CAPUT VI.

De transactione problematis de inesse per inspectionem ad locos intrinsecos, quae sunt partes esse vel esse incompletum.

Ad cognoscendum autem sive ostendendum problema de inesse, cujus exemplum sit, si problema fiat, an contraria eidem insunt, et velimus ostendere quoniam contraria insunt eidem subjecto, eo quod nata sunt fieri circa idem secundum simpliciter inesse sive secundum simplicem inhaerentiam : considerandum est primo consideratione in genere ejus cui ponuntur inesse, hoc non consequens ad subjectum, considerationes hic trahemus a locis intrinsecis, quae sunt substantia rei incompleta. Hi simpliciter post locum a diffinitione (quae totum esse rei dicit) sunt ponendi. Inter hos prima consideratio sumitur a genere, quod est essentiale et non convertibile. Consequens prius non est, quam antecedens causa ipsius per esse et essentialiter praedicatur de subjecto. Sic ergo volentes ostendere, quod aliquid essentialiter inest accidenti sive speciei, quoniam essentialiter contraria sunt vera sive circa idem in genere subjecti, accipiemus primo considerationem. Verbi gratia, si velimus ostendere quoniam circa sensum secundum actum et secundum agere factum est rectitudo et peccatum : sentire autem est in genere ejus quod est judicare : judicare quidem circa diversa et circa aliud est, scilicet circa recte et non recte, et essentialiter et per se convenit hoc ei quod est judicare, secundum quod est a principiis informantibus judicium : quia sic omne iudicare vel recte vel non recte sequitur, ita quod etiam circa sensum in agere est recte et peccatum : et sic in hoc consideratio est sumpta ex genere circa speciem deducto : quoniam hoc quod essentialiter et per se inest generi, probatur inesse speciei, per genus illud quod est essentialiter species participat : nam judicare est genus ejus quod est sentire : et ideo pars ejus quod est judicare, probatur inesse ei quod est sentire : quia sentire est quoddam judicare : sicut habere tres aequos duobus , etc. , probatur inesse isosceli, per hoc quod est triangulus : nam qui sentit, judicat aliquo modo.

Est autem intelligendum de sentire sensus communis qui componit et dividit signata particularia, et componendo et dividendo judicat de ipsis permixtionem aestimativae potentiae aestimantis nocivum vel conveniens in acceptis per sensum componentem et dividentem : et non est intelligendum de sentire sensus particularis, quia iste non peccat in proprio sensato. Haec autem in principio philosophiae, in secundo de Anima , habent probari, et ex logicis probari non possunt: quamvis ex logicis disputari possint ad problema de simpliciter inesse speciei, quia essentialiter inest generi.

Rursum autem consideratio trahitur ex specie ad probandum aliquid inesse generi simpliciter : generaliter enim verum

est quod quaecumque insunt speciei, similiter insunt et generi : cum genus secundum actum et intellectum sit in specie. Cujus exemplum ut problema fiat, si est in genere prava et studiosa dispositio, et arguatur sic. Disciplina est prava et studiosa : ergo et dispositio est prava et studiosa : quia dispositio genus est disciplinae : et passio speciei probatur inesse generi per speciem. Sumitur autem disciplina generaliter pro quacumque doctrina, quae prava esse dicitur, quando est pravi alicujus, sicut ad furari et mOEchari, de quibus dicit Aristoteles in XI primae philosophiae , quod melius est vilia nescire. Et sic dicitur disciplina prava ratione adjuncti, sive ejus de quo est, et non ratione suiipsius in quantum disciplina est : adjunctum autem ipsius (ratione cujus prava est) est pravitas ad malum quae incitat ad malum, scito malo, quod non faceret si malum nesciretur. Omnis enim scientia in se bona : quoniam dicit BOEtius quod scientia mali bono deesse non potest. Sumitur autem hic dispositio generaliter non prout distinguitur contra habitum, sed prout est qualitas disponens.

