ARTICULUS I.

Utrum lumen quod descendit a corporibus luminosis, sit substantia vel accidens ?

Circa primum ergo quaeritur, Utrum lumen quod descendit a corporibus luminosis, sit substantia vel accidens?

Et objicitur sic:

1. Omnis forma per se alterans est passio vel passibilis qualitas: lumen est

forma per se alterans: ergo est passio vel passibilis qualitas: omnis autem passio vel passibilis qualitas est accidens: ergo lumen est accidens. Quod autem omne per se alterans est passio vel passibilis qualitas, habetur in septimo Physicorum, ubi sic dicetur: Quae alterantur, alterantur omnia a sensibilibus: et horum solum alteratio est. Sensibilia autem appellant passiones et passibiles qualitates. Quod autem lumen alteretur, habetur in libro de Sensu et sensato, ubi sic dicitur, quod illuminatio est alteratio.

2. Item, Omne quod contingit eidem subjecto manenti inesse et non inesse, est accidens: lumen contingit eidem subjecto manenti inesse, scilicet aeri, et non inesse: ergo est accidens.

3. Item, Dicit Philosophus in primo de Generatione ei Corruptione: Alteratio quidem est quando subjecto manente in esse, transmutatur in ejus passionibus: sed quando aer illuminatur praesente lumine et absente manet idem: ergo haec transmutatio est passio: et omnis passio est accidens: ergo lumen est passio, et sic accidens.

4. Item, Omne quod in subjecto recipit magis et minus, est accidens: lumen in subjecto recipit magis et mirius: ergo est accidens. Probatio primae habetur ex hoc quod forma substantialis non recipit intensionem nec remissionem. Quod autem lumen recipiat intensionem et remissionem, patet ex hoc quod aer quandoque est luminosior, quandoque minus luminosus.

5. Item, Omnis forma situaliter distensa in eo in quo est, ita quod in majori parte major, et in minori minor, forma accidentalis et corporea est: lumen est hujusmodi forma: ergo est accidens corporis. Veritas primae patet ex hoc quod forma substantialis est simplex, non divisibilis divisione subjecti: unde si dividitur aliqua forma divisione subjecti, iila erit accidentalis.

6. item, Dicit Averroes Philosophus in libro de Substantia orbis, quod nulla forma dividitur nisi quae secundum naturam advenit composito, post quantitatem: et ideo etiam formae substantiales sunt indivisibiles, quia secundum naturam adveniunt materiae ante quantitatem. Sed. patet, quod lumen est divisibilis forma divisione subjecti. Ergo advenit post quantitatem composito: nihil autem advenit composito post quantitatem nisi accidens: ergo lumen est accidens, Quod autem nihil adveniat composito post quantitatem nisi accidens, patet ex hoc: quia forma substantialis vel substantia non fundatur in materia mediante accidente, sed potius e contrario.

7. Item, Omne quod secundum unum actum invenitur in corruptibili et in incoruptibili, est accidens: lumen est tale:

ergo lumen est accidens. Probatio primae: Corruptibile et incorruptibile conveniunt secundum substantialem formam: quia quorum una est forma substantialis, illoram unum est esse: quod non est incorruptibili et in incorruptibili. Item Non conveniunt secundum materiam secundum quod habetur in X Metaphysicae, scilicet quod corruptibilium et incorruptibilium non est eadem materia. Ergo si conveniunt, relinquitur quod convenientia illa erit in forma accidentali. Probatio secundae est, quod lumen invenitur in igne et caelo secundum actum illuminandi et faciendi colores in actu visibiles.

8. Item, Si esset substantia, tunc esset forma, vel materia, vel compositum, Et constat, quod non est sola forma, vel materia sola: quia neutrum eorum per se inesse invenitur: ergo relinquitur, quod sit substantia composita. Constat autem, quod lumen non lucet nisi interveniente aliquo obscuro inter illuminans et illuminatum: aut ergo tunc illa substantia destruitur, aut retrahitur. Si destruitur, tunc oportet, quod habeat contrarium: quia nihil destruitur secundum naturam nisi per contrarium agens: lumen autem non habet contrarium agens: ergo non destruitur. Quod autem lumen non habet contrarium, patet per hoc quod contrariorum utrumque habet naturam et entitatem speciei: tenebra autem quae esset lumini contraria, si ipsum. haberet contrarium, non est nisi privatio, ut dicunt Philosophi et Sancti. Si vero dicatur, quod retrahitur: aut ergo retrahitur postquam jam intervenit opacum, aut quando est vicinum. Si primo modo, tunc oporteret, quod per medium opacum retraheretur: et sic videremus ipsum transire partes opaci, quod patet esse falsum, Si vero secundo modo, tunc ex vicinitate opaci recederet lumen: hoc autem est falsum, quia videmus lumen immediate conjungi umbrae: ergo patet,

