinationem. Est etiam quaedam justitia quae non proprie justitia dicitur : eo quod non est habitus, sed habitudo quaedam, et est debita partium potestativarurn ad totum potestativum ordinatio, sicut dicimus animam justam quando partes appetitus rationi supponuntur : et regnum justum, quando particulares potestates secundum debitum ad regnum ordinantur. De his autem omittentes, dictam justitiam secundum partem quaerimus : et ideo sumendum est quae et qualis illa sit. Jam autem determinatum est, quod injustum dupliciter est, scilicet et illegale, et inaequale. Justum autem per oppositum est et legale, et aequale. Secundum quidem igitur illegale injustum sumpta est injustitia generalis de qua determinatum est.