ARTICULI TERTII PARTICULA III

ET QUAESITUM PRIMUM.

De gradibus quos ponit Augustinus in serpente, muliere, et viro.

Ad primum proceditur sic :

Augustinus in libro XII de Trinitate tres partes distinguit animae, scilicet serpentem, virum, et mulierem. Et serpentem vocat sensualitatem, mulierem vocat illud rationale nostrum quod in actione temporalium atque corporalium tractandorum ita versatur, ut non sit nobis commune cum pecore. Virum vero vocat illud rationale nostrum, quo inhaeremus intelligibili atque incommutabili veritati. Et dicit, quod peccatum est primo in sensualitate, secundo in muliere quae est inferior pars rationis, et tertio in viro qui superior portio rationis appellatur.

Quaeritur autem, Quid sit sensualitas ? 1. Si enim sensualitas est motus sensuum, tunc non videtur verum quod dicit Augustinus, quod peccatum sit in sensualitate : quia motus sensuum non sunt motus virtutis vel vitii. Si vero dicatur sensualitas vis sensuum sive sensibilis, iterum non videtur esse verum : quia vis sensitiva non est subjectum virtutis vel vitii, eo quod virtus et vitium non inveniuntur nisi in natura rationali sive intellectuali. Si vero dicatur sicut dicit Magister in II Sententiarum, distinctione XXIV, quod " sensualitas est quaedam vis animae inferior, ex qua est motus qui intenditur in corporis sensus, atque appetitus rerum ad corpus pertinentium, " secundum hoc videtur, quod sensualitas non sit vis una, sed plures : motus enim qui intenditur in corporis sensus, non est ab una vi, sed a viribus pluribus. Si vero dicatur, quod sensus est vis una a qua est motus in sensus in corporis, hoc nihil videtur facere ad propositum : motus enim ille est secundum apprehensionem tantum, et motus apprehensionis nec sunt peccati nec meriti.

Praeterea, Appetitus rerum ad corpus pertinentium dividitur in partes duas a Philosophis, scilicet in concupiscibilem et irascibilem : et ita videtur adhuc, quod appetitus ille non est vis una, sed plures.

Praeterea, Sive appetitus ille sit vis una sive plures, nobis est communis cum brutis : et ita non videtur esse subjectum virtutis et vitii.

2. Item, Videtur quod incongrue appelletur serpens : quia peccatum in serpente non fuit in homine, sed extra hominem : peccatum autem in sensualitate est in homine, et non extra hominem.

3. Item, Peccatum in serpente fuit peccatum in suggestione praeter delectationem : sed peccatum in appetitu rerum ad

corpus pertinentium est in suggestione et delectatione : et ita videtur, quod inconvenienter sensualitas appelletur serpens.

4. Item quaeritur, Utrum idem sit sensualitas, quod sensibilitas ?

Et videtur, quod non : quia sensibilitas inest omnibus habentibus sensum, sensualitas autem non videtur inesse, eo quod ipsa actum habet meriti et demeriti.

5. Item quaeritur, Utrum sensualitas ibi dicatur a differentia sensibilis animae, quae dividitur contra rationalem et vegetabilem : aut a differentia potentiae sensibilis animae, quae est sensus ? Et si primo modo, tunc videtur, quod quaelibet vis sensibilis animae esset sensualitas : quia natura sensibilis animae est in quaslibet suarum potentiarum. Si vero secundo modo, tunc sensualitas non esset nisi in sensu particulari vel communi, quod supra improbatum est.

Ulterius quaeritur de muliere, quae dicitur illud nostrum rationale quod versatur in tractatu rerum temporalium et corporalium.

1. Hoc enim videtur esse intellectus sive ratio practica. Et hoc non videtur convenienter dici mulier : quia mulier educta est de corpore viri : intellectus autem sive ratio practica non educitur de alia quadam natura intellectuali.

Praeterea, Cum complementum peccati sit penes liberum arbitrium et voluntatem, videtur potius liberum arbitrium vel voluntas dici mulier quam ratio.

2. Item quaeritur, Utrum ratio sic dicta sit una vis, vel plures ? Et videtur, quod plures : quia delectatio quam Augustinus attribuit mulieri, propria passio est voluntatis. Cum igitur rationis non sit delectari secundum quod specialiter sumitur, videtur quod ratio non supponat vim unam, sed plures.

Praeterea, Mulier serpentem audivit, et auditum intellexit, et post intellectum respondit, et responsum dubium persuasioni serpentis consensit, et postea vetitum comedit.

