CAPUT IV.

Qualiter interimitur diffinitio ejus diffiniti quod est ad aliquid, si non determinavit ejusdem qualitates vel quantitatem vel ubi vel alias differentias.

Rursum in quibusdam eorum quae sunt ad aliquid, interimere volenti diffinitionem, considerandum est si non determinavit circumstantias vel conditiones ejusdem quod est ad aliquid. Considerandum enim si non determinavit qualis vel quanti vel ubi vel secundum alias differentias circumstantiarum secundum quas imponiturnomen diffiniti: et si sic, peccavit, et interimitur assignata diffinitio. Ut si diffiniatur ambitiosus, et non determinetur qualis honoris vel quanti sit honoris appetens, vel ubi, vel quomodo, vel secundum alias differentias honorum. Non enim potius impositum est nomen ambitiosi ei qui simpliciter honorem appetit : cum enim honor sit de perse appetibilibus, omnes honorem appetunt : unde hoc non est in vitio : propter quod cum ambitio sit nomen vitii, non sufficit dicere quod ambitiosus est qui appetit honorem, sed addendum dictas differentias, ut quantum, et ubi, et in quibus, et in qualibus, et propter quid, et alia his similia. Similiter et cum dicitur avarus : non enim dicitur quis avarus a pecunia amanda, quia omnes appetunt pecuniam : sed oportet addere circumstantias qualiter, et quantum, et ubi, et propter quid, et etiam hujusmodi. Cum autem dicitur luxuriosus, non dicitur ab omni amore voluptatum : sed oportet addere quantum, et quas, et quales, et quando, et ubi, et propter quid, etiam in quibus amat voluptates, et a quibus retinetur voluptatibus, et hujusmodi. Et rursum in naturalibus, ut qui diffinit noctem, et dixit eam umbram esse : oporteret enim dicere qualis et quanta umbra, et ubi, et quando.

Et quando dfffinivitcysmon (hoc est, casum terrae, vel quod estcasio terrae proveniens) non sufficit dicere, quod cysmos est motus terrae : oportet enim addere unde, et quantum, et quale, et ubi, et quando, et. alias circumstantias. Aut etiam nubem diffiniens, dixit esse aerem condensatum: oportet enim addere ex quo, et quid, et unde, et quando sit aer condensatus. Aut etiam qui diffinit ventum esse motum aeris : oportebit enim addere qua de causa, et ubi, et qualiter, et hujumodi. Similiter autem est in aliis talibus : in omnibus enim talibus qui relinquit aliquam differentiam circumstantiarum in aliquibus talibus circumstantiis, non dicit quid est esse : cum tamen omnia a circumstantiis esse trahant substantiale secundum suum nomen. Oportet enim in diffinitione conari ad id quo diffinitum indiget ad sui optimi esse declarationem : non enim quolibet modo mota terra est terraemotus : sed oportet dicere a quanto vapore terrestri, et a quanta soliditate solidi, per quam vapor evaporare non possit, et inclusus moveat terram : unde non quantacumque motio, cysmos (hoc est, terraemotus) erit. Et ideo in talibus oportet addere circumstantias sive conditiones ex quibus trahit esse : et non hujusmodi sunt diffinitiones quae dictae sunt.