Si autem has duas considerationes a genere et specie tractas secundum generalem potestatem inferendi suas conclusiones comparemus ad invicem, tunc primus locus a genere ad speciem tractus, falsus est, sive fallit ad affirmative concludendum : quia affirmative non proceditur semper a superiori ad inferius, nec tenet in affirmando nisi in essentialibus generi, sicut dictum est. Secundus autem locus a specie ad genus, secundum generalem inferentiam sumptus, est verior ad concludendum in affirmativis : quia affirmativus est processus ab inferiori ad superius. Cujus probatio est, quia non est necessarium, quod quaecumque praedicata generi insunt, et speciei insint. Et instantia est, quia animal in ambitu suae generalitatis est et volatile et quadrupes : et utrumque horum inest generi : homo autem species est animalis, neque est volatile, neque est quadrupes : et sic non sequitur a genere semper ad speciem affirmando. Sed quaecumque insunt speciei, similiter illa ut tota insunt etiam speciei et generi : et sic a specie ad genus proceditur affirmando . Si enim detur quod homo est studiosus, sequitur quod animal est studiosum, ad hoc quia homo est animal. Ad destruendum primus quidem locus a genere tractus universaliter est verus : quia a superiori ad inferius proceditur negando. Secundus autem ad destruendum est falsus, qui trahitur a specie ad genus : quia non valet procedendo ab inferiori ad superius negando. Hujus autem ratio est : quia quaecumque universaliter generi non insunt, illa non insunt speciei alicui generis illius : sed quaecumque non insunt huic vel illi speciei, non necesse est etiam non inesse generi.

Si quis autem objiciat, quod nulla specie existente potest intelligi substantia animata sensibilis : et ut sic a genere omnis substantia animata sensibilis est animal : et tamen non est necesse descendere ad speciem in essentialibus. Patet quod non valet, quia considerationes inductae sumuntur de genere prout dicit ambitum communitatis ad continendas species. Quando autem diffinitio generis ponitur de genere, non sumitur genus nisi secundum simplicitatem substantiae ipsius, prout genus divisum a specie secundum substantiam et esse generis : et haec quidem consideratio sumpta a genere sicut consequenti, et alia sumpta a specie sicut antecedente, de genere et specie tractae sunt, prout non in concretione, sed in simplici et abstracto et substantia considerantur.

Et in concretione secundum denominationem factam ab ipsis considerata, talis est consideratio a genere sumpta : quoniam quidem primum pro maxima sup-

ponendum , quoniam necessarium est quod de quibus genus praedicatur, et specierum aliquam illius generis oportet praedicari: eo quod nihil est in genere, quod non sit in aliqua ejus specierum : et quaecumque genus habent, et dicuntur inesse generi, vel quaecumque denominative a genere aliquo dicuntur, et aliquam specierum necesse est habere, vel denominative dici ab aliqua specierum illius generis : ut si de aliquo praedicetur hoc genus, disciplina, necesse est quod de eodem praedicetur vel grammatica, vel musica, vel aliqua aliarum disciplinarum in specie determinatarum. Similiter si aliquis habendo disciplinam denominatur a disciplina ut disciplinatus, sequitur etiam quod grammaticam habebit, aut aliquam aliarum in specie determinatarum., vel ab aliqua denominabitur.

Consideratio tracta a genere sic in ambitu suarum specierum accepto , talis est : et si aliquid ponatur dictum vel denominatum a genere quolibet modo dictorum modorum, ut, gratia exempli, dicat animam moveri sive etiam motivam sui, ut Plato dixit animam esse numerum seipsam moventem, et sic denominat animam a motivo et motu : consideretur in speciebus motivi et moti, si secundum aliquam specierum convenit animam moveri a seipsa, verbi gratia ut si contingat ipsam augeri vel minui a seipsa generari vel corrumpi, quae sunt fines vel termini motus, vel quaecumque aliae species sunt motus : si secundum nullam speciem ipsius motus contingit animam moveri a seipsa, palam est quoniam anima a seipsa non movetur. Hic autem locus sic tractus a genere ad aliquam specierum, communis est secundum potestatem ad utrumque et construendum et destruendum. Et si enim secundum aliquam specierum movetur anima, palam est quoniam anima movetur a seipsa, et sic valet construendo: et si secundum nullam speciem motus anima movetur a seipsa, patet quoniam non movetur, et sic valet destruendo.

Attendendum tamen hoc quod Plato non dixit animam esse numerum seipsum moventem motu qui est actus imperfectus, sed motu qui est actus perfectus, secundum quod motus est actus moventis, et non actus mobilis. Si enim est anima principium et causa vitae et motus talis in quo per essentiam sublevatur supra naturam, et ex hujus principio animae perfectio principium et causa est motus talis, probatur esse numerus a Platone et Socrate. Hoc autem qualiter fiat, alibi considerandum est.

