ARTICULUS II.

Quid sit aeternitas secundum diffinitionem ?

Deinde quaeritur, Quid sit aeternitas ?

Et sumatur diffinitio Boetii, quod aeternitas est interminabilis vitae possessio tota simul et perfecta .

Item, Isaac in libro de Diffinitionibus dicit, quod aeternitas est spatium continuum non intersectum.

Item, Dionysius in libro de Divinisnominibus : aeternitas est antiquum et immutabile et universale in metiendo . Alia translatio habet : antiquum et invariabile, et totum secundum totum metiri.

Contra primam objicitur sic :

1. Privativum et negativum non dicunt differentias constitutivas vel positivas : ergo non debent poni in diffinitione alicujus : et ita male ponitur ibi interminabilis.

2. Praeterea, Privativum non convenit Deo : quia privativum est imperfectio : ergo nec aeternitati.

3. Item, Quare potius dicit, Interminabilis privans potentiam, quam interminatum privans actum ?

Item, Objicitur de hoc quod dicit, Vitae : quia

1. Cum tempus diffiniatur in comparatione ad motum primi mobilis, videtur a simili, quod aeternitas debet diffiniri in comparatione ad esse durans : et ita male diffinitur per vitam.

2. Item, Esse est ante vitam : ergo duratio esse secundum rationem est ante durationem vitae. Cum ergo aeternitas sit mensura prima secundum rationem., debet diffiniri in comparatione ad. esse, et non in comparatione ad. vitam.

3. Praeterea, Dionysius dicit , ''quod. aeternus Deus est laudandus secundum quod ipse est factor aevi, et temporis : et rursus ante saecula existens, in quantum ante aevum est, et regnum ipsius regnum omnium saeculorum. Si ergo sic dicendus est aeternus : non ergo dicendus est aeternus per vitam vel vitae possessionem.

4. Item, Quaedam dicuntur aeterna quae non sunt viva, sicut Dionysius dicit,

corpora scilicet incorruptibilia et invariabilia. Et Psalmista, Elevamini, portae aeternales . Ergo non generaliter diffinitur aeternitas per vitam.

5. Praeterea, Quare non diffinitur per intellectum sicut per vitam, cum in Deo non differant ista, esse, vivere, et intelligere ?

Item, Objicitur de hoc quod dicitur, Possessio :

1, Possessio est rerum extrinsecarum et non ipsius vitae, ut videtur.: et ita improprie ponitur.

Si forte dicatur, quod ibi refertur ad intrinseca, adhuc possessio videtur esse rerum pertinentium ad usum vel ad uti: sed vita aeterna pertinet ad frui : et ita nihil est dictum, possessio vitae.

Si forte dicatur, quod possessio sumitur hic a possessione et a proprietatibus ipsius, secundum hoc possessio notabit superpositionem : et cum nulla sit superpositio in comparatione ad res extrinsecas, iterum sumetur secundum hoc improprie.

2. Item quaeritur, Quomodo in diffinitione aeternitatis possessio cadit in recto et vita in obliquo? cum vita interminabilis essentialior sit aeternitati quam possessio, ut patet ex praedictis objectionibus.

Deinde, Objicitur de hoc quod dicit, Tota :

1. Totum enim habet partes : quia totum relative ad partes dicitur : et ita aeternitas videtur habere partes, quod est contra Boetium, qui dicit, quod " nunc stans et non movens sese, semper facit aeternitatem . "

2. Praeterea est contra Anselmum, qui dicit quod Deus aeternitas est, et ille est smiplex .

Si forte dicatur, quod aeternitas est simplex, et dicitur tota, quia perfecta : tunc quaeritur, qualiter sit simplex? Si enim est simplex sicut nunc, aut sicut nunc terminans est simplex, aut sicut nunc continuans. Et constat, quod neutro modo : quia nunc terminans est ad quod terminatur continuum aliquid quod est in ratione mensurae : nunc autem continuans est terminus quo copulantur partes esse durationis ipsius continuae : et sic sequeretur, quod aut aeternitas esset continuorum, aut esset terminus copulans esse continui, quorum utrumque falsum est: quia si esset continuorum, haberet partes : si autem esset terminus continui, tunc non esset terminus nisi temporis, et sic aeternitas esset substantia temporis, et non esset ante tempus, quia substantia temporis non est ante tempus.

