CAPUT XIII.

Quid sit voluntarium ?

Cum autem involuntarium sit uno modo, quod vi metusve causa fit, alio modo quod propter ignorantiam fit : voluntarium utrique opponi videbitur utique esse, cujus principium operis in ipso faciente est, qui determinata scientia et certa dignoscat singularia in quibus est operatio. Principium autem secundum veram rationem principii accipitur, scilicet quod sic principium est, quod a nullo principiatum, et ex seipso principium, sicut est voluntas non coacta vi, nec metu territa : et hoc principium in ipso non localiter tantum, sed secundum liberae facultatis potestatem, sicut dicimus in nobis esse, quorum nos sumus causa ex nobis ipsis, et quae libere possumus facere et dimittere. Quia autem appetitus non videt sicut oculus, ideo duce indiget :nec movetur nisi ductu demonstrati voliti : et ideo participans qualiter rationem, demonstrationem accipit voliti secundum quod volitum sub circumstantiis quae ipsum volitum efficiunt demonstratum : et sic oportet quod voluntarium sciat singularia.

Forsitan igitur non bene dicitur a Platone quod involuntaria sint, quae propter iram vel propter concupiscentiam fiunt. Forsitan autem dicimus, quia in veritate ira oppilando libertatem impedit voluntatis, concupiscentia autem ligando tenet. Nec ira autem nec concupiscentia totum tollit voluntarium. Qui ergo id quod remanet sibi de voluntario confert ad operationem, aliquid contulit. Jam autem probatum est, quod quantumcumque aliquis parum conferat ad opus, necessario sequitur opus illud non involuntarium esse. Si ergo dicatur involontarium quod sit per iram et concupiscentiam., primum quidem inconveniens quod ad hoc sequitur, est quod nullum animalium aliorum ab homine, similiter nullus puerorum aliquid voluntarie operabitur. Bruta enim non faciunt ea quae faciunt, nisi per concupiscentiam vel iram. Pueri autem quia stabiles conceptiones non habent, et non nisi per concupiscentiam vel iram moventur ad opera : cum tamen in ipsis animalibus et in pueris sit facere, vel non facere, et sic principium operis in ipsis sit. Principium enim operis quod est appetitus, secundum inchoationem est in brutis propter animae sensibilis ad naturam organi obligationem, in pueris autem est sicut fluitans et fluctuans ex humiditate complexionis, in viris vero secundum naturalem est perfectionem. Licet ergo in pueris et in brutis sit imperfectum agendi principium, tamen est aliquo modo. Habitum autem est, quod quantumcumque parum aliquis conferat ad actum quem facit, sequitur operationem non esse involuntariam. Licet ergo in brutis et in pueris non sint voluntaria secundum omnem perfectionem voluntarii, tamen etiam non. est involuntarium, quia aliquid conferunt. Per iram et per

concupiscentiam facta, non involuntaria sunt.

Deinde quaeramus ab eis, utrum penitus nihil eorum quae propter concupiscentiam vel iram fiunt, sit voluntarie operatum, vel bona quae fiunt per iram vel concupiscentiam sint voluntarie operata, mala autem per iram vel concupiscentiam facta, operata sint involuntarie? Sed ridiculum est cum una causa sit in nobis bonorum et malorum, quae est ira vel concupiscentia, quod dicamus nos voluntarie esse causas bonorum, et involuntarie esse causas malorum. Quod vero omnia dicantur involuntaria sic facta, sive bona, sive mala, jam in praecedentibus improbatum est: quia ira non totum voluntarium impedit, nec concupiscentia totum ligat : irascens ergo vel concupiscens aliquid confert propter quod involuntarius esse non potest.

Adhuc inconveniens est, quod illa dicantur esse involuntaria, quae secundum ordinem civitatis oportet appetere : oportet autem et irasci in quibusdam, sicut in bellis contra hostes, in quibus ira et furor confortant: et oportet quaedam concupiscere, sicut sanitatem in corpore, et disciplinam in mente ardenti desiderio concupiscere oportet : et sicut redditio debiti in matrimonio sine concupiscentia carnali non est : quae autem civiliter oportet facere, nunquam involuntaria sunt : ergo quae propter iram et concupiscentiam fiunt, non involuntaria sunt.