Item quaeritur, Quomodo hi omnes actus conveniant inferiori parti rationis sine viro ? quia omnia praedicta mulier peregit sine viro. Morum enim actuum quidam pertinent ad apprehensionem, ut videtur, quidam ad judicium apprehensi, et quidam ad interpretationem judicati, quidam autem ad delectationem in gustu sine fruitione rei apprehensae. Cum igitur omnes hi actus ab una virtute rationis egredi non possint, videtur quod ratio supponat ibi potentias plures.

3. Praeterea, Sicut se habet apprehensiva sensibilis animae ad apprehensivam animae rationalis, sic se habet motiva sensibilis animae ad motivam animae rationalis. Sed sic se habet apprehensiva sensibilis animae ad apprehensivam animae rationalis, quod ministrat ei id de quo est apprehensio : intellectus enim secundum Philosophum abstrahit a phantasmate . Ergo et motiva sensibilis animae ministrabit motivae animae rationalis. Cum ergo serpens sit appetitus rerum ad corpus pertinentium, erit serpens motiva sensibilis animae : quia omnis appetitus pars est motivae potentiae. Cum igitur per serpentem delectabile conceptum offeratur mulieri, potius videtur esse mulier voluntas quam ratio : quia voluntas est motiva potentia, ratio vero apprehensiva.

4. Item quaeritur, Cum multiplex sit ratio : dicitur enim anima rationalis quandoque ratio, secundum quod dicit Augustinus in libro XII de Trinitate , quod id quod non est nobis commune cum bestiis, ratio vocatur : et secundum hoc ratio dividitur contra sensum et vegetationem. Item, dicitur ratio speculativa, quae est pars animae rationalis, cujus actus est ratiocinari, secundum quod scientiae rationales dicuntur. Item, dicitur ra-

tio pars animae practica, quae ratiocinatur de appetibilibus et eligibilibus ad. opus, secundum quod dividitur ratio ab Avicenna contra concupiscibilem et irascibilem.

Quaeritur igitur, Secundum quem modum mulier dicatur ratio ? Si enim primo modo, tunc tota anima rationalis erit mulier, et nusquam in ea erit vir. Si secundo modo, tunc non refertur ad opus peccati, vel virtutis. Si tertio modo, tunc iterum in se claudit omne quod refertur ad opus in actu rationis : et ita non videtur in anima esse iterum vir.

Similiter, Quaeritur de viro quem dicit Augustinus esse rationem qua inhaeremus intelligibili atque incommutabili veritati :unde etiam sapientiae, deputatur, cum portio interior scientiae deserviat.

1. In hac enim ratione dicit Augustinus esse imaginem Dei : et cum imago tres potentias contineat, videtur quod haec ratio non supponat potentiam unam.

2. Item, Sola diversitas materiae non iacit potentias diversas : sed aeternum et temporale non differunt nisi per materiam : ergo videtur, quod paries rationis non distinguantur in duas potentias penes illas.

3. Item quaeritur, Cum imago Dei remaneat etiam in peccatoribus, qui tamen superioribus non inhaerent, qualiter imago Dei dicatur esse in parte rationis superiori quae vir dicitur ?

4. Item, Cum viri sit semen infundere mulieri, videtur quod superior portio non vir dicatur, sed potius inferior. Conceptiones enim ex quibus ratio generatur secundum actum cognitionis, ascendunt ab inferiori, et non descendunt a superiori.

5. Item, Si vir superioribus inhaerescit,

.aut diligit ea, aut non. Si diligit et cognoscit, tunc videt ea proponenda esse inferioribus, et vult ea proponere et pot- est : ergo semper proponit, et numquam peccat. Si. vero non amat ea, tunc non est necessarium ut persuadeatur ei peccatum a serpente et muliere : quia, per seipsum a superioribus ad inferiora deflectitur : et ita videtur inconveniens quod dicit Augustinus, quod mulier vetitum porrigat viro.

6. Praeterea, Aliter distinguit Gregorius gradus quibus perficitur peccatum. in anima. Dicit enim, quod peccatum primo est in sola suggestione carnis, et tunc est in serpente: secundo in delectatione, et tunc est in muliere : tertio in consensu, et tunc est in viro : et est ibi complementum tentationis.

Solutio, Dicendum, quod partes animae a beato Augustino metaphorice dicuntur serpens, mulier, et vir: et sensualitas dicitur ibi potentia apprehensiva delectabilis et appetitiva ipsius ante judicium rationis.