3. Praeterea, Perfectum dicitur multis modis : dicitur enim perfectum, cui nulla partium suarum deest. Et dicitur perfectum, quod est post fieri in factum esse. Et quaeritur, secundum quem modum aeternitas dicatur perfectum? Si primo modo, tunc habet partes. Si secundo modo, tunc aeternitas erit facta : quorum utrumque est inconveniens: quia dicit Gregorius et ponitur in libro primo Sententiarum, distinctione IX: " Quod factum non est, nec perfectum proprie dici potest . "

Deinde, quaeritur de hoc quod dicit, Simul.

1. Idem enim videtur totum et simul : et ita nugatio est.

2. Item, Simul notat simultatem duorum in eodem loco vel tempore : et ita videtur, quod in aeternitate diversa sunt conjuncta in uno loco vel tempore.

Ultimo, Objicitur quod diffinitio non videtur convertibilis : quia dicit Augustinus in libro XII Confessionum : " Dixisti mihi voce forti in aurem interiorem, quod nec illa creatura tibi coaeterna est, cujus voluntas tu solus es, teque perseverantissima castitate hauriens, mutabilitatem suam numquam et nusquam

exerit, et te sibi semper praesentem, ad quem et toto affectu se tenet, non habens futurum quod exspectet, nec in praeteritum trajiciens quod meminerit, nulla vice variatur, nec in tempora ulla distenditur. 0 beata si qua ista est, inhaerendo beatitudini tuae, beata sempiterna inhabitatore te atque illustratore suo . " Ex hoc accipitur, quod Angeli aeterni sunt per inhabitatorem : et tamen non convenit eis interminabilis vita: ergo diffinitio non est convertibilis.

Deinde quaeritur de secunda diffinitione : quia

1. Videtur inconveniens quod dicitur spatium, cum nullum spatium sit simplex, et aeternitas sit simplex.

2. Item, Spatium videtur esse secundum dimensionem loci vel eorum quae sunt secundum locum. Si forte dicatur, quod spatium dicitur ibi mora sicut videtur dicere Gilbertus in commento super Boetium. Contra est, quod nulla mora est indivisibilis, et ita ut prius.

3. Praeterea, Spatium dicit distinctionem quamdam, cum aeternitas dicatur esse nunc stans et non movens sese.

4. Praeterea quaeritur, Qualiter ibi sumatur continuum ? Dicitur enim in V Physicorum , quod in his est continuum, ex quibus unum aliquid aptum natum est fieri : et hoc aut incastratura, aut tactu ut colla, aut insertu : sed cum simplex sit aeternitas, nullo istorum modorum dicitur continuum.

Item, Objicitur de eo quod dicitur, Non intersectum : quia linea est spatium continuum non infers ectum, et non est aeternitas.

Praeterea, tempus non erit intersectum, cum sit continuum.

Deinde objicitur de tertia diffinitione, et quaeritur de eo quod est antiquum : hoc enim dicit differentiam temporis: et ita aeternitas per temporis differentiam diffinitur, quod est inconveniens.

Si forte dicatur, quod antiquum transumitur a tempore ad aeternum : tunc quaeratur ratio, quare potius differentia temporis transumitur ad differentiam aeternitatis, quam e converso?

Praeterea quaeritur, Quare dicit immutabile ? Hoc enim non videtur tantum convenire aeternitati, sed etiam aevo : quia esse Angeli quod mensurat aevum, est immutabile : et ita immutabile non videtur esse propria differentia aeternitatis.

Si forte dicatur, quod non est inconveniens, quod differentia posita in diffinitione sit communis: quia dicit Philosophus in libro Posteriorum, quod tota diffinitio est in aeque, et partes in plus. Hoc est contra Augustinum , qui dicit, quod vera aeternitas est vera incommutabilitas, quae nulli convenit nisi Deo, et ponitur in distinctione VIII libri primi Sententiarum.

Ultimo quaeritur, Penes quid accipiuntur tres diffinitiones istae ?

Solutio. Praenotanda est distinctio vitae, et distinctio esse : quia per illa videtur diffiniri aeternitas.

Dicitur enim vita dupliciter. Uno modo secundum quod respicit esse secundum naturam, et sic quandoque dicitur proprie, quandoque improprie, secundum quod dicitur actus formae perficientis materiam, secundum quem actum perfecte attingit operationem illius rei quam perficit forma : et secundum hoc dicitur aqua viva quando est in perfectione refrigerandi et purificandi: et sic dicitur lapis vivus, sicut magnes quando attrahit ferrum. Proprie dicitur secundum quod est actus animae : et sic dividitur a Philosopho in II de Anima ,

ubi dicit: Multipliciter autem vivere dico. Et si unum horum aliquid insit solum, vivere ipsum dicimus, ut intellectus, et sensus, et motus, et status secundum locum. Adhuc autem motus secundum alimentum et decrementum et augmentum est: unde et vegetabilia omnia videntur vivere. His modis dicitur vita secundum quod aliquo modo respicit esse, et sic dupliciter dividitur secundum diversas considerationes.