Amplius autem in appetibilibus diffinitio non valet, si non appositum est id quod videtur appetibilius, ut si ad apparens movetur, sive ad id quod videtur : et hoc oportet ideo apponi : quia omnis appetens visis movetur : et hoc oportet apponiin omnibus circumstantiis, in quantiscumque aliis circumstantiis consonat vel convenit secundum nomen diffiniti. Ut cum dicitur quoniam voluptas est appetitus boni : aut cum dicitur, concupiscentia est appetitus delectabilis : sed non additur, quod est appetitus vel concupiscentia apparentis boni : cum tamen non moveat appetitum vel concupiscentiam, nisi apparens bonum vel delectabile : et ideo oportet illud adesse : plerumque enim latet appetentes quid vel quod sit bonum vel delectabile secundum veritatem, et moventur ad apparens. Propter quod non est necessarium bonum esse per se, cujus appetitus est voluptas : neque necesse est delectabile esse per se, cujus appetitus est concupiscentia : sed debet dici apparensbonum : hoc enim in eo quod apparet,facit voluptatem et concupiscentiam: unde sic per apparens bonum oportebat assignationem facere voluptatis et concupiscentiae, ut generaliter esset omnis voluptatis et concupiscentiae. Si enim aliquis diffiniens voluptatem et concupiscentiam, assignavit quod dictum est, ita quod apponat quod apparentis boni est voluptas, et apparentis delectabilis est concupiscentia : tunc adhuc qui vult interimere diffinitionem, debet ea quae assignat, in species separatas boni et delectabilis reducere : quia, sicut dixit Plato, sunt causae et formae istorum sensibilium: quia quod non est in causis, hoc non est in effectibus. Cum enim apparens non sit nisi apud nos, quibus in sensu apparet hoc esse bonum vel delectabile, et causetur ab eo cui apparet: cujus signum est, quod diversis diversa apparent delectabilia etbona : sequitur quod non forma separata sunt quae sunt causa alicujus apparentis boni vel delectabilis : quia apparens ut apparens est, causam et formam non habet extra eum cui apparet : species autem ad speciem videtur dici in omnibus difficilibus, sicut res ad rem, et ita se habere : quia omnium eorum quae sunt quidditatem facientia, sunt species quae sunt esse ejus quod est.

Quid igitur et quod per se concupiscentia separata in speciebus, si per se delectabilis in speciebus, et per se voluptas in speciebus sit per se boni, jam ostensum est, quod apparentis boni ut apparens est, non erit per se voluptas, nec apparentis delectabilis erit per se concupiscentia : ostensum enim est, quod inconveniens est apparens bonum, quod non habet causam extra eum cui apparet esse per se separatum : et similiter inconveniens est apparens delectabile per

se separatum esse : et sic ista (quae apparens bonum sunt et apparens delectabile) non possunt esse diffmientia quidditatem voluptatis et concupiscentiae : quia nihil diffinit et facit quidditatem substantialem alicujus rei non separatum, ut dicunt positores formarum : aliter enim talis diffinitio non potest esse causa et medium in demonstratione, nec est principium cognoscendi esse diffiniti.

Amplius respiciendo in plures diffinitiones formarum habitualium, tunc considerandum est si hujus sive formae quae est habitus, sit vel dicatur esse habitus diffinitio : utrum etiam habens illum habitum sit diffinitio habentis, a conjugatis : si enim non est sic, interimitur diffinitio. Et e converso considerandum si habens non sit diffinitio habentis : tunc nec habitus erit diffinitio habitus. Sic autem et in aliis talibus. Cujus exemplum est, ut si delectatio sit quoddam juvare, tunc sequitur quod delectatus erit quidam juvatus.

Similiter volenti interimere tales diffinitiones, dicendum est et considerandum, quod in hujusmodi considerationibus vel diffinitionibus accidit, quod qui determinat sic vel sic, diffinit plura uno et diffinivit quodam modo quae ex diffinitione sic data debent notificari : et si non sic, interimitur diffinitio. Nam qui scientiam diffinit, quodammodo per oppositum et ignorantiam diffinivit. Similiter autem quodammodo diffinivit conjugata habens, utsciumsive scientem, et inscium, hoc est, inscientem, ut ita liceat dicere, et scire et ignorare quodammodo diffinivit : nam primo (hoc est, principalD palam facto per diffinitionem, et reliqua opposita et conjugata quodammodo palam fiunt. Perspiciendum est ergo in omnibus talibus oppositis et conjugalis, ne quid dissonet ei qui utitur elementis, hoc est, principiis diffinitionis, et perspiciendum est ex oppositis et conjugatis, ut jam dictum est : quia si aliquid dissonat, interimitur diffinitio.