CAPUT IX.

De comparatione incontinentiaesimpliciter ad incontinentiam irae.

Quoniam vero minus turpis est incontinentia iraequam incontinentia quaeest circa concupiscentias tactus, deinceps speculabimur. Incontinentia enim irae in hoc minus turpis quam concupiscentia tactus circa quam est incontinentia simpliciter : quia ira quidem secundum aliquid videtur audire rationem. A syllogismo enim procedit sic, omne contristans repellendum : hoc autem contristans : statim repellit. Syllogismus autem actus rationis est. Unde ira secundum aliquid audit rationis praeceptum et decretum : sed non obaudire videtur, eo quod in minori propositione non satis discernit utrum hoc vere contristans sit, et utrum debite repellendum sit. Et hoc est simile ei quod

fit in oeconomicis, ubi veloces ministrorum qui praevolant ad implenda praecepta dominorum, excurrunt ad obedientiam antequam perfecte audiant omne dictum dominorum : et deinde peccant in actione, eo quod perfecte voluntatem domini non perceperunt. Et procedunt a tali syllogismo, omne dictum domini implendum : hoc autem est dictum domini quod non perfecte perceperunt: et ideo peccant in actione non secundum decretum domini perficientes obedientiam. Similiter et canes et non a ratione sed a phantasia faciunt: ad solum enim sonitum latrant antequam intendant si amicus est vel inimicus qui sonum facit. Sic ira propter caliditatem moventis naturaeet velocitatem ad vindictam, audiens quid est praeceptum rationis de repellenda injuria, sed non perfecte audiens, statim movet ad repulsionem ejus qui injuriam facit. Ratio quidem enim talibus ministris, vel phantasia in canibus nuntians manifestavit, quoniam injuria facta est, vel contemptus illatus : et haec eadem ratio quemadmodum syllogizans dixit, quoniam oportet talem injuriam oppugnare et repellere : et confestim irascitur et insurgit, antequam audiat, an vel quid vel qualiter repellendum est. E contra autem concupiscentia circa quam est incontinentia simpliciter, si solum dicat ratio vel phantasia vel sensus nuntiando, quoniam delectabile, statim movet concupiscentia ad affectionem praeter syllogismum rationis. Patet igitur quod ira aliqualiter consequitur rationis actum : concupiscentia autem hunc non exspectat : turpius autem quod minus habet de ratione : turpior ergo est incontinens simpliciter quam incontinens irae. Incontinens quidem enim iraealiqualiter vincitur a ratione quaeimperat injuriam repellere : incontinens autem concupiscentiaeetiam non a ratione motus, statim ducitur ab ipsa concupiscentia. Haec autem est ratio, quia delectatio concupiscentiae naturae complantata est: et ideo seipsam movet non praeventa a ratione.

Adhuc communis animi conceptio in moribus est, quod magis naturalibus appetitibus facilius damus veniam, etiam quando inordinati sunt. Quod ex hoc patet : quia etiam concupiscentiis talibus quae sunt communes omnibus et in quantum omnibus communes sunt, magis damus veniam : sicut est concupiscentia cibi, lecti, et vestis (quae, sicut dicit Homerus, omnis homo concupiscit et juvenis et senex) : et inordinationem qua) fit circa tales magis ignoscimus, quam si fiat circa concupiscentias non communes nec necessarias, sicut est concupiscentia venereorum in moechia. Si vero accipiatur natura quae principium generationis est. secundum quod dicitur in quinto Metaphysicae, quod natura est ex. qua pullulat pullulans: tunc ira naturalior est, quia ex parentibus frequentius innata. Calor enim cordis praecidit semen a generantibus, et informat universali virtute: et ideo calor cordis parentis in semine remanens generationis quasi in parente, fumosus et amarus est, et natus ex ipsa generatione dispositionem accipit ad iracundiam. Concupiscentia autem tactus non in natalibus, sed in ipsa communi complexione fundatur cui complexionata est: et ideo secundum respectum ad. parentes ex parentibus naturalior est ira quam concupiscentia. Concupiscentiis autem quae magis naturales sunt, major est difficultas ad resistendum quam concupiscentiis his quae superabundantiae sunt et non necessariae, sicut sunt omnes concupiscentiae tactus circa quas est incontinens. Concupiscentia enim cibi vel lecti naturalis est homini: sed concupiscentia superabundantis cibi vel superabundantis studii in lecto, nec naturalis nec communis est hominibus. Ira igitur naturalior est quam concupiscentia incontinentis vel intemperati, et ideo dignior venia et minus turpis. Haec autem apparent in allegationibus eorum qui accusati fuerunt propter irae incontinentiam. Accusatus enim quidam, quia percussit patrem, excusando dixit quod ex patre ira esset sibi ingenita: cujus signum induxit, quia et pater suus percussit suum patrem, et avus percussit proavum: et puer filium suum ostendens cui ira ingenita fuit, dixit : " Et. iste filius meus percutiet me cum vir fuerit: omnibus enim nobis secundum totam genealogiam ira cognata est. " Et alius a filio suo tractus per iram usque ad. ostia, filium quiescere jussit allegans quod ulterius trahendus non esset quam ipse traxerat suum patrem : traxerat autem usque ad ostia. Quamvis autem ira sic innascitur a calore cordis generantis, tamen alteratione corporis et in qualitate materiae, aliquando fit inaequaliter in filio quam in patre.

Adime injustiores concupiscentiae et injuriae sunt quae cum per insidias procurantur, quam illae qua , fiunt manifeste : iracundus quidem igitur non est insidiator, neque ira insidiatrix, sed manifeste et statim repellit injuriam. Concupiscentia autem et maxime quae est venereorum, insidiatrix est : primo enim venatur amorem et familiaritatem, quo trahat eam quam concupiscit, quemadmodum II omerus et alii poetae dicunt de Venere, quod insidiatrix sit. Homerus enim dicit, quod deceptio propria est dolosae Cyprigena), hoc est, Veneris de Cypro nata). Et hanc deceptionem dicit, esse corrigiam Veneris valde variam, per quam fraus est, et alligavit sibi intellectum sive rationem spisse sapientis, hoc est, profunde prudentis. Sicut dicit Sapiens, quod Vinum et mulieres apostatare faciunt etiam ''sapientes . Si ergo concupiscentia tactus injustior est, quam concupiscentia irae, pro certo et turpior est, et illa incontinentia quae simpliciter incontinentia est, aliqualiter malitia est: incontinentia autem irae non cum tali machinatione est malitiae, pro certo incontinentia irae minus turpis est quam incontinentia concupiscentiae.

Adhuc si injuria fiat per incontinentiam concupiscentiae, sive in adulterio, raptu, vel incestu, non. fit cum tristitia, imo cum

delectatione : qui autem injuriam facit ex ira, semper habet tristitiam in actu, cum tristitia illata de diffinitio ne irae sit, Cum igitur ea quibus maxime justum est irasci, sic differunt quod ista sunt cum tristitia, illa cum delectatione, injustiora autem sunt quae cum delectatione fiunt quam cum tristitia, sequitur quod iniustior sit incontinentia concupiscentiae quam incontinentia irae. Hoc autem maxime videtur ex hoc quod ira non facit injuriam primo, sed repellit eam. Repellere autem injuriam non est injuria. De jure naturali est vim vi repellere. Iniurians autem ex concupiscentia per se et primus infert injuriam. Quod quidem igitur ea incontinentia quae est circa concupiscentiam, turpior sit quam incontinentia irae, et quoniam continentia simpliciter et incontinentia ei opposita est circa concupiscentias et delectationes corporales circa quas est temperatus et intemperatus, manifestum ex dictis.