Dicitur etiam vita quandoque large sumpto vocabulo non respectu esse tantum, sed respectu bene esse : et sic iterum dicitur multipliciter : aut hoc enim est secundum bene esse spiritus, aut secundum bene esse conjuncti: corpus enim per se non habet vitam, si est secundum bene esse conjuncti : aut hoc est respectu naturalium inter se debito modo proportionatorum, et sic vivere dicitur sanum, aegrum autem vel languidum non vivere: aut respectu delectationum extra quae sunt delectabilia conjuncti, et sic dicitur vita voluptas corporalis : qui autem est in tristitia, non vivit secundum hunc modum. Si autem est secundum bene esse spiritus : aut hoc erit secundum modum viae, aut secundum modum patriae. Si secundum modum viae : aut respectu eorum ad quae sufficit sibi natura, ut respectu virtutis politicae et felicitatis consequentis illam : et sic vivit qui habet virtutem consuetudinalem : non habens autem, non vivit hoc modo, sed potius brutaliter vivit si vivit: aut est respectu virtutum in quas non sufficit sibi natura sola, sed infunduntur cum gratia vel per gratiam, et sic vivit qui est in gratia : qui autem est in peccato, mortuus est. Si autem est secundum modum patriae: aut est intus, vel extra: sicut enim caro dupliciter vivit, scilicet causaliter per animam, et formaliter per vitam influxam ei ab anima, sic anima beata vivit dupliciter, scilicet beatitudine intus, cui opponitur mors conscientiae quam patiuntur damnati, et beatitudine increata ad extra, cui opponitur in damnatis poena affligens extra.

His habitis, dicendum est quod aeternitas prout comparatur ad vitam, dupliciter dicitur : aut enim dicitur ipsa vita durans, ut accipiatur quodam modo secundum concretionem : aut dicitur duratio ipsius vitae, ut quasi formaliter consideretur.

Si primo accipiatur, adhuc sumitur dupliciter : cum aeternitas secundum hoc sit increata vita durans sine principio et sine fine, illa potest dupliciter considerari, scilicet in se et ut est participata ab omnibus beatis : et utroque modo dicitur vita aeterna et aeternitas, sicut patet ex hac auctoritate : dicit enim Maximus in commento Ecclesiasticae hierarchiae Dionysii super cap. 3, de sancta synaxi, id est, communione, sic: " Mors sanctorum qua omnino moriuntur mundo, ut soli Deo vivant, est pretiosa, purgatissirnarum animarum ad intimam veritatis contemplationem, quae vere est beatitudo et aeternitas, transitus. " Sed hoc modo dicitur aeternitas minus proprie. Si enim consideratur intra, est per modum qualitatis ejusdem perficientis beatum spiritum secundum quod conjunctus est fini ultimo : nec mensuratur hoc modo vita nisi secundum intensum et remissum : qualitas enim aliam mensuram non recipit. Si autem sumatur extra, adhuc non dicit mensuram vel rationem mensurae durationis propriae, sed mensuratur per modum exemplaris secundum quod aliquid minus nobiliter vel magis vivens appropinquat et plus vel minus. Unde hoc modo sumitur aeternitas minus proprie, et quasi materialiter, quod magis dicitur aeternum, quam aeternitas : colligit tamen haec membra nobiliora omnium divisionum. praecedentium. A prima enim accipit vitam intellectualem, a secunda increatam, a tertia perfectionem ultimam secundum modum patriae. Unde sic dicta aeternitas est vita intellectualis increata beata in se vel participata et carens

utroque termino : quia aliter non esset increata : licet enim non participetur ab aeterno, ipsum tamen participatum est ab aeterno, et secundum hoc non habet comparationem ad. alias mensuras quae mensurant creaturas vel temporales vel aeviternas: sed mensurat, ut diximus, exemplariter, et aliter non.