quod non est subtendi composita. Item, si eset subtantia composita: aut esset spiritualis ita quod esset spiritus, aut corporalis sive corpus. Si primo modo, aut accipitur spiritus pro corpore, sicut accipiunt eum Philosophi, sicut habetur in libro Constabulini, quod spiritus est quoddam corpus subtile, et in humano corpore oritur ex toto corde, et fertur in venis pulsativis ad vivificandum corpus, et operatur vitam et anhelitum et pulsum, et oritur ex cerebro, et in nervis fertur. et operatur motum et sensura.. Aut accipitur spiritus modo theologico pro eo quod est anima, vel ejusdem naturae cum ipsa. Si primo modo accipitur spiritus, tunc nulla distinctio erit inter dicentes esse substantiam spiritualem, vel corpoream. Praeterea, erit inconveniens: quia illa substantia aut est pervia cum lumine quod habet, aut non pervia, sed luminosa, sicut et substantia, solis et ignis. Si primo modo. Contra: Omne pervium densatum minus est pervium: substantia luminis est pervia: ergo densata minus erit pervia. Probatio primae est in condensatione aeris et aquae, quae sunt elementa pervia: et patet, quod densius minus est pervium. Similiter patet in partibus crystalli quae sunt tenues, et si componantur, multum diminuetur per metas, et tandem tolletur in. toto. Deinde sumatur conclusio probata. Omne minus pervium, minus visibile conducit ad. visum: lumen densatum est minus pervium quam non densatum: ergo visibile minus conducit ad visum: quod patet esse falsum: quia quanto magis est luminosum, tanto melius videtur aliquid in ipso lumine.

9. Item, Nullum corpus naturaliter movetur ad diversa loca: lumen autem movetur ad diversa loca: quod patet: quia immutat sursum, et deorsum, et ad latera circumquaque: ergo lumen non est corpus.

Si vero dicatur, quod est substantia spiritualis hoc modo quo Theologi sumunt spiritum, quia est similis substantiae cum anima.

1. Contra hoc primo erit, quod haec non est opinio alicujus Philosophi. Item, aut esset similis substantia cum anima vegetabili, aut sensibili, aut rationali. Et quodcumque dicatur, oportet quod esset perfectio alicujus corporis organici: quia ea quae sunt ejusdem naturae et substantiae, sunt ejusdem ordinis in natura: unde cum una substantia spiritualis ordinetur ad corpus ut perfectio, et alia similiter ordinabitur.

2. Item, Nulla substantia spiritualis hoc modo sumpta est mensurabilis dimensione quantitatis: lumen autem habet dimensionem quantitatis: quod patet: quia in tricubito aere est tricubitum, et in bicubito est bicubitum: ergo lumen non erit talis substantia spiritualis.

3. Item, Omnis substantia spiritualis secundum organa distincta distinctas habet vires: lumen hoc modo non habet distinctas vires: ergo lumen non est substantia spiritualis.

Si forte dicatur, quod lumen est intelligentia, hoc est stultius, quam quod contra disputatur.

Praeterea, Dicit Isaac in libro de Diffinitionibus, quod orbis totus et lumen creantur in umbra animae vegetabilis, sicut vegetabilis in umbra sensibilis, et sensibilis in umbra rationalis, et rationalis in umbra intelligentiae. Sed creare aliquid in umbra alterius, nihil aliud est secundum ipsum, quam unum incipere in esse et virtute, ubi desinit suum superius opere et virtute, sicut patet per singula: intelligentia enim non est cum inquisitione, et ideo in inquisitione incipit ratio. Similiter ratio non est cum. apprehensione sensibilium, et ideo ibi incipit sensus. Sensus autem non est sine apprehensione, et ideo ubi est opus animae et sine apprehensione, incipit vegetabilis. Ergo si orbis et lumen sunt post

ista, non habebunt aliquam operationem spiritus: ergo non erit spiritus hoc modo dicto spiritu.

Si autem dicatur, quod lumen non est spiritus secundum esse, sed secundum opus suum.

Contra:

1. Opus spiritus non erit primuni nisi vita, et secundum alimento uti, et augere, et generare, et sic de aliis: quorum nullum habet lumen: ergo lumen non est spiritus quoad opus suum. Si vero dicatur, quod est spiritus vitalis qui est in corpore, qui tamen est corpus: et dicit Isaac, quod spiritus moventur in corpore sicut lumina in mundo: et sic lumen est vivificum. Contra: Spiritus qui est in corde, est instrumentum et medium per quod anima difffundit vitam in corpore: et vita non est actus ab ipso nisi sicut ab instrumento. Et ex hoc non sequitur, quod si lumen hoc modo movetur in mundo, quod sit spiritus.

2. Praeterea, Ilie spiritus vitalis est corpus, et positio istius opinionis est, quod lumen non sit corpus. Si autem dicatur, quod lumen sit corpus, non spirituale. Contra objicit Philosophus in libro de Visu, quod secundum hoc duo corpora erunt in eodem loco: quia lumen est in aere, et non videmus aerem ire de loco suo propter adventum luminis.