Et rationem similitudinis secundum quam serpens vocatur, tangit Augustinus in libro XII de Trinitate , diceris: " Quomodo coluber non apertis passibus, sed squamarum minutissimis nisibus repit, sic lubricus deficiendi motus negligentes minutatim occupat, et incipiens a perverso appetitu similitudinis Dei, pervenit ad. similitudinem pecorum, ut fiat homo sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus . "

Ad primum dicendum, quod dupliciter peccatum est in aliquo, scilicet ut in origine, et ut in subjecto. Licet ergo in sensualitate secundum quosdam non sit peccatum ut in subjecto, est tamen in sensualitate ut in origine. Vel dicatur secundum aliquos, quod licet virtus non. possit esse in sensualitate, tamen peccatum potest ei inesse, sed non secundum quamlibet differentiam peccati: quia secundum quamlibet non opponitur virtuti : peccatum enim veniale compatitur secum

virtus et gratia, et hoc potest esse in sensualitate, sed non mortale. Cujus ratio est, quia contrariorum est idem subjectum, ut dicit Philosophus : unde si in sensualitate esset mortale peccatum ut in subjecto, etiam esset in ea virtus et gratia, quod esse non potest.

Ad idem dicendum, quod sensualitas accipitur secundum quod Magister diffinit eam in Sententiis : et sine praejudicio melioris sententiae bene concedo, quod sensualitas non supponit vim unam, sed plures, ut probant obiectiones. Secundum Augustinum illa pars concupiscentiae quae nobis communis est cum brutis, dicitur sensualitas, et illa est tota pars animae sensibilis, quae reficitur et delectatur in delectabilibus corporalibus, et ita comprehendit concupiscibilem et irascibilem ex parte, motivarum sensibilium et apprehensionum delectabilis, et aestimationem ipsius ex parte cognitivarum virium sensibilis animae.

Ad id quod contra objicitur, dicendum quod sensibilis anima et secundum se et secundum vires aliter est in homine, et aliter in brutis. In brutis enim est non persuasibilis, ut dicit Damascenus, et ita non ordinabilis ad rationem. In homine autem ordinabilis et persuasibilis, et ideo in homine habet hoc posse quod non habet in brutis.

Ad aliud dicendum, quod Augustinus facit vim in homine secundum quod est homo: homo enim in eo quod est homo, tantum est rationalis naturae : et sic sensualis motus est extra ipsum, id est, extra naturam hominis in eo quod homo. Similiter, delectatio quae est in sensualitate, non est delectatio hominis in eo quod homo, et pro tanto nominatur serpens qui fuit extra Hevam. Neque oportet, quod in metaphoris sit in omnibus similitudo, sed in his tantum pro quibus metaphora inducitur.

Ad aliud dicendum secundum quos-

dam, quod sensualitas supra sensibilem naturam addit ordinabilitatem ad rationem, et penes hoc est differentia sensualitatis et sensibilitatis.

Ad ultimum dicendum, quod sensualitas dicitur ab objecto sensibilis animae in communi, circa quod est apprehensio ad concupiscentiam vel delectationem ordinata. Sunt tamen qui dicunt sensualitatem esse unam vim, quae est ante concupiscibilem et irascibilem, quae sunt partes desiderii: sensualitas enim primus impulsus est ad delectabile sensuum secundum eos.

Ad id quod objicitur de muliere, dicendum, quod potentia rationis potest considerari dupliciter, scilicet in substantia sua, et sic una est ratio practica, quae dicitur vir et mulier. Si autem comparatur ad actum vel ad habitum, tunc dividitur in virum et mulierem secundum duo objecta super quae est actus, scilicet temporale et eligibile ad opus, et aeternum rectificans in opere. Habitus autem rationis regens in temporalibus est scientia, ut dicit Augustinus, quae scientia docet conversari bene in medio pravae et perversae nationis. Habitus autem qui regit in aeternis, dicitur sapientia : et dicitur hic sapientia cognitio justitiae divinae, quae per rationes divinas et aeternas suadet etiam temporalia disponere. Et hoc est etiam quod dicit Augustinus in libro XII de Trinitate : " Cum disserimus de natura mentis humanae, de una quadam re disserimus, nec eam in haec duo quae commemoravimus, nisi per officia, geminamus. Scientia enim et sapientia habitus sunt perficientes unam potentiam ad duos actus, secundum quod etiam homo in ratione operabilium jure humano et divino juvatur. Habitus enim juris humani dicitur hic scientia, et habitus juris divini dicitur sapientia, " Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XII