Si autem accipiatur aeternitas pro ipsa duratione vitae, sic accipitur magis proprie, et quasi formaliter id quod est ipsa aeternitas : sed secundum hoc dupliciter accipitur, in se, vel participata. Et si in se accipitur, tunc accipitur propriissime : et erit mensura carens utroque termino, scilicet ante et post, et indivisibilis et immutabilis vitae increata) perfectae perfectione ultima : et secundum hoc habet comparationem ad alias mensuras tamquam mensura excellens, scilicet ad. aevum et ad tempus : excellit aevum secundum principium, tempus autem secundum principium et finem. Et quod ita esse videatur, patet per Anselmum in libro de Concordia praescientiae et liberi arbitrii, ubi. dicit sic : " Quamvis in aeternitate nihil sit nisi praesens, non est tamen illud praesens temporale sicut nostrum, sed aeternum in quo tempora continentur cuncta. Si quidem quemadmodum praesens tempus continet omnem locum, et quae quolibet loco sunt : ita aeterno praesenti simul clauditur omne tempus, et quae sunt in quodlibet tempus . " Et secundum hunc modum considerata aeternitate, locum habent quaestiones quae quaeruntur a Magistris, Utrum idem sit nunc aeternitatis et temporis? quae infra determinabuntur. Alio modo non habent locum, ut patet ex praedictis.

Secundum eumdem modum dicitur aeternitas quando comparatur ad esse. Cum enim dicatur esse multipliciter, hic sumitur esse increatum, quod est actus essentiae divinae et duratio illius carens utroque termino, immutabilis omnino et sine priori et posteriori: sed et simplex et indivisibilis dicitur aeternitas et magis quam quando comparatur ad vitam, ut patebit infra. Et sic iterum accipitur dupliciter, scilicet materialiter pro ipso durante esse, formaliter pro ipsa duratione esse. Et primo modo sumpta non habet comparationem ad alias mensuras quae sunt quasi ejusdem generis cum ipsa. Secundo modo, habet compationem ad ipsas, ut praedictum est, scilicet tamquam mensura excellens comparative ad mensuras excessas.

His itaque praenotatis, respondendum est ad objecta per ordinem.

Ad primum ergo dicendum, quod privativum non convenit Deo, nec materiale, ut supra determinatum fuit : sed hujusmodi termini qui privativi videntur, negative exponendi sunt. Unde quod dicit, interminabilis, exponi debet, idest, non terminabilis : et haec negatio inceptionis secundum durationem est inchoatio quaedam aeternitatis vel proprietas : et ideo ponitur in notificatione ipsius.

Si autem quaeritur, Quare non posuit conditionem positivam ? Dicendum quod haec est revera negatio consequens differentiam aeternitatis positivam, quae est perfectio durationis repugnans principio et fini quoad nos : tamen aptior est negatio consequens, quam ipsa differentia positiva ex qua sequitur.

Ad secundum dicendum, quod in aeviternis est privatio actus ad. habendum finem, non tamen potentia : et hoc contingit ideo, quia habuerunt esse post non esse : omnia enim talia quantum ex. se tendunt in non esse, nisi manus omnipotentis Dei contineat ipsa, ut dicit Gregorius. Quod igitur non incepit, et cujus esse non est post nihil omnino, non est in potentia deficiendi aliqua vel terminandi. Et ut hoc notetur ad differentiam aeviternorum, ponit negationem potentiae potius quam negationem actus.

Ad aliud dicunt quidam, quod tempus

est mensura vitam habentium et non habentium, aevum autem est mensura vitam habentium tantum : aeternitas vero est mensura ipsius vitae. Sed haec solutio non Videtur solvere objecta.

Praeterea, Post diem judicii quaedam non viva mensurabuntur aevo, ut videtur, scilicet corpora caelestia. Unde videtur falsum esse quod supponit solutio ista.

Et ideo dicunt aliqui, quod Boetius dicit vitae, ut per hoc distinguat aeternitatem ab aevo et tempore, quae sunt mensurae vitam habentium et non habentium, quod non aeternitas. Sed adhuc non videtur esse solutum quare tunc non diffiniet per esse, cum etiam per hoc distingueretur. Ideo dicendum secundum quod determinatum est, quod Boetius agit de aeternitate prout est mensura vitae beatae, quae consideratur dupliciter, scilicet in se, vel secundum quod est participata a beatis : et quia participatur secundum actum vitae et rationem, et non secundum actum qui est esse et rationem ipsius, ideo diffinitur per vitam et non esse.

Et per hoc patet solutio fere ad omnia sequentia quae de hoc objecta sunt.

Ad id quod objicitur, quod tempus diffinitur in comparatione ad mobile primum, etc. Dicendum, quod verum est : et similiter aeternitas, quando propriissime sumitur, dicitur mensura esse interminati : hic autem a Boetio accipitur, ut dictum est : et esse quasi materialiter pro ipsa vita durante, ut patebit statim : ideo quia aliter esset quod dicitur, quod est vitae possessio.