3. Praeterea, Omnes rationes quae adductae sunt contra illos qui dicunt lumen esse substantiam corpoream et spiritualem, sunt etiam contra istam opinionem.

Si propter hoc dicatur, quod lumen est forma substantialis, et non substantia composita. Contra:

1. Nulla forma substantialis est immutativa per actus alterius corporis: lumen immutat aliud corpus quam id cui inest: ergo non est forma substantialis. Proba- tio primae habetur in libro de Sensu et sensato, ubi dicit Philosophus: " Quod enim secundum quod ignis et terra nihil

facere vel pati vel aliud, supple, quidquam habet, sed secundum quod contrarietas in unoquoque est. " Probatio secundae accipitur a sensu: quia lumen immutat aerem.

2. Item, Omnis forma substantialis est perfectio ejus in quo est secundum esse: ergo si lumen est forma substantialis, erit perfectio aeris in quo est secundum esse aeris, quod patet esse falsum.

3. Item, Nulla forma substantialis advenit materiae secundum naturam et tempus post receptionem accidentis: lumen advenit aeri ex. accidentia aeris: ergo non est forma substantialis.

4. Item, Nulla forma substantialis secundum esse suum invenitur extra suam propriam materiam: lumen invenitur extra suam propriam materiam quae est corpus naturaliter luminosum: ergo lumen non est forma substantialis.

5. Item, Philosophus in libro de Visu dicit: " Manifestum est, quod lux non est corpus, sed accidens aeris. " Ex hoc habetur, quod lux non est corpus, neque forma substantialis, neque substantia spiritualis, sed accidens.

6. Item, Ibidem, " Calor secundum quem alteratur aer ab igne, lux dicitur. Differtque flamma a luce: nam flamina est fumus accensus, ideoque flamma est corpus cum sit fumus: lux vero non est corpus, sed est passio diaphani corporis. " Ex hoc videtur, quod lux est passio: et passio est accidens: ergo lux est accidens.

7. Item, Avicenna in VI de Naturalibus : Lumen est affectio corporis habentis lucem, cum oppositum luerit illi: affectio autem est impressio accidentis: ergo lux est accidens.

8. Item, Avicenna: Lux est qualitas, quae est perfectio translucentis secundum quod est translucens: sed qualitas est accidens: ergo lux est accidens,

9. Item, Avicenna, ibidem: Lumen est qualitas quam mutuat corpus translucens a lucido, et translucens efficitur per eam translucens in effectu: ergo lumen cum sit qualitas mutuata, et omnis qualitas mutata sit accidens, lumen erit accidens.

Sed contra:

1. Si lumen sit accidens, non erit nisi in praedicamento qualitatis: et cum sit visibile per se et alterans visum, non erit nisi in illa specie quae est passio vel passibilis qualitas: ergo erit aliqua de primis, vel de posterioribus. Constat quod non de primis: quia illae sunt calidum et frigidum, humidum et siccum. Ergo erit de posterioribus: sed omnes posteriores causantur a primis: ergo lumen causabitur a calido, frigido, humido, et sicco, vel a quibusdam eorum, quod patet esse falsum: quia invenitur in quibusdam corporibus, quae non subjiciuntur qualitatibus primis.

2. Item, Omnis passio vel passibilis qualitas habet contrarium in specie, quamvis non in genere: et veritas hujus patet per inductionem: lumen non habet contrarium in specie: ergo non est passio vel. passibilis qualitas. Probatio secundae est, quia nihil alterans subito habet contrarium: contrarium enim in subjecto resistit alterationi ne fiat subito. Item, Si haberet contrarium, corrumperetur per praesentiam illius in subjecto: lumen autem non sic correpitur, sed per absentiam illuminantis.

3. Item, Nullum accidens est forma perfectiva alterius accidentis et actus ipsius mediante quo agit actualiter: sed lumen est forma perfectiva coloris, qua mediante actualiter agit in visum: ergo lumen non est accidens.

Item, Videtur, quod lumen sit corpus.

1. Descendit enim a sole, et advenit ex parte ignis: venire autem et descendere corporis est: ergo videtur, quod lux sit corpus,

2. Item, Quidquid movetur localiter, est corpus: lumen movetur localiter, quia sursum et deorsum: ergo lumen est corpus.

3. Item, Quidquid attingit aliquid et reflectitur ab illo, est corpus: lumen attingit radiosum corpus, et reflectitur ab illo: igitur est corpus.

Fuerunt autem quidam qui propter istas rationes dixerunt lumen nihil aliud esse quam coloris resplendentiam sive manifestationem, utentes his rationibus.

1. Dicit enim Aristoteles in libro de Sensu ei sensato: Quemadmodum in aere hoc quidem lumen est, hoc vero tenebra; ita et in corporibus fit album et nigrum. Ergo videtur, quod praesentia luminis in corpore terminato nihil aliud est quam albedo, et absentia ejus nihil aliud est quam nigredo.