Adhuc quia videntur omnia involuntaria tristia esse : quaecumque autem fiunt secundum concupiscentiam vel iram, sunt delectabilia : sunt ergo non involuntaria.

Adhuc autem quaeramus ab istis, quid differentiae afferant ad hoc quod involuntaria fiunt ea quae fiunt secundum cogitationem concupiscentis peccata, vel quae fiunt secundum iram? Videtur enim quod nihil : ambo enim quidem fugienda sunt: fugienda autem non sunt, nisi ea quorum in nobis est principium fugiendi.

Ergo quamvis in ita vel concupiscentia simus existentes, in nobis habemus principium fugiendi, et non fugientes conferimus ad operationes. Voluntariae ergo et non involuntariae sunt. Quamvis ergo differenter voluntatem impediant ira et concupiscentia, in hoc tamen non differunt, quin utrumque voluntarie averti posset ab illicito. Ira enim ex motu sanguinis et caloris et fellis, ad rationem et voluntatem triplex affert impedimentum, scilicet oppilationem ex malis materiis, turbationem spiritus animalis qui calore et vapore cordis impulsus vehementer et inquiete movetur, et ideo formas quas deferre deberet, non ordinate, sed potius unam in aliam impulsans repraesentat : commiscendo etiam operationes per calidum facit impeditas, ita quod dextra facit sinistra, et extrema intima, et e contrario. Concupiscentia autem non nisi ligando impedit : et ideo concupiscentia magis assimilatur violento, ira autem magis assimilatur ignorato : sed in hoc non differunt, quin ab utroque averti possint.

Adhuc autem quamvis ira et concupiscentia sint irrationales passiones in homine, non tamen minus sunt humanae : ergo et operationes quae sunt ab ira et concupiscentia operationes hominis et humanae sunt : ergo aliquid dandum est eis in quantum humanae sunt : hominis autem ut homo est hoc proprium est esse dominum suorum actuum : operationum ergo quae sunt ab ira et concupiscentia homo dominus est : inconvenientius itaque est ponere, quod facta per iram vel concupiscentiam sint involuntaria. Nos autem hic dicimus non diffinitionem multiplicitatis ignorantiae : quia non facit ad propositionem. Est enim ignorantia naturalis, et accidentalis : naturalis, sicut in morionibus : accidentalis, quam aliquis fecit in seipso, sive per hoc quod dedit operam rei licitae, sive etiam per hoc quod dedit operam rei illicitae : et utique ignorantia dicitur secundum materiam. Secundum causam autem efficientem dicitur ignorati a vin- cibilis et invincibilis, vel facile vincibilis vel difficile. Secundum formam autem dicitur ignorantia scibilium vel agibilium, universalis vel particularis, juris vel facti. Secundum causam finalem vero dicitur ignorantia sacerdotis privatio scibilium quae exiguntur ad officium sacerdotale, vel alterius qui publicum habet officium et non habet scientiam exsequendi. De istis enim ignorantes nihil hic intendimus, sed de sola illa quae iacit involuntarium in operatione. Neque ad. nos pertinet hic disceptare, quae istarum ignorantiarum excuset vel a toto, vel a tanto : hoc enim pertinet ad legem positivam. Similiter ab illa parte qua vis et metus diversa sunt : vis enim, ut Labeo dicit, et metus valde differunt, non ad nos hic pertinet determinare, sed ad legem positivam, quae distinguit metum qui potest cadere in constantem virum, et qui non potest, et ubi potest cadere, et ubi non, et similiter et quando. Et utrum in ipsum cadens sit, vel. non sit in ipsum, sed in conjunctos, ut uxorem, et filios, et amicos. Nos enim hic de metu et vi non nisi secundum duo quae sunt in ipsis, scilicet secundum quod est extra, et non in nobis, eo quod in facultate nostra nihil est : de hoc etiam secundum quod utrumque causa est involuntarii. Haec igitur de involuntario dicto per violentiam, et de involuntario dicto per ignorantiam, et de voluntario utrique opposito dicta sunt.