CAPUT II.

An de virtute possit esse scientia ?

De virtute igitur intendentes, primo oportet solvere dubitationem Socratis quam Plato ponit in, libro qui. dicitur Mennonis, ubi probat quod virtus nec discibilis nec assuescibilis est. Et quod non est discibilis et scientia de ipsa esse non potest, sex confirmatur rationibus : quarum prima est, quia omne quod discibile est et scibile,ratione accipitur quae stat ad causam vel signum. Omnes autem rationes morales stant ad opus, sicut dicit Aristoteles in libro tertio de Anima , ''Et ideo videtur multis de secta Stoicorum, quod virtus non sit scibilis nec discibilis : et si nec scibilis nec discibilis est, nulla scientia potest esse de ipsa.

Adhuc, Scientia est de his quae habentur ex praeexistenti cognitione principiorum. Principia autem sunt intelligibilia. Cognitio autem virtutis nullo modo procedit ex talibus, sed potius ex perseverare in difficilibus quae nullo modo sunt alicujus cognitionis principium. Cum igitur scibile sic ex principiis scibilium procedit, et virtus ex talibus non procedit, videtur Stoicis quod virtus non sit scibilis.

Ad hoc autem objiciunt adhuc tres alias rationes : quarum duae sunt penes consequentiam argumentationis sumptae, et tertia penes effectum. Prima penes consequentiam sumpta est haec : quia quod discibile est, per argumentationem probatur. si ergo virtus scibilis est, oportet quod scientiam habeat argumentativam. Aut igitur perfectam habet argumentationem, aut imperfectam. Perfectam habere non potest. Cum enim substantia virtutis sit medium : medium autem virtutis determinatum sit quoad nos et non simpliciter : universalis propositio de medio virtutis accipi non potest. Et cum omnis discursus syllogisticus perfectus sit ab universali, constat quod perfecta argumentatio haberi non potest ubi universale deest. Imperfectam etiam habere non potest. Illa enim

esset vel enthymema, vel exemplum, vel inductio. In enthymemate autem quod est argumentatio rethorica, ad minus minor vera esse ponitur, et major quae subticetur, probabilitatem habet. Sed de virtute loquendo minor nulla est, et major esse non potest. Ex quo enim stat ad opus, et affectus est. Affectus autem nec major nec minor est in discursu syllogistico. Exemplum etiam haberi non potest : quia quod in uno valet, in alio nocet, sicut dicit Socrates, et ex quo unus accipit virtutem, alius deturbationem. Inductio etiam nulla est. Inductio enim est singularium in quibus mixtum est universale ad probationem universalis. Illatio autem talis et inductio hic esse non potest : quia quod in uno est, in alio non est, quoad virtutis adeptionem.

Adhuc quaedam objicit Socrates : quia principia scibilis sub uno aliquo accipiuntur : medium enim refertur ad majorem extremitatem, et minor ad medium. Principia autem virtutis nullo modo sic se habent. si enim demus principia virtutum secundum Aristotelem, sunt scire et velle perseverare in difficilibus quae nullo modo sic ordinabilia sunt : quia scire et velle perseverare non sunt unius generis, nec alicujus proximae communitatis. Et aliquando etiam contraria sunt inter se : quia quod scire determinat, velle aspernatur, et opus aliquando non consentit. Ex talibus igitur non potest procedere aliquod scibile. si autem principia secundum Stoicos dentur, principia virtutis sunt hominis ad animum conversio, animi depurgatio, et virtutis a diis donatio, quae iterum nullum influxum habent ad aliud scibile. Virtus igitur nullum discibilium nec scibilium est bonorum.

Objicit etiam penes effectum argumentationis. In omni enim argumentatione per scientiam conclusionis consequentiae homo suum adipiscitur intellectum, qui secundum Socratem etiam actu ante fuit apud ipsum, licet non claresceret. Secundum Aristotelem autem ad minus potentia fuit apud ipsum. Et dico potentiam habitualem, quamvis non distinctam. In rationibus autem de virtute propriis nihil penitus talium adipiscitur, sed potius patiendi vel agendi facilitatem : quae facilitas nullius argumentationis potest esse. Virtus igitur non est discibilis.

Adhuc, Eadem existente acceptorum memoria vel oblivione interveniente aliqua, et perditur et acquiritur virtus. Quod sic perditur et acquiritur, ab his quae sunt in memoria non causatur. Et sic ulterius sequitur quod scibilis non sit per disciplinam acquisita virtus, cum ad omnem acceptionis partem nullam habeat dependentiam.

Propter rationes inductas Socrati placuit, quod virtus nec discibilis, nec assuescibilis sit, sed sit donum deorum. Et hoc quod homo per multam puritatem assimilationem ad. deos consequitur : et tunc bona quae in diis radicantur, hominibus infundantur. Et haec dona dicit esse virtutes, quae quidem in diis radicabiliter sunt, in hominibus autem participaliter : propter quae etiam sacra et orationes instituit : eo quod dixit ista non immobiliter, sed potius elective consistere in voluntate deorum.