2. Item, In quibusdam corporibus non determinatis, sicut est nubes, expresse videmus, quod praesentia luminis est albedo, absentia vero ejus nigredo.

3. Item, Quidquid agit secundum naturam, agit secundum aliquid intrinsecum sibi et essentiale. Veritas hujus patet per diffinitionem naturae in secundo Physicorum, ubi dicitur: Natura est principium alicujus et causa movendi et quiescendi in quo est primum et per se et non secundum accidens. Color autem secundum naturam agit in visum. Ergo color agit secuudum aliquid intrinsecum et essentiale. Secunda probatur per diffinitionem coloris assignatam in secundo de Anima, ubi dicitur; Color est immutativum visus secundum actum lucidi: et haec est ipsius natura, Similiter patet per diffinitionem coloris in libro de Sensu et sensato, quod color est extremitas perspicui in corpore determinato, et ipsorum perspicuorum.

4. Item, Quaecumque sunt proprie comparabilia, illa sunt unius speciei. Veritas hujus patet in septimo Physicorum , ubi dicitur, quod si aliqua comparantur in aliquo, illa erunt univoca in illo; lux autem et. color comparantur per magis et minus: ergo videtur, quod sunt uni-

voca. Probatio minoris: quia propter quod unumquodque tale et illud magis tale. Lumen visibile est propter lumen, Ergo lumen magis: ergo color et lumen recipiunt magis et minus in visibilitate, et ita univoca sunt in. natura illa in qua sunt visibilia, et sic erunt ejusdem naturae.

Sed contra est,

1. Quod lumen sit resplendentia sive apparentia coloris, hoc potest intelligi. duobus modis, scilicet quod luminis esse et coloris esse sit idem secundum unum actum, vel quod esse coloris sit unum, et lumen nihil aliud addat nisi per comparationem illius ad visum. Quod si. primo modo dicatur, hoc potest iterum esse duobus modis, sed quod lumen habeat idem esse cum quolibet colore, vel quod habeat idem esse cum albedine tantum, secundum quod dixit Empedocles, quod sol est alba res calida. Si primo modo, scilicet quod lumen habeat idem esse cum quolibet colore, sequitur tunc, quod aliquid quod est lumen, sit contrarium alteri quod est lumen: quia albedo est contraria nigredini Hoc autem est impossibile: idem enim non est contrarium sibi.

2. Item, Quaecumque sunt diversa specie, opposita illis diversa sunt in specie. Veritas hujus patet in primo Topicorum, ubi dicit Philosophus, quod considerandum est, quod si huic quidem aliquid est contrarium, illi autem simpliciter nihil: quia tunc illa non erunt ejusdem naturae. Sed lumini nihil est contrarium, tenebra enim est privatio et non contrarium: colori autem in specie aliquid est contrarium. Ergo lumen non est color.

3. Idem, Intentio qua nigrum est visibile secundum actum est propter esse nigredinis: quod patet ex. hoc, quia si detur oppositum, nigredo semper erit visibilis secundum actum: ergo cum eadem ratio sit de omni colore, etiam intentio quia albedo est visibilis secundum actum, et caeteri colores erunt praefer esse ipsorum.

4. Item, Si dicatur, quod esse luminis est esse generis in colore, et non esse specierum. Contra: Esse generis in specie non est distinctum a specie ipsa: quia, sicut dicit Avicenna, color qui est in ipsa albedine, est albedo: et color qui est in nigredine, est nigredo: et ita lux secundum suum esse esset in contrariis, et causa contrariorum, quod est impossibile: quia contrariae sunt causae contrariorum, ut dicitur in quarto Meteororum.

5. Praeterea, Si detur, quod tota essentia coloris sit lux, tunc ea quae essentialiter liabent in se lucem, visum immutarent: et ideo in tenebris potius deberet color videri, quam in lumine, quod non contingit.

6. Item, Videmus, quod oculo posito in tenebra et colore in luce accidit coloratum videri secundum actum: et hoc contingit, ut dicunt Philosophi, scilicet Alpharabius et Avicenna, quia ad visum non exigitur nisi ut color sit in actu, etiamsi medium non sit illuminatum. Quidam alii dicunt sequentes Platonem, quod hoc contingit propter aliquod lumen quod est conjunctum naturae oculi, quod penetrat medium usque ad colorem existentem in actu. Si ergo lumen est lota essentia coloris, multo fortius deberet color videri positus in tenebra ab oculo existente in lumine, quam e contra: quia si illud quod lumen habet secundum partem suae essentiae ut oculus, non impeditur a tenebra: multo minus impedietur illud quod lumen habet secundum totam suam essentiam.

7. Item, Unumquodque est magis activum ex principiis naturae, quam ex principio alieno: ergo si lumen est essentia coloris, magis agit per seipsum et per proprium lumen, quam per actum alterius corporis: ergo non debuit dicere Philosophus, quod color est motivum visus secundum actum lucidi, sed secundum actum proprium.: lucidum enim est diaphanum actu illuminatum, cujus actus non est actus coloris.

