CAPUT VII.

De quinque increpationibus orationis secundum se.

Per se autem sumptae orationis non in usu opponentis vel respondentis quinque sunt increpationes. Prima quidem sumpta est in oratione secundum quod est causa conclusionis, quando talis est oratio, quod ex interrogatis propositionibus non concluditur aliquid, nec propositum, nec aliud omnino : cum sint vel falsa, vel improbabilia plura eorum, vel omnia in quibus est conclusio : praemissae enim quantum extrema, materialiter se habent ad conclusionem, et quantum ad medium, ut causa efficiens habent se ad conclusionem, et conclusio est in ipsis ut effectus in causa materiali uno modo, et ut effectus in causa efficiente alio modo. Et quando neque ablatis quibusdam, neque additis , neque etiam his quidem ablatis, his vero additis fit ex ipsis aliqua conclusio : talia enim non possunt aliquo modo esse causa conclusionis : et ideo est hoc, quia omnes formae syllogisticae repugnant, nec servant aliquem ordinem medii vel extremorum, nec per dici de omni, vel dici de nullo confirmantur : et ideo merito sunt increpanda. Secunda autem increpatio sive causa increpationis est, si oratio talis sit quod ex ea non fiat syllogismus ad propositum : peccat enim, eo quod caret fine debito : vel etiam si non fiat syllogismus dialecticus, et ex talibus probabilibus, et de quibus prius in primo hujus scientiae libro dictum est. Tertia autem increpatio sive causa increpationis est, si oratio talis est quod syllogismus ad propositum ex ea non fiat, nisi quibusdam additis : quia tunc patet quod est diminuta et deficiens, et deficit in necessariis, et maxime quando addita sunt pejora ad probandum, et minus probabilia quam conclusio. Rursum quarta causa increpationis est, si talis sit oratio, quod non fiat ex ea syllogismus ad propositum, nisi quibusdam ablatis : quia tunc abundat superfluis , quae esse non possunt causa conclusionis. Nam quandoque opponentes sumunt plura interroganda, quam necessaria sunt ad propositum : et propter hoc tunc non fit syllogismus concludens, eo quod haec sunt: quia causa conclusionis esse non possunt. Amplius quinta causa increpationis est, si ex improbabilioribus et minus credibilibus quam sit conclusio, fiat syllogismus : aut etiam fiat ex veris, sed plurima opera sive labore indigentibus ad manifestari satis , quam conclusio ad demonstrandum : hoc enim est axioma assumptum, ut praedictum est.

Ad intelligentiam eorum quae dicta sunt et explanationem, notandum est quod non oportet dicere, quod syllogismi dialectici et ad propositum fiant ex omnibus sive quibuscumque propositionibus : et non oportet dicere syllogismos similiter (hoc est, aequaliter) esse probabiles et verisimiles : naturaliter enim ex ipsa natura propositionum quaedam earum quae quaeruntur sive interrogantur, sunt faciliora quibusdam et probabiliora, et quaedam difficiliora et improbabiliora. Propter quod qui connexuerit sive proposuerit syllogismos ex propositionibus maxime probabilibus in quantum convenit secundum propositam materiam (hoc est, in quantum permittit proposita materia) haec bene disputat: et non dicitur esse increpanda oratio, quia etiam argumentum ex probabilibus procedere constat.

Manifestum est etiam ex dictis, quod non est eadem causa increpationis in oratione secundum quod est ordinata ad propositum ostendendum, et in oratione secundum quod perse sumitur ad conclusionem quamcumque similiter ordinata:

nihil enim prohibet per se quidem orationem esse vituperabilem, et tamen ad problema esse laudabilem : et hoc maxime fit, quando obviative disputatur ad aliquid, ad cujus positionem vel fictionem intenditur et proceditur ex datis a respondente. Rursum e contrario etiam nihil prohibet orationem quidem per se esse laudabilem, ad problema autem esse vituperabilem : quia non facit ad propositum : et hoc fit quando oratio ex pluribus et verioribus conclusa est, et facile potest probari, sed tamen impertinentibus ad propositum. Erit autem aliquando sive contingit quandoque, quod oratio conclusa pejor est quam non conclusa : et quidem hoc fit, quando haec quae conclusa est, ex fatuis conclusa est, hoc est, valde improbabilibus : cum propositio non conclusa non sit hujusmodi, quod ex fatuis possit concludi, sed talis quae ad suam probationem talibus indiget quae sunt probabiliora et vera: et maxime tunc est mala illa oratio, quae ex fatuis concluditur : quando etiam peccat, ita quod conclusio non est in assumptis ad syllogismum propositionibus sicut effectus in causa efficiente. Eos autem opponentes qui per falsa verum concludunt non justum est increpare : nam falsum quidem per falsum necessaria consequentia contingit syllogizare : verum autem per falsa quandoque contingit. Hoc autem jam olim manifestum est et determinatum in Prioribus Analyticis.