Ad aliud dicendum, quod vita in creaturis fundatur super esse : in creatore autem non salvatur ordo ille nisi secundum rationem. Et secundum hanc rationem potest dici, quod non accipitur hic aeternitas propriissime, sed secundum quod dictum est.

Ad id quod objicitur ex auctoritate Dionysii, jam patet solutio.

Ad aliud dicendum, quod secundum hanc rationem aeternitatis nulla dicuntur esse in aeternitate, nisi vitam inter minabilem habentia, vel secundum se, sicut quod est ipsa vita, vel secundum participationem.

Qualiter autem paenae aeternae dicantur et quaedam alia, inferius disputabitur.

Ad aliud dicendum, quod intelligere non notat perfectionem ultimam et nobilissimam, sed vita hoc modo considerata quo supra in tertia divisione in ultimo membro collocata est : et licet haec vita sit intellectualis, non tamen complementum secundum rationem est ex parte intellectus, sicut nec complementum beatitudinis, sed potius ex parte voluntatis vel amoris perficientis ipsam voluntatem secundum actum fruendi : quae fruitio incipit ab intellectu, et hoc est de ratione vitae beatae. Vel, dicatur melius quod intelligere nominat actum potentiae intellectivae in comparatione ad intelligibile aliquod. Vita etiam dicit actum completissimum ipsius spiritus, ad quem non exigitur aliud praeter ipsum spiritum : et ideo magis convenit aeternitati quam intelligere : quia secundum rationem respicit ipsum intelligibile, quod est praeter ipsum intellectum, vel quasi praeter ipsum : sicut ideae sunt in intellectu divino, licet non sint diversae secundum rem, sunt tamen in ratione medii intelligendi, et sic aliquo modo praecedunt intellectum.

Ad id quod objicitur de possessione, dicendum quod secundum etymologiam nominis, ut dicunt Jurisperiti qui frequentius hoc vocabulo utuntur, possessio dicitur quasi pedum positio vel pedis sessio, et significat firmitatem habitus rei. Hic autem transumitur, ut dicatur possessio quae habetur ad voluntatem, vel obedit ad libitum : talia enim propriissime habentur.

Et per hoc patet solutio ad primum : hoc enim modo propriissime dicitur possessio vita aeterna beata.

Ad hoc quod objicitur, quod secundum hunc modum est pertinentium ad

usum. Dicendum, quod uti sumitur multipliciter, et similiter utile, ut habetur ab Augustino in libro I de Trinitate . Uti enim est id quod in facultatem voluntatis venit, ad aliud referre, in quo standum est tamquam in fine, et utile est ipsum quod refertur. Et hoc modo uti dividitur contra frui, et utile contra fruibile : et hoc modo possessio quae cadit in diffinitione aeternitatis, non est respectu utilis. Quandoque sumitur uti secundum diffinitionem Augustini in libro de Trinitate secundum quod frui est uti cum gaudio, sicut habetur in libro X de Trinitate : et secundum hoc vita pertinet ad usum, et Deus utitur se, et creatura beata participans vitam aeternam utitur Deo. Unde possessio dicta hoc modo, non est ad extrinseca.

Ad aliud dicendum, quod aliter est possessio dominii, et aliter aeternitatis. Dominii enim est respectu extrinsecorum quae subjecta sunt, ut probat objectio : aeternitatis autem est per transumptionem ad ea quae pertinent ad usum secundum quod usus cadit in ratione ejus quod est frui, ut dictum est.

Ad aliud dicendum, quod sicut patet ex praedictis, diffinitio ista non est data per essentiam diffiniti, sed potius respicit ipsum materialiter, secundum quod. duratio interminabilis consideratur in ipso duran te, et prout comparatur ad vitam. : unde idem est aeternitas secundum hunc modum quod vita possessa interminabilis et tota simul, ita ut hoc quod dicitur possessio, resolvatur in adjectivum ejus quod est vita : sicut verbi gratia in alio exemplo diffinitur, Caelum est continentia visibilium et invisibilium creaturarum : et est sensus, caelum est id quod continet visibilia et invisibilia.

Et sic patet solutio ad ultimum objectum.

Ad id quod objicitur de tota, dicendum quod composito non successivo quod habet permanentiam in partibus, duo opponuntur, scilicet compositum successivum quod est imperfectum : perficitur enim continue in adventu futuri. Et hoc opponitur ei non ratione partium, sed ratione permanentiae in partibus,.

Item, Opponitur ei. simplex omnino quod caret partibus : et hoc ratione partium habet oppositionem ad ipsum. : et tale totum est aeternitas : et licet hoc totum gratia simplicitatis exponatur per negationem, intelligitur tamen positio in ipso simplici.