Si. forte dicatur, quod lumen est essentia albedinis tantum, et secundum magis et minus generantur ex lumine alii colores. Contra: Magis et minus non diversificant speciem: ergo secundum hoc omnes colores essent in una specie coloris, quod patet esse falsum. Item, Contraria sunt, quae maxime a se invicem distant sub eodem genere: participantes autem extremum non maxime distant: ergo cum nigredo maxime distat ab albedine, nihil participabit de essentia ipsius: ergo non generabitur aliunde nigredo, sed a privatione luminis: sed quidquid generatur a privatione luminis, est privatio, cum privatio non possit dare speciem nec materiam generato ab ipsa, cum ipsa nihil sit: ergo nigredo est privatio: et ex hoc sequitur, quod nigredo non est species coloris, quod est contra Philosophum in libro de Sensu et sensato.

Si forte dicatur, quod albedo et nigredo sunt contraria, et tamen generantur a lumine generatione aequivoca et non univoca. Et dicitur generatio aequivoca, quando generans in generato non imprimit suam speciem. Univoca vero dicitur, quando imprimit in eo suam speciem, sicut sol est aequivoca causa generationis inferiorum, homo autem generat hominem sicut causa univoca. Si, inquam, sic dicatur, quod lux est accidentalis causa colorum, hoc est contra positionem eorum: quia generatio aequivoca est, quando generans non dat essentiam suani generato. Ipsi autem dicunt, quod lucis essentia est essentia colorum.

Item, Licet generans aequivoce unum existens in substantia generat multa, sicut sol omnia inferiora terrae nascentia, non tamen eodem modo se habens: quia dicit Philosophus, quod necesse est esse duplicem allationem propter diversitatem quae invenitur in generabilibus et corruptibilibus: ergo similiter si. lumen generat diversos colores aequivoce, oportet quod ipsum diversimode se habeat; et iste diversus modus non invenitur in solo lumine.

Pro hac tamen opinione videntur quaedam tacere auctoritates Philosophorum:

1. Dicitur enim in capitulo quodam de coloribus: Dico luceni esse hypostasim colorum: sed hypostasis est substantia: ergo lux est substantia colorum.

2. Item, Alpharabius: Colores fiunt ex admixtione ignis cum corporibus: et lux non est causa in inductione coloris tantum ad. visum, sed in esse ejus.

3. Item, Experimentum videtur ad hoc facere: quia in eclipsi solis quando sol in parte tegitur, alba statim apparent pallida: et hoc non contingit nisi ex subtractione lucis: et ita cum lux subtracta diminuat colorem, et posita augmentet, videtur quod lux sit causa essentialis coloris.

4. Item, Aliud experimentum est in vitro et vino: quia si parum de vino rubeo infundatur in vitro puro, sol penetrans vinum in fundo vitri generabit albedinem, quae est color similior luci inter omnes colores: si autem multum infundatur, non erit in fundo albedo: quia lux tunc non poterit penetrare ut in fundo multiplicetur.

Juxta hoc iterum quaeritur, Cum lumen non sit contrarium frigiditati, secundum quem modum ad multitudinem luminis sequatur multitudo caloris?

Si enim, ut quidam dicunt, radius luminis secum trahat calorem corporis illius in quo est lumen, tunc deberet major calor esse in corpore, quod vicinius est illi corpori a quo lumen sumit calorem, quam in remotiori: et sic major calor deberet esse in medio aeris quam juxta terram. Item etiam sequitur contra eos qui dicunt, quod radius superiorum transiens per ignem accipit calorem ab igne. Quod

autem non sit major calor in medio aere, quam juxta terram, expresse dicit Philosophus in libro Meteororum, et per experimentum scitur: vapores enim elevati ex reverberatione luminis ab inferioribus congelantur in grandines et nives in medio aeris et interstitio.

Similiter patet ex hoc quod accidit in. speculis concavis aut convexis solari luci objectis: reflectitur enim lux cum calore, ita etiam quod lux intensiva sit in loco ad quem conveniunt multae reflexiones ex omnibus partibus speculi,

Praeterea, Lux solis a proprio subjecto non potest trahere calorem: quia sol neque calidus est, neque frigidus est.

Juxta hoc iterum quaeritur, Utrum lumen ignis et lumen superiorum corporum sit unius rationis ?

Et videtur, quod sic: quia utrumque est actus diaphani. Item, utrumque facit calores in actu. Item, utrumque immutat subito. Item, dicit Philosophus in II de Anima : Non secundum quod aqua neque secundum quod aer, lucidum est, sed quoniam natura est eadem utrisque his, et in perpetuo superius corpore. Si igitur diaphanum est idem in aere et aqua et in perpetuo corpore, et actus diaphani erit idem quantum ad rationem. Et hoc dicit etiam ibidem Commentator sic: Una natura est in omni perspicuo, in qua conveniunt perspicua cum caelo: sed in quibusdam est semper perfecta actu luminis, ut in caelo, et in igne, in quibusdam autem non, ut in aere, et in aqua.

