CAPUT UNICUM.

Qualiter interimitur diffinitio inspiciendo in oppositis quae sunt ad aliquid.

Cum autem jam dictum sit qualiter diffinitio interimitur per locos intrinsecos, inspiciendo in ea quae sunt de essentia diffinitionis vel consequentia ad ista vel circumstantiae eorum: consequens est nunc ostendere qualiter interimitur per locos extrinsecos tam in oppositis secundum genera oppositorum, quam a similibus vel a conjugatis sumptos. Inter opposita autem prius est inspiciendum in relativis, quia plus habent de ente, cum utrumque sit ens actu. Dicimus igitur quod considerandum primo in oppositis quae ad aliquid sunt si assignata diffinitione ejus quod est ad aliquid, genus positum in diffinitione est ad aliquid, utrum species etiam sit ad idem suo modo, hoc est, specialiter, sicut genus generaliter est : si autem non, interimitur diffinitio. Cujus exemplum est in relativis quae secundum dici relativa sunt, sicut et opinio est dicta ad opinatum, et quaedam sive specialis opinio ad quoddam sive speciale opinatum : et sicut multiplex dicitur ad submultiplex in genere, utrum quoddam speciale multiplex in specie dicta dicatur ad quoddam submultiplex : si enim non sic diffinitio assignatur vel genus in diffinitione, interimitur diffinitio.

Videndum autem est adhuc in relativis considerando (si diffinitio assignata dicetur esse pro opposito), si oppositi correlativi quod refertur ad illud sit opposita diffinitio. Verbi gratia, si dimidii diffinitio opposita est ei diffinitioni quae est duplicis. Verbi gratia, si duplex est per diffinitionem quod secundum aequalem partem dimidium superat, dimidium erit quod in aequali parte a duplo superatur. Illud autem (quantum ad secundo inductam considerationem) est etiam in contrariis. Nam et in illis contrariis contraria ratio erit sive diffinitio secundum unamquamque complexionem contrariorum : plures enim complexiones contrariorum in primo hujus scientiae libro determinatae sunt. Cujus exemplum est, ut si juvativum est per diffinitionem quod est boni effectivum, erit per contrarium nocivum secundum diffinitionem quod est mali effectivum : nam contraria in quantum contraria sunt et opposita, relationem habent ad invicem : alterum enim horum contrariorum necesse est contrarium esse ei quod ex principio dictum est: quia quodcumque horum ex principio assignetur, alterum erit ei contrarium : juvativum enim erit ad nocivum, et e converso : et bonum ad malum, et e converso. Si ergo neutrum contrarium est ei quod ex principio dictum est, palam est ex ipsa contrarietate ipsorum ad invicem : quia neuter neutro (quod in principio ponitur) convenit, vel erit diffini- tio ejus quod posterius per contrarietatem ad id assignatur, si recto et secundum quidditatem diffinitio assignetur.

Inspiciendo autem specialiter in contraria dicimus, quod quaedam contraria accipiuntur sic, quod unum est ut privatio, alterum ut habitus : quidam autem accipiunt ambo ut habitus : et primo inspiciemus in ca quorum unum est privatio, et alterum ut habitus. Dicamus igitur quod contrariorum quaedam sunt contraria sic, quod unum dicitur privatione alterius, ut inaequalitas et aequalitas : quia aequalitas privatione aequalitatis videtur esse inaequalitas : inaequalia enim dicuntur quae non sunt aequalia, et sic mutuo se expellunt ab eodem susceptibili. Palam autem ex his quae saepe dicta sunt, si talia contraria debeant diffiniri, palam erit quod id quod secundum privationem dicitur, debet diffiniri per altorum: reliquum vero contrariorum quod dicitur secundum habitum, non oportet per id quod secundum privationem dicitur, diffiniri : quia privatio non est principium cognoscendi habitum, sed e converso: non enim contingit alterutrum talium contrariorum per alterutrum cognosci, sed per habitum cognoscitur privatio, et non habitus cognoscitur per privationem.

Et in contrariis considerandum est hujusmodi peccatum per quod interimitur diffinitio, ut si quis diffiniat aequalitatem dicendo quod aequalitas est per diffinitionem contrarium inaequalitati: nam per hoc quod sic diffinitur secundum privationem, dicitur habitus qui est aequalitas : et ideo interimitur diffinitio. Amplius aliud peccatum est, quia sic diffinientem necesse est in ipsa sua diffinitione uti eo quod diffinitur : et hoc est inconveniens. Hoc autem palam est si pro nomine in diffinitione posito accipiatur diffinitio nominis ejusdem. Nam quia inaequalitas nihil differt et privatio aequalitatis, cum unum sit diffinitio alterius, cum diffinitum inaequalitatis, et diffinitio ejus sit contrarium aequalitatis esse, erit aequalitas quae diffinitur, contrarium inaequali-

tatis esse : et erit idem ac si dicat aequalitas est contrarium secundum privationem aequalitatis esse: et sic aequalitas cadit in diffinitione aequalitatis : propter quod sic diffiniens, eodem erit usus in diffinitione suiipsius.