Et per hoc patet solutio ad objectum : quia nec habet partes permanentes, nec successivas.

Ad aliud dicendum, quod non dicitur simplex sicut punctum : quia licet simplicitas puncti non habeat partes in se, est tamen non sine partibus, ut probat objectio : sed aeternitas nec in se habet partes, nec ordinem ad primum et ultimum, quae dicunt partes alicujus continui.

Ad aliud dicendum, quod totum, accipitur pro perfecto secundum quod perfectum dicitur, cujus nihil est extra ipsum.

Ad hoc quod objicitur de simultate, dicendum quod totum dicit perfectionem potentiae durantis : simul autem excludit successionem, et sic quoad diversa dicitur totum et simul. Unde Augustinus in libro XI Confessionum : " Praecedis omnia tempora praeterita celsitudine semper praesentis aeternitatis, et superas omnia futura, quia et illa futura sunt, et cum venerint, praeterita erunt. Tu autem, Domine, idem ipse es, et anni tui non deficient . Anni tui nec eunt, nec veniunt : isti enim nostri et eunt et veniunt, ut omnes veniant. Anni tui omnes simul stant, quoniam stant, nec euntes a venientibus excluduntur, quia non transeunt: isti autem nostri omnes erunt, cum omnes non erunt. Anni tui dies

unus, et dies tuus non quotidie, sed hodie : quia hodiernus tuus non cedit crastino, neque enim succedit hesterno Hodiernus tuus aeternitas, ideo coaeternum genuisti, cui dixisti : Ego hodie genui te . Omnia tempore tu fecisti, et ante omnia tempora tu es, nec aliquo tempore non erat tempus. Nullo ergo tempore non fecerat aliquid, quia ipsum tempus tu feceras, et nulla tempora tibi coaeterna sunt, quia tu permanes : at illa si permanerent, non essent tempora . "

Ad hoc quod objicitur, quod simultas exigit pluralitatem, dicendum quod cum proprie dicitur simul, dicit plura convenientia in unam naturam vel loci, vel temporis, vel alicujus adjacentis ad modum istorum. Quandoque autem sumitur secundum quod est ratio opposita priori et posteriori, et sic poni potest pro negatione utriusque, et sic sumitur, hic, sicut etiam medium dicitur vel illud quod convenit extremis, vel ipsa ratio medii secundum quod medium est quod excludit rationem utriusque extremorum : et sic hoc ipsum simul non exigit diversitatem vel pluralitatem, ut dictum est.

Et nota, quod cum duplex inveniatur tobim, scilicet simplex, et compositum : totum simplex non habet rationem totius, nisi in ratione potentiae sumptum secundum quod dicitur totum potentiale : et ita dicendum est hic, quod totum aeternitatis nihil aliud est, quam potentia durans cum carentia utriusque termini, vel potentia continens se in esse immutabili cum carentia finis et principii.

Ad id quod objicitur de hoc quod dicit simul, videtur multis difficile respondere : et haec difficultas accidit, quia non considerant aeternitatem nisi per modum cujusdam durationis continuae sine principio et sine fine, et hoc per intellectum accipientem ex phantasmate, qui non accipit illam durationem nisi ut habentem partes protensa?, quae non sunt simul in praeterito et futuro : hi enim imaginantur aeternitatem sicut tempus quoddam carens successione in partibus : et ideo non est mirum si decipiuntur : in talibus enim quae omnino sunt extra materiam et simplicia sunt, intuendum est ad rationem potius quam ad imaginationem quae fallitur ponens imagines corporalium ubi non sunt .

Unde dicendum, quod sicut tempus habet comparationem ad motum : et ex hoc duo sunt in tempore respondentia duobus quae sunt in moto corpore secundum quod movetur : est enim in tempore nunc fluens continue, quod respondet ei quod fertur in moto corpore et in motu. Est Iterum in tempore prius et posterius, quod respondet ipsi motui : et sicut id quod fertur in motu, semper partim est in termino a quo, partim in termino ad quem, quae sunt principium et ultimum in spatio : ita nunc quod est in tempore, semper est cum priori et posteriori. Et sic patet, quod quidquid est in tempore, causatur ex moto corpore et motu ipso. Sic dicendum est, quod aeternitas ipsa consideranda est secundum quod adjacet aeterno. Unde aeternitas nihil habet nisi secundum congruenti a m aeterni, sicut nec tempus habet aliquid nisi secundum congruentiam corporis moti et motus ipsius. Unde sicut ipsum esse divinum simplicissimum et perfectissimum et omnino invariabile est, ita nunc aeternitatis adjacens illi, simplex et invariabile omnino, sed stans indeficienter : et sua continuatio secundum quam includit et aevum et tempus, nihil aliud est quam indeficientia essentiae vel potentiae activae purae indeficienter continentis se et invariabiliter : et hoc modo satis planum est videre, qualiter est tota simul omnino sine priori et posteriori.