Juxta autem has considerationes suinitur idoneitas ad arguendum : opponente enim non idoneo conari (hoc est, ut conetur) abundare arguendo ad positionem intrinsecam circa id quod inest generi vel speciei, innitendum est ex diffinitionibus antecedentis sive speciei, et ex diffinitionibus consequentis sive generis, sive istae diffinitiones sint verae et essentiales diffinitiones propositae rei quae continetur in problemate proposito, sive esse videantur et non sint, sicut descriptiones quae virtutem videntur habere diffinitionis : et si non possit conari ad propositionem ab una diffinitione, ponat plures, et ab illis conetur. Quia tales diffinitiones (sic large diffinitiones vocatae) plures possunt esse ejusdem rei. Sic vero ipsis opponentibus diffinientibus antecedens et consequens facile erit arguere de proposito : quia facile est argumentari ad diffinitionem, eo quod ex multis construitur et destruitur. Nam ad diffinitiones facilis est consideratio. Haec igitur consideratio differt ab ea quae in ante habitis inducta est : quoniam ista inducitur inspiciendo ad aliud quam ad diffinitionem, ante habita autem ad ipsam diffinitionem fit inspectio.

Adhuc autem in antecedente et consequente secundum compositionem antecedentis ad consequens, et e converso fit inspectio sive consideratio : aut quia in proposito considerandum est ad antecedens, quo existente necessarium est propositum consequens esse, eo quod ante- cedente posito ponitur : aut quod est illud consequens quod necesse est esse si propositum antecedens est. Quia construere quidem affirmative volenti consideratio erit ad illud pro existente et supposito propositum consequens erit de necessitate. Nam si illud antecedens ostendatur esse, etiam propositum consequens erit: quia ab antecedente ad consequens proceditur affirmando, sicut a specie ad genus. Sed destruere volenti considerandum est ad genus etiam quid est consequens si propositum antecedens esse ponatur : nam si ostenderimus illud non esse quod est consequens proposito antecedenti, sequitur etiam quod antecedens non erit, et interimentes erimus propositum antecedens : procedetur enim a superiore ad inferius negando.

Amplius autem in his quae essentialiter et simpliciter insunt, perspiciendum est ad tempus, si aliquando (hoc est, secundum aliquam differentiam temporis) dissonat. Cujus exemplum est, si respondens concessit omne quod nutritur, augeri ex necessitate. Palam enim quoniam hoc aliquando dissonat, ut in virili aetate post juventutem : augentur : secundum quidem tempus juventutis quo mollia sunt ossa, et calor fortis ad extendendum secundum longitudinis diametrum : in omni autem aetate nutriuntur secundum substantiae conservationem, et deperditi reparationem a cibo qui potentia substantia est, quamvis non potentia moventis sit quanta substantia. Similiter autem in exemplo spirituali, si respondens dixerit scire idem esse quod reminisci, sicut dixerunt Socrates et Plato, hoc est, quod reminisci praeteriti temporis est, scire autem est praesentis tantum et futuri. Remi- t nisci enim (ut dicitur in libro de memo-ria et reminiscentia) dicitur reflexivus actus rationis secun dum potentiam rec ordativam redeuntis ex aliquo medio super partem obliti : et ideo est cum interruptione habitus : in quo differt memoratio qui est reditus super prius in sensu acceptum et in thesauro formarum sensi-

bilium retentum. Scientia autem est eorum quae necessaria sunt, et semper praesentia sunt, vel in seipsis, vel in necessitate ordinis suae essentiae, ut eclipsis solis : scimus enim hoc modo et praesentia et futura, ut quando est eclipsis solis defectus sive eclipsis : quia defectus Latine, AdminBookmark est Graece. Reminisci autem non contingit nisi praeterita, cum reminiscentia sit reditus recordativa positae super prius notum et oblitum ex medio propinquo, vel antiquo, vel remoto. Et sic duae considerationes trahuntur ab antecedente et consequente : una consideratis antecedente et consequente secundum seipsa, et alia consideratis eisdem sub differentia temporis in qua conveniunt vel dissonant.