de Trinitate, quod Philosophi sapientiam esse dixerunt cognitionem divinarum et humanarum rerum, quae diffinitio si dividatur, erit cognitio humanarum rerum scientia, et cognitio divinarum sapientia. Ad primum ergo objectum dicendum, quod sicut mulier sumpta est de corpore viri, ita in actu regiminis inferior portio educitur de superiori: quia inferior ratio, juris humani scilicet, extrahitur a ratione juris divini : et sicut mulier et vir sunt una caro per mixtionem carnalis copulae et in prole, ita una natura mentis complectitur inferiorem et superiorem partem rationis, et in uno opere conjunguntur quod consonum est rationibus juris humani et divini. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XII de Trinitate : " Judicamus de corporalibus ex ratione dimensionum atque figurarum, quam incommutabiliter manere mens novit. Illud vero nostrum quod in actione corporalium atque temporalium tractandorum ita versatur, ut non sit nobis commune cum pecore, rationale est quidem, sed ex illa rationali nostrae mentis substantia, qua subhaeremus intellectuali atque incommutabili veritati, tamquam ductum et inferioribus tractandis gubernandisque deputatum est . " Ex hoc accipitur qualiter mulier educitur de viro quoad actum et habitum, et non quoad substantiam. Qualiter autem uniatur secum, accipitur ad Augustino in eodem libro, ubi sic dicit : " Sicut una caro est duorum in masculo et foemina, sic intellectum nostrum et actionem vel consilium, et executionem vel rationem, et appetitum rationalem, vel siquo alio modo significantius dici possunt, una mentis natura complectitur.)) Ex hoc patet, quod uniuntur in una natura mentis. Patet etiam, quod superior portio habet multa nomina : dicitur enim superior portio, et ratio sapientiae, et consilium, et ratio absolute. Inferior etiam habet multa nomina : quia dicitur inferior portio, et ratio scientiae,

et actio, et exsecutio, et appetitus rationalis.

Ad aliud vero dicendum, quod mulier non nominat potentiam unam, sed. plures, ut probant objectiones. Nec Augustinus in libro de Trinitate intendit distinguere potentias animae, sed tantum gradus secundum progressum tentationis. Et ideo concedimus, quod in ratione inferiori includitur voluntas et ratio practica considerans opus. Et ideo videtur hoc velle Augustinus, quando tot nominibus nominat eam, quorum non est in ipsa ratio ab actu uno, sed a pluribus plurium potentiarum consequentium se. Primo enim ratio apprehendit delectabile et discutit illud, et postea sententiam dat de habendo delectabili, postea surgit appetitus in id ex parte voluntatis : propter quem appetitum Augustinus inferiorem partem rationis vocat appetitum rationalem. Dicunt tamen quidam, quod inferior portio est una vis animae quae dicitur ratio practica considerans temporalia pertinentia ad. opus. Et dicunt, quod quaedam ratio tantum considerativa est operabilium positiva ad opus et considerativa : quaedam vero considerativa et dispositiva et appetitiva rerum ad opus pertinentium : et hanc dicuot esse illam de qua loquitur Augustinus. Et similiter distinguunt superiorem partem rationis respectu aeternorum.

Ad aliud dicendum, quod non omnino sic se habet motiva sensibilis animae ad motivam animae rationalis, sicut se habet apprehensiva sensibilis animae ad apprehensivam animae rationalis: nihil enim secundum naturam est in apprehensione rationalis animae, quod non abstrahatur ab apprehensione animae sensibilis : sed aliquid est in appetitu rationalis animae, quod non accipitur ab appetitu sensibilis animae secundum quod dicit Philosophus in IV Ethicorum , quod sunt delectationes animales, verbi gratia, honoris amor, doctrinae amor:

uterque enim horum gaudet in quo amat nihil patiente corpore, sed mente magis. Similiter motivae rationalis animae secundum Damascenum imperare habent motivis animae sensibilis, sed non apprehensivae apprehensivis. Nihilominus tamen bene concedimus, quod inferiori parte rationis est voluntas sicut appetitus in sensualitate.

Ad aliud dicendum, quod ratio ibi sumitur pro tota potentia practica rationalis animae, quae dividitur contra concupiscibilem et irascibilem : et haec bene claudit in se liberum arbitrium et voluntatem et caeteras potentias, quae referuntur ad opus : nec ideo excluditur vir a potentiis animae : quia vir et mulier in essentia potentiarum non ponunt differentiam, sed tantum in officio, ut dicit Augustinus.