Quoniam autem haec ita determinata sunt de diversitate orationis syllogisticae, dicemus etiam ex incidenti arguentes in his diversificari. Dicemus ergo quod oratio, quae est demonstratio, sic ostensive est dicta alicujus determinatae conclusionis oratio, si aliud aliquid est intermixtum tali conclusioni, quod ad conclusionem probandam vel cavendam nullo modo se habet, non erit syllogismus de illo sive ex illo sicut ex causa conclusionis, sed erit non causa ut causa. Si autem vi- deatur facere ad conclusionem per aliquem locum sophisticum, et non facit, tunc est philosophisma, non syllogismus: et non erit demonstratio sive argumentatio ostensiva. Est autem philosophisma dictum syllogismus demonstrativus. Argumentum autem dicitur syllogismus dialecticus, eo quod argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem : fides autem proprius effectus est syllogismi dialectici : quia opinio rationibus juvata fit fides, ut dicitur in tertio de Anima . Litigatorius autem syllogismus dicitur sophisma. Aporisma autem dicitur syllogismus dialecticus contradictionis, qui maxime est in obviativis disputationibus, et est graecum nomen compositum ab AdminBookmark id est, sine, et AdminBookmark quod est apparitio, ut communi-

ter dicitur, quia per ipsum ad utramque partem arguitur, et neutra apparet prius quam alia : melius tamen dicitur a AdminBookmark , quod est conturbatio, quia inter utramque partem contradictionis conturbatur.

Si vero fiat aliquis syllogismus dialecticus, in quo ex utrisque propositionibus ostenditur quod videtur, et est probabile, ita quod propositiones praemissae non similiter probabiles esse videantur, nihil prohibet id quod ostenditur, quod est conclusio, magis et magis esse probabile: sed si talis fiat syllogismus in quo una propositio videtur et est probabilis, illa autem reliqua propositio sit neutro modo se habens, nec probabilis, nec improbabilis : aut etiam si una propositionum videatur et sit quidem probabilis, illa autem non videatur, eo quod non probabilis sit, vel improbabilis, conclusio quae sequitur, similiter erit vel neutra, vel probabilis vel improbabilis. Si autem propositio magis sequatur alterum, et probabilitatem vel improbabilitatem cum reliqua sit probabilis, tunc sequitur etiam conclusio vel magis se habens ad hoc ad quod magis se habens est propositio.

Est autem quoddam circa orationes vel circa argumentationes peccatum, quod

tamen idem cum aliquo praedicatorum est, quia est de genero increpandae orationis : hoc autem peccatum est, quando quis ostendit per longiora sive plura, quod praemissis inest per pauciora sive majora : et per talia minora quae insunt orationi (hoc est, argumentationD sicut praemissae insunt conclusioni quantum ad extrema : quia aliter conclusio non sequeretur ex praemissis nisi praemissae essent in conclusione : utriusque enim medietas praemissarum est conclusio qua major extremitas concluditur de minori. Hujus exemplum est, ut si probandum sit quod una opinio magis est vera vel certa quam altera, si aliquis ad hoc probandum petiit vel assumpsit, quod singularium sive esse idem de se praedicatum magis est verum vel certum, et assumpsit ad hoc pro minore propositione, quod in opinione est idem de se opinabile, et concludit per hoc quod magis est opinio (in qua idem est de se) certa, quam illa in qua est aliud quoddam de alio opinatum, et sic format syllogismum. Omne idem de se praedicatum, certius est quam ubi aliud de alio praedicatur. Opinio quae idem de se opinatur, est in qua idem de se praedicatur. Ergo est certior quam illa quae aliud de alio opinatur. Et hoc sufficit ad propositi ostensionem. Ubi autem hoc opinabile sive ad hanc propositionem opinabilem (quod id quod dicitur de se, magis est verum et certum) quae fuit propositio major, potitum est etiam opinionem eamdem de se magis veram esse, quae superflua sunt et longiorem debito facientia ratiocinationem orationi: et postea ex omnibus illis concluditur, quod eamdem opinionem de se certiorem esse quam aliam : quando enim habetur, quod omne de se praedicatum est verius alio quodam, et quod opinio de se praedicata, non oportet assumere opinionem ejusdem de se maxime veram esse : quia conclusio habetur sine illo : et ideo peccatum est et nequitia increpandae orationis : quae enim posset esse major nequitia orationis sive argumentationis, quam quae sua longitudine et superfluitate latere facit causam consequentiae circa quam est oratio? cum enim plurima praemittuntur, nescitur ex quibus illorum sequitur conclusio. Et quod illa sit nequitia et malitia orationis, patet in opposito : quia oratio palam et manifesta in bonitate uno quidem modo publicissimo (hoc est, communicatissimo) dicta, si sit conclusa ita evidenter ut nihil oportet aliud, hoc est, amplius dubitare vel quaerere. Uno autem alio modo quo etiam maxime dicitur bonitas orationis, quando talia sunt in praemissis, ex quibus sicut ex praemissis vel principiis necessarium est conclusionem esse. Est autem per conclusiones (hoc est, per probatas et notiores propositiones) conclusum sive conclusa. Amplius autem nequitia sive malitia orationis est, si deest in praemissis quod valde probabile est, hoc est, probabilius conclusione, sicut in praemissis dictum est: sed haec malitia, quando diminuta et longior est, quam debeat esse oratio, etc.