Et per hoc patet solutio ad id quod objicitur de hac dictione, simul.

Et quod ita dicendum sit, patet per rationem et auctoritatem. Ratio haec est, quia tempus est accidens, et similiter aevum. Unde quidquid determinatur de ipsis, debet determinari in comparatione ad subjectum : licet autem aeternitas non sit accidens, sed ipsa essentia divina, tamen secundum rationem est dicens adjacens extra per modum mensurae quae comparatur ad esse divinum sicut tempus ad. temporale, sicut dictum est : et ideo simplicitas ejus causatur ex simplicitate ejus cui adjacet ipsum ut mensura. Auctoritas autem haec est, quia dicit Gilbertus Porretanus super librum Boetii de Trinitate : " Sicut est una singularis individua et simplex et solitaria essentia, qua aeternus ipse Deus fuit, est, et erit : ita est una et singularis et individua et simplex et solitaria mora, nunc stans, quae vocatur aeternitas. " Et Anselmus in Monologio : " Nonne semper, quod videtur designare totum tempus., multo verius (si de illa, scilicet divina natura dicitur) intelligitur significare aeternitatem, quae sibi numquam est dissimilis, quam temporum varietatem, quae sibi semper est in aliquo non similis "

Ad ultimum dicendum, quod illa diffinitio hoc modo intellecta quo exposita est, convertibilis est, tum ratione interminabilitatis quae dicit negationem potentiae termini finalis, quae non convenit alicui creato : tum etiam ratione vitae quae principaliter dicitur vita increata in se considerata. Unde patet, quod non procedit objectio illa.

Quod autem diffinitio materialis sit resolvenda in hanc : aeternitas est vita possessa interminabilis tota simul, patet ex verbis Anselmi in Monologio, ubi dicit sic : " Cum satis liqueat, quod divina substantia non sit aliud quam vita sua et aeternitas sua, nec sit aliquo modo terminabilis, nec nisi simul et perfecte tota : quid aliud est vera aeternitas, quae soli illi convenit, quam interminabilis vita simul et perfecta tota existens ? ''" Ex his verbis patet, quod ipse loquitur de aeternitate tamquam de aeterno, et loquitur ibi de eadem diffinitione Boetii: unde videtur ita esse ut dicimus.

Ad id quod objicitur contra diffinitionem secundam, notandum est quod Isaac diffinit aeternitatem prout secundum rationem est in eodem genere cum aevo et tempore. Haec enim tria secundum rationem conveniunt in genere quod est duratio : quam durationem Isaac appellat spatium.

Et per hoc patet solutio ad primum. Spatium enim dicitur dupliciter, scilicet spatium loci, et spatium temporis vel durationis, sicut dicimus, quod lustrum est spatium quinque annorum.

Ad secundum dicendum, quod Gilbertus improprie loquendo nunc aeternitatis dicit moram : sicut enim objectum est, omnis mora, si proprie sumitur, habet partes, et est tempus vel pars temporis : nec ad hoc inspiciens dicit ipse moram nunc aeternitatis, sed quia est nunc indeficiens stans, et ita numquam deest, ideo appellat ipsum moram : cum tamen non sit indivisibile quantum : et ad hoc etiam cadit in rationem spatii secundum Isaac. Et per hoc etiam patet solutio ad id quod sequitur : quia hujusmodi spatium non habet distensionem in partibus, sed potius indeficientiam nunc indivisibilis et simplicis semper stantis.

Ad id quod quaeritur, Qualiter ibi sumatur continuum ? Dicendum, quod non sumitur ibi in aliqua illarum significationum quae determinantur in physicis, sed secundum quod consuevit dici, quod illud est continue, quod non habet esse intersectum : ita dicitur hic continuum quod non incepit nec desinet: in termino enim est finis continui: et sic ibi quodammodo cessat continuitas : unde con-

tinuum secundum Isaac, dicit idem quod carentia utriusque termini : quod Boetius vocavit interminabilitatem magis exprimens : cum etiam usus loquendi habet significationem istam, secundum quod dicimus, quod temporalia non sunt continue.

Et per hoc patet solutio ad omnia quae objiciuntur de continuo.

Ad id quod objicitur de intersectione, dicendum est, quod hoc dicitur ad differentiam temporis, quod distinguitur secundum intersectionem per motum caeli, sicut ipse dicit ibidem.