Contra:

1. Non est eadem ratio substantiae corruptibilis et incorruptibilis, eo quod nihil unum secundum rationem potest esse in corruptibili, et in incorruptibili: quia nec idem genus, nec eadem species, nec eadem propria passio. Cum ergo lumen superiorum sit in incorruptibili, et lumen ignis sit in corruptibili, non erit lumen hinc inde ejusdem rationis.

2. Item, Miscibile et non miscibile non sunt ejusdem rationis: sed superiora in actibus suis et formis non sunt miscibilia: ignis autem miscibilis est cum suis formis: ergo non sunt ejusdem rationis formae eorum.

3. Item, Ignis est generabilis substantia et corruptibilis, et per consequens generatur et corrumpitur lumen in ipso: sic autem non est de lumine solis et superiorum corporum in comparatione ad substantiam in qua est.

Ultimo quaeritur de differentia lucis, et luminis, et splendoris, et radii, et radiositatis, et luminaris?

Solutio. Circa istam quaestionem omnes illae opiniones sunt quae sunt supra tactae cum suis rationibus. Quidam enim dicunt, quod lux est corpus, et sunt multa corpora parva radiosa descendentia in aerem et terram, quae illuminant. Quidam autem dicunt, quod lux est substantia spiritualis adveniens ei quod illuminatur sine corruptione alicujus formae in diaphano, sicut anima advenit corpori praeter hoc quod corrumpat. Quidam vero dicunt, quod sit substantialis forma ejus in quo est. Quidam autem alii, quod non sit nisi manifestatio colorum. Sunt autem alii recte dicentes, quod lumen sit accidens, innitentes verbo Philosophi, qui dicit in secundo de Anima, cap. de visu : Lumen neque ignis est, neque omnino corpus, neque defluxus corporis ullius (esset enim aliquod corpus), sed est ignis, aut alicujus hujusmodi potentia in lucido: neque enim duo corpora possibile est in eodem esse . Videtur autem contrarium esse tenebrae: est autem tenebra privatio hujusmodi habitus a lucido. Et similiter illud dicit Avicenna. Ex hoc patet, quod lux est habitus diaphani, et quod colores non acquirunt habitum ex luce. Hoc etiam videntur dicere omnes naturales Philosophi. Et ideo sine prae- judicio consentientes istis dicimus, quod lux est accidens quod est in quibusdam habitus, et in quibusdam dispositio.

Ad id vero quod in contrarium objicitur per rationes, dicendum quod expresse in textu habetur, quod lumen est habitus, etc. Et sic patet, quod non est passio vel passibilis qualitas: et non oportet, quod habitus habeat contrarium: scientia enim non habet contrarium, sed opponitur ei ignorantia ut privatio.

Et ad hoc quod contra objicitur, quod quidquid infert passionem sensui, est passio vel. passibilis qualitas: et lumen infert passionem sensui: ergo, etc. Dicendum, quod quoddam est inferens passionem sensui vel alterans solum, et hoc est passio vel passibilis qualitas; quoddam autem non per se est alterans, sed ut perfectio visus et visibilis secundum quod est visibile, et secundum quod est visus ad. actum, et hoc est habitus et dispositio. Habitus autem et dispositio sunt qualitates perficientes potentias ad actum, sicut visibile et lumen perficitur ad actum, et visus etiam lumine sibi conjuncto cum humore crystallino perficitur ad. actum videndi. Tamen si velimus vim facere in verbo Philosophi, tunc visibile proprium est color, et lumen est non visibile, sed est habitus vel dispositio quo visio perficitur secundum actum. Unde et ille actus communis est organo et medio et objecto visus: oculus enim habet aliquod lumen innatum, et lumen actus diaphani, ut dicit Philosophus, et actus coloris per quem movet visum. Nec sequitur hoc argumentum: Color videtur per lumen: ergo lumen est magis objectum visus. Quia non in eodem modo color et lux se habent ad visum: unum enim se habet ut passio vel passibilis qualitas, alterum ut habitus vel dispositio. Et est instantia: quia conceptio sive sententia alicujus vocis prolatae pervenit ad intellectum mediante voce: nec tamen vox est objectum intellectus.