Si autem neutrum contrariorum secundum privationem dicitur, sed utrumque secundum habitum : assignetur autem ratio sive diffinitio : similiter autem unum per alterum, ut dicatur sic, bonum esse per diffinitionem quod est malo contrarium : tunc palam est, quoniam et malum per diffinitionem est quod est bono contrarium. Nam hoc modo contrariorum similiter assignanda est ratio, quod utrumque diffinitur in hoc quod est alteri contrarium : propter quod rursum sicut in aliis (quorum alterum secundum privationem dicitur) eodem contingit uti in diffinitione suiipsius : et hoc ideo quia inest in mali ratione bonum, quando sic diffinitur, quod bonum est quod est malo contrarium : nihil autem differt malum ab eo quod est bono esse contrarium : et sic per diffinitionem bonum contrarium boni contrario : et sic eodem usus est in diffinitione suiipsius, quia bonum in diffinitione boni est positum.

Amplius inspiciendo in privationem et habitum : privatio autem habet comparationem ad id in quo est, sicut in subjecto quod relinquit, et ad oppositum suum : et ideo oportet quod in diffinitione diffiniatur ad utrumque : ideo considerandum est, quod si ad oppositum(quod secundum privationem dicitur) aliquis diffiniens non assignavit cujus est privatio sicut habitus privatio, aut cujus est ut contrarii vel oppositi, ut quoniam est horum habituum privatio. Adhuc autem et si non additur in diffinitione in quo sicut in subjecto natum est fieri privationem illam, et etiam in quo natum fieri prima specie, peccavit, et interimitur diffinitio : vel simpliciter in quo natum est fieri talem privationem, hoc est, universaliter. Verbi gratia, ut si ignorantia dicens (hoc est, diffiniens) non dixit in diffinitione quod sit privatio scientiae, ex eo quod comparatur ad habitum per quem cognoscitur. Aut etiam si in diffinitione non addidit in quo est nata fieri privatio illa ut in subjecto simpliciter vel primo, eo quod per subjectum cognoscitur accidens. Ut si diffiniens ignorantiam non dixit, quoniam scientiae est privatio, et quod nata est fieri in homine et primum in rationali parte animae : nam si sic diffiniens, quodlibet illorum non facit, peccabit. Similiter autem et in corporalibus privationibus : nam si quodlibet illorum quae dicta sunt, non faciat, et quod nondicat in quo simpliciter vel in quo primo, peccabit, et interimitur diffinitio. Si enim dicat quid est caecitas, et non dicat caecitatem esse visus privationem in oculo : oportet enim bene assignantem diffinitionem privationis, et quid est quod privatum est, et in quo est sicut in simpliciter susceptivo, vel in primo susceptivo, et etiam dicere quid est quod privatum est per ipsam.

Adhuc considerandum praeter omnia quae dicta sunt, si aliquis id quod secundum privationem dictum est, non secundum privationem diffinivit, sed secundum negationem : tunc enim videtur esse hujusmodi sive simile peccatum his qui ignorantiam non secundum negationem puram, sed secundum privationem diffiniunt : nam secundum istos (sicut et verum est) quod negative non habet scientiam, non videbitur ignorare : quia privatio relinquit subjectum et aptitudinem, quod non facit negatio : unde quod negative non habet scientiam, non videbitur ignorare, sed magis videbitur ignorare quod aptitudinem habens ad sciendum, fallitur ex parte subjecti. Hujus signum est, quia nec inanimata nec pueros dicimus ignorare : quia non sunt susceptibiles scientiae : unde in talibus non potest diffiniri ignorantia secundum privationem scientiae quae relinquit subjectum et aptitudinem : et ideo in talibus diffinitionibus debet ponere habitum

quem privat, et subjectum in quo est privatio : alias interimitur diffinitio.

Amplius autem considerandum si diffinitio assignata a conjugatis et casibus et similibus casibus inflexe assignatur : et si hoc fieri non potest, interimitur diffinitio. Ut si juvativum est effectivum sanitatis : tunc juvative esse est effective sanitatis esse, et juvans est faciens sanitatem.

Ex omnibus autem inductis de oppositis conjugatis et casibus incidit disputare contra positores formarum : quia si diffinitio per se debet esse praedicata de diffinito, maxime videtur convenire his quae per se esse ponuntur, sicut solas formas per se esse ponunt Platonici. Volenti ergo destruere diffinitionem, considerandum si assignata diffinitio secundum opposita et casus et conjugata aptatur, vel aptari potest in formis separatis vel non: in quibusdam enim data diffinitio non potest aptari, sicut in conceptis cum materia et motu, et quemadmodum Plato diffinivit, in animalium materialium diffinitionibus addens mortale quod concipit materiam et motum sive mutationem. Nam forma separata quae est animal per se, non erit mortalis nec mobilis, ut per se homo, per se animal: propter quod dicta de animali diffinitio, quae est corpus sensibile mortale, non potest aptari in formas. Simpliciter autem sive universaliter in quibusdam diffinitionibus apponitur effectivum aut passivum, cum haec concipiant et materias et motum, quod separatis non convenit, necesse est dissonare diffinitionem si aptatur in formam separatam : eo quod formae impassibiles et immobiles videntur esse his qui dicunt formas esse : et contra hos sunt utiles hujusmodi rationes quales hic positae sunt: quia inter praedicata magis ei quod est per se convenit diffinitio: et patet quod formis secundum opposita et conjugata non convenit diffinitio : formae igitur separatae male ponuntur. De formis autem alibi a nobis dictum est.