CAPUT V.

De solutione hujus dubitationis connaturali et vera, et quae est ad solutionem ad omnes.

Quamvis autem hoc quod dictum est, sufficiat ad excludenda objecta quae sunt inducta : tamen adhue oportet solvere et connaturalius huic quaestioni solutionem adhibere et respicere causam quae proprie convenit operationi continentis. Dicit enim Aristoteles quod demonstrationes ethicae sicut ad conclusionem sic stant ad opus : unde quale est opus, talem oportet inquirere causam quae medium sit syllogismi et operis principium. Opus autem continentis et similiter incontinentis non est unius potentiae sed duarum : ratio enim tenet et concupiscentia obnititur. Tale autem opus ex una complexione soluta non causatur, sed ex duabus : et ideo syllogismus continentis duas habet complexiones, et quatuor propositiones. Si enim dicam quod a venereis abstinendum est : hoc autem venereum : non est principium et causa nisi abstinendi. Opus autem continentis non in hoc est solo. Continens enim abstinet cum sensu passionis in contrarium moventis : et hoc ex alia complexione causatur, scilicet quod omno delectabile appetibile : hoc autem delectabile : ex hoc enim causa- tur motus appetitus a passione : et has complexiones continens simul accipit, ut ex una causetur motus rationis, ex altera termini motus appetitus : unde medius terminus in syllogismo continentis nunquam accipitur sine opinione contrarii. Si autem dicam venerea esse fugienda, et venerea esse delectabilia, quae sunt duae propositiones majores, sub his non possum accipere hoc venereum esse sub ratione fugiendi, nisi subrepat opinio et affectus delectabilis, scilicet hoc venereum esse appetibile et appetitus fortissime motivum : et ideo in tali syllogismo minor propositio non accipitur nisi sicut a vinolento et somnolenta in quo id quod rationis est, obnubilaturn est, et concupiscentiae motus fortissimus. Propter quod ratio in minori termino sincera et clara est : in majori propositione opinio universalis est : altera autem propositio de singularibus. Singularium autem proprius sensus, hoc est, sensus acceptio. Sensibile autem sub qualitatibus sensibilibus acceptum de necessitate movet appetitum. Sensibiles enim qualitates activae sunt, et proprium passivum earum in quod agunt, potentia sensibilis est, quae de necessitate transmutatur a qualitatibus sensibilibus. Et ideo minor propositio non poterat accipi sine affectu et appetitu. Cum autem ex universali et singulari fiat una complexio et acceptio, necessarium est animam affirmando dicere et concedere alicubi : sed conclusum est sicut in contemplativis syllogismis : sicut si dicam, omne rationale mortale homo : Socrates autem rationale mortale : oportet concedere quod Socrates sit homo. In factivis autem syllogismis complexione facta universalis et singularis confestim oportet operari, quia factiva demonstratio stat ad opus. Verbi gratia si dicam, omne dulce gustare oportet : hoc autem dulce, ut vinum : necessarium hoc operari, hoc est gustare, si potens sit et non prohibitus aliquis, sed gustandi habeat facultatem. Et hoc quidem generale in Ethicis. In syllogismo

autem continentis speciale, quod est propter quatuor propositiones et duas complexiones et propositas opiniones, quae in animo continentis nascuntur ex duobus respectibus singularis ad duas universales propositiones. Sicut enim dicam, quod dulce gustare oportet : vinum autem dulce : innascitur opinio gustandi ex delectatione dulcedinis vini. Si autem dicam, quod ab oppilantibus rationem abstinendum est : vinum autem dulce oppilans est rationem : innascitur opinio ad fugiendum. Et sic contrariae acceptiones semper sunt in animo continentis. Quando igitur una quidem universalium est in qua est prohibens gustare, alia autem universalis est, quod omne dulce delectabile : et sub his demonstratum singulare accipitur, hoc dulce, scilicet mel, vinum, vel concubitus : pro certo hoc operabitur. Si autem forte concupiscentia insit et fortiter moveat affectum, tunc una complexio dicit fugere hoc : concupiscentia autem movens in contrarium ducit ad hoc faciendum : concupiscentia enim illius potentiae est, quod potest movere unamquamque particulam anima) et corporis, propter colligantiam quam habent ad appetitum quem movet concupiscentia. Si autem tale est opus continentis et incontinentis, sequitur quod incontinenter agere aliqualiter est a ratione et opinione. Ratio enim in contrarium movet concupiscentiae. Quamvis non contrariae sint secundum seipsas acceptio sive opinio universalis sive particularis, sive majoris propositionis et minoris, tamen secundum accidens contrarietatem habent, in quantum scilicet singularis acceptio cum concupiscentia est. Concupiscentia enim in hoc rectae rationi contrarium est, quod in contrarium movet ejus quod a recta ratione determinatum est: quamvis opinio universalis et singularis secundum se contrarietatem non habent, eo quod particulare sub universali est acceptum : et sic a ratione et concupiscentia motus et opus est incontinentis.