Quia vero sic dicentes declinamus omnes objectiones, dicamus aliter;, quod lumen nihil prohibet esse passionem vel passibilem qualitatem. Sed tunc distinguendum est inter passiones corporum passivorum et activorum, et inter passiones quae non habent contrarietatem, nec agunt, nec patiuntur, sed tantum movent: sicut enim corpus caeleste se habet ad corpora inferiora, sic passio ejus ad passiones corporum inferiorum. Unde sicut corpus coeli elementis nullum hahet contrarium, ita nec passiones ejus in passionibus elementorum. Philosophus vero cum dicit secundas qualitates generari a primis, intendit in generatione et corruptione circulari elementorum: et ideo dictum suum intelligitur de passionibus et qualitatibus quae sunt propriae elementorum. Ad aliud dicendum, quod lux non habet contrarium, nec oportet, quod passibilis qualitas superiorum corporum aliquid habeat contrarium, sicut jam dictum est: concedimus tamen bene, quod non proprie alterat: quia ad hoc quod alteratio sit proprie, tria exiguntur, scilicet quod forma alterans habeat aliam essentiam a qualitate et essentia materiae: et propter hoc rarum et densum, cum non dicant nisi quamdam compositionem partium materiae, non proprie alterant.

Secundum est, quod forma alterans magis facta sive excellens abjiciat a substantia corrumpendo substantiam: et hoc modo habitus et dispositio, sicut virtutes et scientiae, et habitus corporei, ut sanitas in homine, et lumen, si in ratione habitus accipiatur, non alterant; quia potitis unusquisque dicitur perfectus secundum Philosophum, cum attingit scientias et virtutes, quam corruptus vel alteratus.

Tertium est, quod forma alterans corrumpit aliam formam contrariam sibi in subjecto: et hoc modo iterum lumen non alteratur. Hoc autem quod subito movetur, non est sufficiens causa, quod non

habet contrarium in subjecto quod immutat: sed oportet curii hoc quod ubique inveniat dispositionem sui in subjecto quod immutat: et hoc est natura diaphani in perspicuo corpore.

Ad aliud dicendum, quod haec propositio non est vera, quod nulla forma accidentalis est actus alterius accidentis mediante quo sit actu. Imo omnis forma accidentalis si habeat actum secundum esse formae vel materiae, ille erit actus accidentalis naturae: quia ex substantia et accidente non sit unum ut ex potentia et actu. Quid autem vocemus materiam coloris et quid formam, infra patebit.

Ad aliud quod objicitur, quod sit corpus, dicendum, quod lumen non ascendit et descendit ut mobile per seipsum, sed ut immutans subjectum superius et inferius secundum partes diaphani.

Ad aliud dicendum, quod lumen non movetur localiter, nisi sicut umbra, ut dicit Avicenna, et forma quae est in speculo: non enim idem lumen est hic nunc, et postea ibi, vel nunc hic, et post tenebram iterum in eodem loco: sed destruitur lumen, et succedit alterum ad praesentiam et absentiam illuminantis corporis, sicut et umbra, ex objectu corporis opaci ad lumen et figuram in speculo ex directa oppositione adspicientis.

Ad aliud dicendum, quod non reflectitur idem lumen, sed diversum, ut dictum est.

Ad id quod objicitur, quod sit coloris resplendentia tantum sive manifestatio, notandum, quod duplex est esse coloris, scilicet materiale, et formale. Dico autem materiale, quod habet materiam in. qua est, non quod sit ex materia aliqua: materia autem ejus in qua, est determinatum corpus, id est, non pervium: et hoc esse materiale habet color a qualitatibus primis activis et passivis, scilicet calido, et frigido, humido, et sicco. Esse autem formale coloris est esse coloris quo est actu in potentia activa immutandi visum secundum actum: et hoc esse color visus habet a luce. Et hoc est quod dicit Philosophus, quod color est motivum visus secundum actum lucidi: et hoc est ipsius natura, Quia vero lumen multiplicatur in loco reflexionis et percussionis plus quam in loco ubi non reflectitur et ubi non repercutitur, ideo lumen existens in diaphano secundum quod hujusmodi non est actus coloris, sed existens in extremitate ipsius in loco contactus ad corpus determinatum. Et hoc patet ex hoc quod solum coloratum existens positum in lumine proprio vel alieno, et aere medio tenebroso existente praeterquam in loco contactus, non videtur. Similiter et oculo in tenebris accidit videre: oculo vero existente in lumine, et aere et colorato in tenebris posito, non contingit videre. Et ideo dicit Philosophus, quod color est extremitas perspicui in corpore terminato, et non dicit, quod sit actus perspicui cujuscumque. Diffinitio enim coloris haec est secundum esse formale ipsius, per quod est in potentia completa activa ad movendum sensum. Esse autem hoc non habet a quocumque actu diaphani, sed ab actu qui est in loco contactus, ut dictum est.

Ad id autem quod primo objicitur, dicendum quod dictum Philosophi in libro de Sensu et sensato intelligitur particulariter, et non universaliter, sed in quibusdam corporibus tantum, et non in omnibus. Ex. praesentia enim luminis in quibusdam corporibus non. determinatis generatur albedo, sicut in nube, et ex privatione ipsius nigredo: et ideo hoc intelligitur in corporibus diaphanis coloratis tantum, et non in aliis, quorum color non est idem propinquo et remoto, sicut idem est color in corporibus determinatis propinque et remote adspicienti.