Nos autem quia de morali virtute intendimus, et secundum Aristotelem et de sectae quae dicitur Peripateticorum intentione quantum ad praesens sufficit, dicimus virtutem esse scibilium bonorum, si secundum substantiam et ea quae substantiae insunt,consideretur : sic enim est quoddam ens particulare subjectum cui passiones insunt, et differentiae quae per propria principia scibilium sibi probantur inesse. Si autem virtus accipiatur secundum esse quod habet in virtuoso, sic bene concedimus quod quantum ad proxima principia non est discibilis, sed

vel assuescibilis, ut dicit Aristoteles, vel donum Dei, sicut dicit Socrates. Et hoc est quod quidam dixerunt, quod in omni scientia duo sunt : doctrina, et usus. Doctrina est sicut informans et dirigens, usus autem sicut exsequens et faciens. Scientiam quae est doctrina de re, vocant scientiam docentem. Illam autem quae est de usu, vocant virtutem. Et quantum ad doctrinam considerando virtutem, scientia est de ipsa et ipsa est scibilis.

Nec obstat quod primo objicitur, quod moralis stat ad opus : dicitur enim stare dupliciter scientia ad aliquid, scilicet sicut ad terminum operis, vel sicut ad finem intentionis. Et scientia moralis docens, licet stet ad conclusionem vel ad medium quod est causa vel signum sicut ad terminum operis sui sicut decursus syllogisticus,tamen, non stat in ipso sicut in fine intentionis, sed refertur ad opus quod est operatio virtuosi Haec solutio confirmatur per hoc quod dicit Aristoteles in II Topicorum , quod una scientia est plurium velut amborum finium : unius tamquam finis, alterius tamquam ejus quod est ad finem. Hujus exemplum est quod Avicenna ponit, quod duae scientiae exiguntur ad viellarc. Una quidem quae est chordarum compositionis, et altera quae est de motu vel tactu chordarum. Scientia enim compositionis chordarum docet componere et dividere chordam ad sonum gravis vel acuti vel medii, et hoc per causas et rationes hujus compositionis. Alia autem scientia utens quae ex frequenti motu digitorum et chordarum tactus est acquisita. Et sic est in moribus duplex scientia, sicut patet per antedicta. simile est in medicina secundum illas duas partes scientiae, quas vocant theoricam et practicam, sicut est in scientia molendini, et scientia ejus quod est molere : et in omnibus scientiis quae de ingeniis ''vocantur.

Nec hoc mirum, quia etiam in disciplinalibus est. sic enim se habet geometria ad cosmimetriam secundum omnes sui partes, scilicet planimetricum, profundimetricum, et altimetricum : sic arithmetica ad calculativam : sic astronomia ad divinativam : sic musica ad omnes musicas operationes.

Quod autem secundo objicitur, quod scilicet cognitio virtutis ex scibilibus non procedit: Dicendum, quod cognitio virtutis duplex est, scilicet experimentalis, et quae est effectus demonstrationis. Et experimentalis quidem cognitio virtutis est, qua scitur virtus inesse per conscientiam virtutis et inclinationem virtutis ad motum, et per vigorem virtutis intelligendo medium. Et haec agnitio non procedit ex scibilibus immediate : sed illa quae est effectus demonstrationis, ex scientia quae docet de virtute haberi potest.

Quod autem ulterius objicitur, quod in scientia de virtute consequentia rationis esse non potest, non tenet nisi de virtute quae secundum esse consideratur quod habet in virtuoso. Quia et ipse Socrates hoc dicendo disputabat, argumentationes perfectas et imperfectas proferebat, quas in universalibus et intelligibilibus radicari oportebat.

Et quod consequenter objicit, quod in principiis virtutis ordo esse non potest medii ad majorem, vel minoris ad medium, eodem modo solvitur : quia hoc intelligitur de virtute secundum esse quod habet in virtuoso. Hoc enim, sicut Tullius dicit, in modum naturae est, et non in modum scientiae vel rationis. Et ideo per pura agentia disponentia et facientia inducitur sicut forma naturalis. Aliter tamen theorica scientia haberi potest de virtute sicut et de alio ente ex principiis intelligibilium et scibilium.

Ad id quod, ulterius objicit penes argumentationis effectum, Dicendum, quod absque dubio verum est, quod cum argumentatio sit instrumentum quo scientia accipitur in ea, hoc proprium per aliquem modum adipiscitur intellectum : et sic est scientia de virtute. Principia enim quae sunt de virtute, per naturam sunt apud nos, sicut principia aliorum entium particularium de quibus sunt scientiae particulares. Non , enim plus quam alia animalia perceptibiles essemus scientiarum nisi principia scibilium essent apud nos, quibus tamquam instrumentis Ad scientias rerum procedimus. Et haec scientia quidem de virtute, licet non sit proximum principium virtutis secundum esse perfectum., tamen est principium primum : et secundum quod est proximum et intrinsecum, quod ipsius virtutis generativum est, quod est in difficilibus perseverare, sui regiminis et informationis habet influxum : et sic virtutis primum et formale est principium : quod tamen In procedendo per velle et perseverare circa formam influit regimen, et efficitur proximum et immediatum.

Ad hoc autem quod ultimo inducunt, jam patet responsio per antedicta : quia licet virtus non dependeat ad accepta secundum sui generationem in subjecto, tamen forma agentium ipsam in subjecto, accipitur de scientia docente : quia velle et perseverare in difficilibus non generant virtutem nisi informata ratione recta quam sapiens determinavit. Et sic scientia docens principia forma est, cujus virtute velle et perseverare virtutem

generant.