CAPUT IX. De opinione Solonis utrum vera sit?

Si autem ponendum est ita ut dicit Solon, scilicet quod ultimum vitae inspiciendum sit, quod feliciter si attingat homo, felix sit, et ante non sit dicendus felix : ergo tunc quilibet felix est cum morietur. Sed hoc est omnino inconveniens. Mors enim non est ultimum vitae nec perficiens, sed ut destruens et vitam et omnem vitae operationem. Dicere autem quod destructivum operationis vitae sit vel felicitas vel pars felicitatis vel felicitatum aliqua conditio vel proprietas, penitus irrationabile est. Adhuc autem Aristoteles In secundo Physicorum reprehendit eos qui dicebant, quod homo mortuus consecutus est finem propter quem est : quia nihil est propter sui destructionem. Mors ergo non est aliquid quod adjiciendum sit felici vel felicitati.

Adime autem si fortuna attenditur, sicut dixit Solon, extremum genus infortunii est mors : et ideo nullus feliciter vel fortunate moritur, seu potius infeliciter et infortunate. Aliter etiam hoc videtur. Dicentibus enim nobis felicitatem esse quamdam operationem perfectissimam et optimam, cum hoc dicere non possumus, quod privatus omni potentia operativa felix sit vel felicitatem habeat.

Si autem non dicimus mortuum felicem esse, neque Solon hoc vult dicere, sed dicere intendit, quoniam tunc utique quando mortuus est homo, aliquis firmiter beatificabit hominem secundum relationem praeteritae vitae, ut jam extra mala existentem et infortunia, hoc est, extra sensum malorum etiam infortuniorum. Cum enim nullum talium de caetero sentiet, videtur in eo in quo mortuus est, immobiliter permanere. Si sic dicatur, hoc etiam habet quamdam quaestionem. Probabilitatem enim quamdam haberet, quod mortuo eveniret malum et bonum eufortuniorum et infortuniorum : siquidem concederemus, quod viventi et sentienti tale bonum et malum posset evenire, ut puta honores, inhonorationes, et filiorum et universaliter pronepotum prosperitates, et eufortunia evenirent. Magis enim videtur quod hoc eveniat viventi et non sentienti quam nec viventi nec sentienti, quia qui vivit, principium operationis habet quamvis imperfectum : ergo etiam non eveniunt nec viventi nec sentienti.

Mathematici autem objiciunt contra hoc, qui ponunt fortunam et fatum et constellationem, duas rationes adducentes in quibus est vis. Quarum una fortior est, quod omne quod est in tempore, est in ipso sicut in numero : tempus autem non est numerus nisi per prius et posterius in primo motu : tempus igitur ad temporale et ad totum numerum temporalis secundum omne spatium ejus refertur per renovationem situs in motoribus primis. Renovatio enim situs secundum inaequalem velocitatem et tarditatem in obliquo vel recto ortu et obliqua et recta ascensione et descenrione causa est diversitatum et figurarum et radiationum in tota vita : secundum hoc enim numerat vitam. Ergo tota vita hominis refertur ad fortunam et fatum, ut dicunt mathematici. Secundum hunc numerum mathematicus judicat de aequalitate mortis et de aequalitate filiorum et fratrum post et ante mortem. Videtur ergo totum hoc inspiciendum esse in quo felix vel infelix esse judicatur.