Et per hoc patet etiam solutio ad secundum.

Ad aliud dicendum, quod color secundum quod agit in visum, est in esse formali, et sic est connaturale sibi himen quo agit in ipsum: est enim sibi semper secundum hoc esse conjunctum: secundum autem esse materiale non agit aliquid, quia sic lumen est extra ipsum.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur, Color est visibilis propter lucem sive propter actum lucidi, non sequitur, quod actus lucidi sit magis visibilis sive lumen: quia non eodem modo se habent ad visum lumen et color: sed unum est ut objectum terminans visum, alterum autem in quo color movet visum, sive ut cujus actus terminatur ad objectum visus quod est color. Et si. eodem modo se haberent ad visum, adhuc non sequeretur, quod essent comparabilia in omuibus, sed in esse formali coloris tantum, ilio scilicet esse formali, quo accipit potentiam completam activam ad movendum visum, et quoad hoc tantum essentia luminis erit in ipso et non simpliciter.

Ad auctoritates ultimo inductas et experimenta, dicendum quod intelliguntur de esse formali coloris in comparatione ad movendum visum.

Ad hoc quod juxta hoc quaeritur, Utrum lumen habeat diffundere calorem?

Videtur dicendum sicut supra in quaestione de qualitalibus stellarum dictum est: lumen enim propria forma est superiorum corporum, et non inferiorum.: quia etiam: ignis secundum quosdam Philosophos non lucet in sua sphaera: et ideo caliditas sequitur ad lumen et ad luminis multiplicationem sicut ad causam primam, quae non de necessitate disponitur motu quo movet. Et simile est in motu locali et motore primo, qui non disponitur motu locali, et tamen movet localiter. Aliae etiaim quaestiones tactae sunt supra. Similiter in quaestionibus de qualitatibus stellarum, et sumuntur a

Philosopho in libro de Essentia et natura orbis.

Ad hoc quod ulterius quaeritur, Utrum ejusdem rationis sit lumen caeli, et lumen ignis, et corporum elementatorum?

Dicendum, quod non est una ratio generis et speciei, sed una ratio proportionis ad actum: utrumque enim est actus diaphani et perfectio coloris secundum actum: lumen enim solis, ut objectum est, in inferioribus manet secundum virtutem tantum, et secundum essentiam non manet in aliquo nisi dispositio, et non ut habitus, ut patet in coloribus et coloratis: quia lumine solis praesente sunt in actu, et recedente manent in materia tantum, sed lumen ignis manens in substantia ignis commiscibile est corporibus, et manet in eis ut habitus, sicut patet in his quae lucent in tenebris.

Et per hoc patet solutio omnium objectorum.

Si vero quaeratur, Si lumen ignis manet in corporibus mixtis, quare non consumit corpora sibi conjuncta, sicut est videre in oculo, ubi lumen ignis est cum humore crystallino, et tamen non exsiccat humorem crystallinum, nec exstinguitur ab ipso ?

Dicendum, quod substantia ignis duplicem habet comparationem: unam scilicet cum forma perpetui corporis secundum proportionem quae est lumen, et ab hac habet, quod non sit elementum. Aliam habet cum qualitatibus activis et passivis, et ab hac habet, quod sit elementum. Et istae duae comparationes sic ordinantur, quod prima secundum naturam et rationem est ante secundam: quod patet ex hoc, quia si prima esset ante secundam, tunc lumen non componeretur cum substantia ignis nisi mediante calido et sicco, et tunc non esset componibile cum aliis elementis nisi per easdem qualitates: quod patet esse falsum in aere et aqua: lumen enim ex parte subjecti non quaerit nisi naturam diaphani, quae est in tribus elementis secundum rationem ante compositionem cum qualitatibus activis et passivis: et ideo ignis in mixto potest alterari a qualitatibus activis et passivis non retinendo eas secundum actum: et tamen non retinebit lumen quod secundum naturam est ante qualitates illas: et quia hoc non habet contrarietatem ad aliquam qualitatem substantialium, propter hoc non corrumpit eas, nec corrumpitur ab eis.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod secundum rationem nominum, ut dicit Avicenna, lux est in natura propria, lumen autem in subjecto recipiente, radius vero est exitus luminis secundum rectam lineam: sed radiosum est corpus politum in se habens lumen, reflectens tamen radios; splendor autem est reflexio luminis procedens a reflexione radiorum. In hoc enim differt radius a lumine, quod radius non procedit immutando nisi recta linea, lumen autem etiam non ad rectam immutat: sicut est videre in sole ingrediente per fenestras, ubi radii ad rectam lineam ingrediuntur: lumen vero sub fenestra juxta parietem illuminat aerem, quo non potest trahi recta linea ab illuminante. Similiter est de splendore et radiositate et reflexione: radiositas enim inflectit radium, et splendor lumen. Luminare autem secundum Damascenum est receptaculum luminis, ut corpus lunae vel. solis.