Patet etiam quod propter hanc causam bestias non (licinius incontinenter agere : quoniam non habent universalem rationis opinionem, sed tantum singularium phantasiam et memoriam : et ideo statim sequuntur concupiscentias, et nihil habent obnitens in contrarium.

Si autem aliquis quaerat, qualiter in incontinente resolvitur ignorantia quae est ex obnubilatione concupiscentiae, ita quod incontinens rursus fiat sciens et claram habeat acceptionem operabilium. Eadem ratio est quae est de vinolento et dormiente : haec enim passio propriam et separatam ab aliis non habet causam. Hanc autem causam a Physiologis audire oportet, quia ex principiis ethicis non potest determinari: somnolentus enim a ligamento somni non resolvitur, nisi quando fumus spissus a loco digestionis elevatus attenuatur et digeritur, ita quod primum sensitivum ligare non potest. Et similiter in vinolento solvitur digesto fumo vini. Et eodem modo concupiscentia resolvitur resoluto somno qui sanguinem et calorem vexat ad fructum concupiscibilis : quia quod in syllogismo continentis ultima sive minor propositio et opinio sive acceptio sensibilis est sub affectu sensibilium qualitatum accepta, illa principale principium est actionum et operationum nostrarum. Omnes enim actiones nostrae circa singularia sunt. Hanc autem sensibilem acceptionem incontinens vel non habet, quamdiu est in passione concupiscentiae : vel sic non habet, quod ex tali habitu vere dicatur scire secundum rectam rationem operabilia.

Et si dicatur quod incontinens in passione concupiscentiae existens, profert magnae sapientiae verba aliqua. Dicendum, quod incontinens dicit talia sicut vinolentus profert verba Empedoclis. Ignorantia autem haec contingit propter hoc quod extremus terminus qui est hoc singulare in minori propositione acceptum, non est universale, sed singulare sub artectu qualitatum singulariter, quibus a recta ratione removet appetitum, et quando extremus terminus non est universale, abstractum scilicet et separatum a qualitatibus sensibilibus, sequitur quod extremum non est aequaliter, vel similiter scientificum cum majori propositione. Qui enim in vino est, sensibus est obnubilatus : et ideo vinum est erroris et ignorantiae causativum. Errat enim et ignorat omnis malus in minori propositione, in hoc quod minorem tantum accipit sub affectu sensibilium, et non secundum terminum rectae rationis qui est in majori.

Et ex hoc videtur accidere, quod dubitando quaerebat Socrates : non enim fit passio concupiscentia) praesente scientia sive ex praesentia scientiae illius quae principaliter visa est esse scientia : hoc enim est universalis et in ratione recta et in majori propositione est: hoc enim non attrahitur ad illicitum propter passionem concupiscentiae, sed semper obnititur. Sed sensibile praesente et accepto in appetitu statim fit passio et attractio per concupiscentiam : et sic fit ignorantia in minori propositione. Propter quod dicebat Socrates scientem nunquam operari contrarium nisi ex ignorantia. De eo quidem igitur quod est scientem vel non scientem incontinenter agere, et qualiter scientem contingit incontinenter operari vel non, tanta et tot a nobis dicta sunt.