Secunda ratio est, quod omnia mensurata licet mensurentur aliquo proximo, mensurantur tamen aliquo primo a quo secundum et tertium, et deinceps mensurantia mensurandi accipiunt virtutem et rationem. Et cum vita sive spatium vitae, mensuratum quoddam sit anno et mense et septimana et die, et dies numero horarum : oportet quod ab aliquo primo mensurante mensurandi accipiat et virtutem et rationem. Dictum est autem, quod haec mensurant ut numerus : mensurans ergo primum erit in genere numeri. Non ergo motus primus ut motus continuus erit mensurans primum : sed potius motus erit mensurans, prout est in eo quod fertur, renovatio situs et iteratio. Hoc autem est dupliciter, scilicet in uno modo sive regulariter motu : et hoc non facit numerum : vel prout est in omnibus primis motis sub valde aequali velocitate et tarditate, et valde differenti obliquitate vel rectitudine idem centrum ascendentium et descendentium : sic enim constituitur numerus, quia, sicut Philosophus dicit, differentia est causa numeri : sic enim virtutes diversarum figurarum influxum habent in spatium vitae et mortis conjunctorum et proprium : et ideo spatium diversarum formarum efficitur in formis prosperitatum et impedimentorum facientium ad vitam. Et haec est causa quod mathematici praecipiunt electiones horarum faustarum vel infaustarum ad operationes hominum. Mors igitur inspicienda est, et etiam successus post mortem in propinquis et cognatis, et ut per-

fecium debeat fieri judicium de felicitate hominum.

Si etiam moralia tantum inspiciamus, certe in antehabitis dictum est, quod specie turpissimus non felicitatur. A simili ergo ignominiosa morte perfunctus, vel etiam insepultus, abjectus, patrio sepulcro non usus, vel titulum sepulcri et glo-. riam non consecutus, felix non erit. Haec testantur, quod omnes homines antiqui de quacumque lege essent vel professione, solemnia voluerunt habere sepulcra et cum gloria sepulcro commendari, injuriam sibi reputates fieri, si clarissima vita ignominiosa morte vel sepultura clauderetur. Unde Abraham in electis sepulcris elegit sepeliri se et suos . Judas Machabaeus super sepulcrum parentum pyrainides et naves sculptas fecit erigi, ut gloria igitur claritatis sepultorum ab omnibus possit adverti . Seneca enim in epitaphio suo scribi fecit : " Hospita terra vale, corpus avara cum solemnibus excipe saxis " : injuriam sibi reputans fieri, nisi solemnibus saxis et gloria sepulturae sepeliretur. Ex mathemateticorum ergo ratione videtur, quod felicitas etiam post mortem extendatur ad improsperitates virorum, qui feliciter in moribus vixerunt, et quod qualitas mortis et sepulturae aliquid sit felicitatis.

Sed hoc quod dicunt mathematici, peccat secundum aequivocationem. Fortuna enim aequivocatum est secundum quod fortuna cadit in genus causae, et secundum quod effectus est et qualitas nato adhaerens ex fato et constellatione. Secundum autem quod cadit in genus causae, sic ab ipsa sunt fortuita secundum omnem differentiam eufortuniorum et infortuniorum : et sic loquimur nos de fortuna hic : quia horum usus in nobis est, ita quod nos sumus domini qualiter utamur bene vel male : et ideo haec fortuna aliquam etiam ad felicitatem habet relationem. Fortuna autem secundum quod est qualitas nato adhaerens, non est in potestate nostra : et ideo ad felicitatem et ad opera nostra nullam habet relationem. Utrum autem verum dicant quoad hoc mathematici, vel non, non est praesentis intentionis perquirere nisi quantum ad hoc solum, quod etiamsi talis qualitas nato adhaereat, non facit in operante aliquam necessitatem propter libertatem intellectus qui dispositioni caelestium corporum non supponitur. Propter quod dicit Ptolemaeus in Centiloquio, quod sapiens homo dominatur astris. Quamvis enim virtus constellationis sit in figuris stellarum per modum necessitantis : tamen in impletione causarum per quas descendit in sphaeram activorum et passivorum est per modum contingentis et valde mutabilis : secundum autem quod recipitur in centro seminis ex quo generatur natus, efficitur materialis valde contingens et mutabilis et multimodae contrarietati et privationi subjecta : et ideo debilior est, quam quod auferat nobis dominium operationum nostrarum.

Quod vero moraliter inductum est, non repugnat his quae dicta sunt. Bene enim concedimus quod gloria sepulturae vel mortis aliquid pulchritudinis confert felicitati praeteritae. Et superius diximus quod taliter decorantia beatitudinem, non sunt de beatitudinis essentia : et ideo non oportet quod relata ad felicem transmutent eum, vel in sensum tristitiae vel delectationis.