CAPUT II.

De syllogismo dialectico.

Dialecticus autem syllogismus post demonstrationem rationem syllogismi participat, quia minus addit super syllogismi consequentiam et necessitatem consequentiae quam demonstratio : sicut verius causa est, quod assequitur causam per necessitatem , quam quod assequitur causam per probabilitatem. Est syllogismus dialecticus, qui ex probabilibus est quantum ad materiam, et est syllogizatus quantum ad formam quae est ex terminorum numero et ordine in figura, et ex modo qui est combinatio propositionum secundum formam debitam in qualitate et quantitate et ordine qualitatis et quantitatis. Et quia licet ex affirmativa et negativa possit fieri syllogismus, tamen minor propositio in prima et tertia non potest esse negativa : et si fiat, non est syllogizatus talis syllogismus, quia formam combinationis utilis non habet.

Quae autem sint probabilia inferius dicetur, et gratia illius praemittemus eorum (quae prius in diffinitione demonstrationis dicta sunt) declarationem, dicentes quod vera quidem et prima sunt, quae non per alia sicut media vel principia, sed per seipsa secundum sui naturam habent iidem : et istae sunt dignitates quas quisque probat auditas. Sicut enim in visu quaedam luce manifestantur aliena, sicut colorata : quaedam autem luce propria, ut lucida : sic est in intellectualibus, quod prima non habentia medium suae constitutionis inter lucem intelligentiae et ipsa, sed ipso lumine intellectuali constituta sua propria luce manifestantur intellectui. Alia autem quae mediantibus formis aliorum procedunt, ab intelligentia constituuntur, ab intellectu non accipiuntur, nisi lumine primorum illustrata : et quae sic accipiuntur, sunt secunda et non prima, quia non sunt intelligentiae lumini immediate conjuncta. Xullum intelligibile ab hominis accipitur intelligentia, nisi in quantum lumen est intelligentiae agentis ipsum, quod si sola agit, per se intelligitur : si autem agit ipsum per medium, oportet quod illustretur lumine ipsius, antequam ab intellectu accipiatur : quae autem est causa propter quam quaedam per se intelliguntur, jam dictum est.

Et ex hoc causatur ulterius, quod non oportet quaerere, hoc est, oportet non quaerere in scientiis disciplinalibus sive doctrinalibus quaerendo propter quid : in scientiis enim disciplinalibus sive doctrinalibus ex primis et veris proceditur et immediatis, hoc est, ad quae syllogizanda nullum est medium : et ideo oportet in ipsis non quaerere propter quid : quia terminus dicens propter quid est medium, ut dicit Aristoteles, et cum talia medium non habeant, non quaeritur propter quid: quia si haberent terminum propter quid, haberent medium, et sic non essent immediata : sed oportet unumquodque quod est principiorum primorum et ipsum esse sibi fidem, hoc est, fidei causam. Fides enim est assensus in ipsum respondentis, sicut dictum est , propter quod talia principia prima communes animi conceptiones vocantur , ut dicit Avicenna, quod statim assentit eis animus audientis : propter quod etiam indemonstrabilia talia dicuntur. Haec igitur sunt principia demonstrationis, ex quibus demonstrativus fit syllogismus.

Probabilia autem (ex quibus fit syllogismus dialecticus) sunt verisimilia. Dupliciter autem verisimilia : aut enim in se sunt verisimilia, eo quod ipsa habitudo praedicati ad subjectum verisimilis est, eo quod nec praedicatum est in subjecto per se, nec subjectum in praedicato per se, nec utrumque in utroque, nec praedicatum necessariam et essentialem inhae-

rentiam habet cum subjecto, sed verisimile est in signis non in causis necessariis acceptum. Aut quia necessariam habet inhaerentiam, sed non accipitur nisi per signum : et hoc est probabile secundum modum acceptionis, quamvis in se sit necessarium : sicut solem esse majorem terra (eo quod ubique unius quantitatis apparet)probabiliter acceptum est . Solem autem esse majorem terra per quantitatem diametri acceptum est necessarium et non probabile, secundum quod probabile et necessarium opponuntur. Probabile autem sic dictum verisimile est, quod per suiipsius veritatis figuram videtur omnibus aut pluribus aut sapientibus, et his sapientibus videtur omnibus aut pluribus aut maxime notis et probabilibus : ita quod sapientibus et his vel omnibus sapientibus vel pluribus vel maxime notis vel probabilibus, totum pro uno membro ponatur.

Signa vero verisimilitudinis, aut occurrunt statim in superficie et in exterioribus rei quae accipit sensitiva potentia comparans sensata ad invicem : et si talia sunt signa, probabile est quod videtur omnibus, sicut nivem esse albam per hoc quod nix est parvae partes perspicui in parva conjuncti, in cujus partibus undique lux diffunditur: hoc enim signum sensui est medium. Si autem signa indicium facientia de verisimilitudine sunt non in superficie, sed aliqualiter profundat a, non ad necessaria, sed nec in superficie extrinsecus manentia : tunc est id quod videtur pluribus : quia sensui aliquid miscent rationis, sicut quod stella in cauda minoris ursae sit polus, eo quod non deprehenditur ejus singularis motus : hoc enim rationis judicium sensui est permixtum. Si autem signum verisimilitudinis profundatur in essentialium et convertibilium causas quae sunt convertibilia sicut causae : tunc est quod videtur sapientibus, sicut est, quod luna inovea- tur in epiciolo : quia profundius et altius transit per umbram terrae : hoc enim non est causa sed signum.

Ideo illud quod videtur sapientibus gradus habet, quia aut videtur omnibus, aut pluribus, aut maxime notis vel probabilibus. Quia signum convertibile cum causa, vel apparet mixtum sensui, et tunc videtur omnibus : vel in ipsis substantialibus profundatur, et tunc non videtur nisi probatis et probabilibus sapientibus : vel medio modo est acceptum, et hoc dupliciter. Si enim plus est inclinatum ad sensum : tunc videtur pluribus sapientibus. Si autem plus est profundatum ad necessaria essentialia et intellectualia : tunc est quod videtur maxime notis, qui ex potestate, scientiae et artis hoc deprehendere noverunt. Hoc igitur est probabile, ex quo fit syllogismus dialecticus, quod tali et taliter diversificato deprehenditur signo. Haec est sententia commenti Arabici : et sic scientia demonstrativi et etiam dialectici syllogismorum determinata est.