Ad hoc quod objicitur, quod tempus est continue durans non intersectum, dicendum quod ipsum consideratur dupliciter, scilicet quantum ad motum quem mensurat totum secundum se, et sic non habet intersectionem. Alio modo consideratur secundum quod comparatur ad quantitatem ipsius mobilis per motum, et sic distinguitur in horas, et dies, et menses, et annos : quod non est in aeternitate et aevo. Et sic patet, quod spatium illud per hanc differentiam, continuum, non separatur ab aevo et tempore. Per hanc autem differentiam quod est intersectum, separatur a tempore tantum in quantum est mensura motus caeli,

Ad id quod objicitur contra tertiam diffinitionem, dicendum quod antiquitas , sumitur ibi pro carentia principii. Antiquum enim dupliciter dicitur. Uno modo quod multum habet de praeterito, et secundum hoc opponitur ad juvenem, et antiquitas ad juventutem. Alio modo dicitur antiquitas secundum usum grammaticorum idem quod remotum, et sic opponitur novo, secundum quod novum dicitur quod quantum ad suum initium est propinquum : et secundum hoc transumptum ad proprietatem aeternitatis dicit carentiam principii.

Si autem quaeritur, Quare non ponit aliud quod notet carentiam termini fina- lis ? Dicendum, quod in carentia principii intelligitur carentia finis : quia quidquid caret principio, caret etiam fine, sed non convertitur : cujus ratio assignabitur infra, cum quaeretur, Quare tantum sunt tres mensurae ?

Ad aliud dicendum, quod nos non intelligimus aeternitatem et aevum, nisi per modum cujusdam temporis : et ideo etiam non sunt inventa verba quibus loquamur de aeternis tantum, sed utimur verbis temporalibus in omnibus illis. Unde licet secundum rem aeternitas magis conveniat cum aevo, quam cum tempore, propter tamen inopiam sermonis, et quia magis nota est nobis differentia vel conditio temporis, transfertur ad exprimendum proprietatem aeternitatis.

Ad id quod quaeritur, Quid dicat immutabile ? Dicendum, quod potentiam indeficientem secundum durationem ex seipsa, quod non est in aliquo creato : quia omne creatum vertibile est, ut dicit Damascenus : et ideo etiam est mutabile : quia vertibilitas nihil aliud est quam mutabilitas quaedam : et si. stat potentia creaturae, hoc non est virtute sua, sed potentia creatoris continet eam, ut dicit Gregorius in ''Moralibus , quod omnia in nihilum reciderent, nisi ea manus omnipotentis Dei contineret.

Ad aliud dicendum, quod utiliter mensurans ponitur ad differentiam temporis : et hoc patet ex illa translatione, totum secundum lotum metiri : tempus enim numquam est simul totum, sed suum esse est suum fieri, et e converso : quia semper est in principio et fine, et nihil mensurat secundum totum. Similiter id quod mensurat primo, habet esse in fieri, scilicet motus, cujus esse in successione est. Unde nec motus secundum totum mensuratur, sed secundum partem : aeternitatis autem est secundum totum metiri, in quantum est tota simul: et iterum totum metiri, quia primo et per se comparatur ad esse divinum,

quod est perfectissimum et stans immobile, nihil exspectans futurum vel relinquens praeteritum.

Ad ultimum dicendum, quod aeternitas dupliciter consideratur, scilicet in se, et secundum quod participari potest a creatura per modum possibilem illi. Si ultimo modo, sic non comparatur proprie nisi ad vitam, et necesse est ipsam diffiniri materialiter : quia illud quod est aeternum, participabile est, et per consequens etiam aeternitas aliquo modo : et hoc modo diffinitur a Boetio. Si autem consideratur absolute, non secundum quod etiam potest participari a creatura, tunc magis propria sua comparatio est ad esse, et sic diffinitur ab Isaac et Dionysio, quorum diffinitiones differunt in hoc, quod diffinitio Isaac videtur colligere genus et differentias. Sicut enim supra patuit, spatium genus est ad tres mensuras : continuum autem et non intersectum sunt differentiae in comparatione ad aevum et tempus. Diffinitio autem Dionysii est colligens propria : quod patet ex verbis suis : quia ipse dicit, quod proprietas aeterni est antiquum et immutabile et universale in metiendo. Et nova translatio habet sic : " Proprietas aevi est antiquum et invariabile, et totum secundum totum metiri. " aevum autem ubique ponit pro aeternitate, ubi etiam alia translatio habet aeternum vel aeternitatem.