Ad id quod objicitur de viro, dicendum quod imago Dei dupliciter est in anima. Et quaedam est imago, similitudinis per convenientiam maximam, quae potest esse in creatura ad tres personas in una essentia, et haec determinatur ab Augustino in tribus potentiis, scilicet memoria, intelligentia, et voluntate. Et est imago creationis, quae ab Augustino dicitur ratio in qua creati sumus, sive mens rationalis in qua reformamur per gratiam ad imaginem imitationis divinae similitudinis : et illa est in superiori parte rationis et in inferiori, quae sunt subjectum gratiae reformantis : et de hac imagine intelligit Augustinus quando dicit, quod vir est imago Dei. Convenit enim haec imago, sive ratio imitationis, quod idem est, per prius viro qui subhaeret aeternis, et per posterius mulieri quae disponit temporalia.

Ad aliud dicendum, quod vir et mulier, ut saepius dictum est, non distinguunt essentialiter potentias animae, sed officia tantum. Nec aeternum et temporale tantum differunt per materiam, sed etiam per rationes formales. Rationes enim juris divini incommutabiles sunt et im-

permixtae casibus dubiis : sed rationes juris humani variantur secundum diversitatem eventuum, et saepe dubiae sunt propter ignorantiam singularium circumstantiarum, in quibus secundum Philosophum sunt actus et operationes humanae.

Ad aliud dicendum, quod imago in peccatoribus non manet nisi quantum . ad potentiam imitandi : sed quantum ad actum imitandi non est nisi in his qui per gratiam secundum consilium superiorum reguntur.

Ad aliud dicendum, quod vir non dicitur eo quod ministret omne semen mulieri, sed propter tria specialiter dicitur vir superior portio rationis. Quorum unum est, quod juri divino quod perpetuis rationibus utitur, datur auctoritas supra rationes juris humani. Jus enim humanum sequitur jus divinum, et non e converso : et idcirco etiam dicitur, quod vir habet coercere luxuriam mulieris in amore temporalium. Secundum est, quod infundit ei semen secundum quod regitur in opere : jus enim humanum habet extrahi a jure divino : non. enim est jus quod contrariatur praeceptis et juri divino. Tertium autem est, quod superior portio habet illam perfectionem quod non accipit ab alio, sed dat aliis et obtinet principatum in regno animae, sicut vir perfectionem sexus habet respectu mulieris. Et primum horum trium est principalitas consilii. Secundum autem est principalitas praecepti. Tertium vero est principalitas ex nobilitate naturae. Concedimus etiam, quod sicut serpens et mulier, ita et vir supponit plures potentias, quarum quaedam sunt cognitivae practicae, quaedam etiam simpliciter motivae : et ideo ab Augustino vir nominatur, scilicet intellectus, consilium, et ratio superior.

Et si quaeritur, Secundum quid differunt haec nomina? Dicimus, quod secundum diversam apprehensionem principiorum sive rationum juris divini : apprehensio enim principiorum dicitur intellectus : quia dicit Philosophus, quod

intellectus est principiorum. Ordinatio autem eorum ad operabilia dicitur ratio : quia ratio est vis ordinans principium principiato. Applicatio vero principiorum ad ea quae sunt ad exitum in finem per opus, dicitur consilium : consilium enim est de his quae sunt ad finem, non de fine. Inferior vero portio rationis quae considerat rationes juris humani, quae sunt in majori compositione quam principia juris divini, non dicitur intellectus, sed ratio inferior et actio et exsecutio et appetitus rationalis. Et ista nomina differunt: quia secundum obedientiam ad virum, ut puta juris divini, dicitur exsecutio, et secundum contemplationem juris humani rationum dicitur ratio: secundum autem inclinationem sive conjunctionem in opus dicitur appetitus rationalis secundum inclinationem : secundum conjunctionem vero dicitur actio, Haec enim omnia nomina inveniuntur ab Augustino posita in auctoritatibus supra inductis.

An aliud dicendum, quod vir cognoscit et diligit superiora, sed tamen dilectio illa non est coacta. Unde quia apparens bonum sibi a muliere oblatum abstrahi potest a superioribus, nihil prohibet, quin ratio quandoque bonum ut nunc praeponat bono simpliciter.

Ad ultimum dicendum, quod Gregorius hoc appellat suggestionem carnis, quod Augustinus sensualitatem. Ut enim. dicit Glossa super illud epist. ad. Galatas, v, 17 : Caro concupiscit adversus spiritum : " Caro per se non concupiscit, sed carni attribuitur quod anima facit in carne. " Delectationem autem ponit Gregorius in cogitatione delectabilis, et cogitare est actus mulieris sive inferioris partis rationis. Consensus autem propter auctoritatem attribuitur viro. Sed. de his postea melius patebit. Gregorius tamen alibi quatuor gradus videtur ponere, scilicet ab hoste, a carne, a delectatione, a consensu : sed tunc ponit hostem extra hominem, et tria alia in homine more praedicto.