CAPUT IV.

Qualiter respondendum sit ad rationem inductivam et ad syllogismum sive ex necessariis sive praeterneccssariis factum.

Determinato autem sic qualiter sit respondendum ad interrogationem et propositionem necessariam, sequitur hic dicere qualiter respondendum ad rationem inductivam et ad syllogismum, sive ex necessariis, sive praeternecessariis factum.

Ad hoc autem ut praeambulum dico, quod omnis propositio syllogistica, aut est earum aliqua ex quibus ut necessariis fit syllogismus, aut est propositio praeternecessaria quae inducitur propter aliquam necessariarum, ut praedictum est. Palam autem, quoniam praeternecessaria gratia alterius sumitur : quia sumitur propter aliquam necessariarum.Ex quo fit, quod inductiva propositione plura similia sub uno universali contenta, inductive aliquando ab opponente interrogantur : nam ipsi opponentes sumunt omne universale, aut per inductionem, aut per syllogismum probatum in pluribus. Si ergo inductione sumere velit universale, omnia singularia ponenda sunt et concedenda a respondente, dummodo sint vera et probabilia : ad universale autem sive contra universale tendandum est instantiam ferre per aliquod singulare non prius inductum ab opponente, et inducta prius ab opponente concessit respondens: et si per aliquod illorum instantiam ferret, sibi contradicere videretur. Nam sine instantia, vel quae sit, vel quae videatur prohibere orationem, cavendum est a respondente ne protervire videatur. Patet ergo quod quando in multis singularibus apparuit sic esse ut dicitur, et non dederit sive concesserit respondens universale, cum non babcat instantiam quam proferre possit, tunc manifestum est quod protervit.

Amplius autem si non fert instantiam, nec amplius babel unde contra argumentetur per positionem, et unde probet quoniam non est verum quod universaliter propositum est magis adhuc protervire videtur : quamvis tamen nec hoc sufficiat ut per hoc excludat universalem propositam. Quod probatur ex hoc, quod plures habemus a Philosophis positas hujusmodi rationes, quae communiter opinionibus contrariae sunt, et contra quas multae habentur rationes : et tamen a respondentibus sustinendae sunt, quamvis rationes quae sunt in contrarium non contingat solvere, vel valde difficile sit solvere easdem. Velut est Zenonis positio, quoniam nihil contingit moveri, vel aliquod stadium vel spatium pertransire: sed non tamen propter hoc quae sunt talibus opposita sive objecta talibus in contrarium adductis propositionibus vel rationibus dicimus, quod tales positiones non sunt ponendae : secundum philosophiam enim ponuntur. Si ergo aliquis respondentium est, qui neque contra universalem propositam habet instantiam, ut possit contra eam instare, si non ponit sive concedit, palam est quia protervit. Est enim in disputationibus proterva responsio, quae eat syllogismi corru-

ptiva sive impeditiva praeter praedictos modos, ut per instantiam et per contrariam rationem.

Adhuc autem ipsum respondentem contra arguentem oportet inferre ipsum sibi (hoc est, pro se) et proponere diffinitiones et positiones ex aliqua causa credibiles vel necessarias, vel in quibus diffinitiones praedicantur quae per seipsas sunt necessariae. Nam ex quibuscumque propositionibus vel diffinitionibus propositum interimunt ipsi inquirentes sive opponentes, palam quoniam his (hoc est, per eadem) adversandum et obviandum est eis. Sed hoc maxime cavendum respondenti, ne inferat improbabilem positionem. Improbabilis autem positio dicitur multipliciter. Uno enim modo dicitur improbabilis positio illa, ex qua sumpta contingit dicere sequi inconvenientia, ut in positione Zenonis, si omnia dicat quis moveri, aut dicat nihil moveri, ut Melissus : ex hac enim multa sequuntur inconvenientia : et qui dicunt quod illa eligenda sunt quaecumque sunt pejoris consuetudinis vel urbanitatis, et quod eligenda sunt quaecumque sunt repugnantia consiliis bonorum et optimorum, ut quoniam voluptas sit bonum hominis in vita, quod repugnat bonis consuetudinibus : et quoniam injuriam facere quam pati melius, quod repugnat bonis consiliis : audientes enim non odio habent respondentem quasi inferentem haec sermocinationis sive disputationis causa, sed odio habent ut dicentem quae et bona videntur et vera, et ut amplectentem talia: quia sermones morales creduntur ex amore magis quam ex sermone persuasivo. Ne ergo inconveniens accidat, vel ne odio habeatur, talia sunt inferenda a respondente. Sic ergo dictum est qualiter est respondendum ad orationem inductivam.

Ad syllogisticas vero orationes qualiter respondendum sit nunc dicimus. Observandum igitur quod quaecumque orationes falsum syllogizant sive argumentationes, solvendum est respondenti eas sive per interemptionem ejus propter quod fit sive sequitur falsum : non enim solvit falsum syllogizatum, qui interimit falsum quod est in praemissis : neque iterum solvit, etiam si falsum est quod interimitur : habebit enim aliquando oratio sive argumentatio plura falsa : et tamen non omnia ista falsa sunt causa falsitatis conclusionis. Cujus exemplum est, ut si quis dicat eum qui sedet in eo quod sedet, scribere : ex hoc enim sequitur inconveniens : accidit enim Socratem sedere, et sequitur sive accidit ex his Socratem scribere, quod est falsum : interempto ergo falso, hoc est, Socratem scribere, nihil magis soluta est oratio : quia non dicitur et interimitur illud propter quod oratio falsa est, quamvis falsum sit axioma (hoc est, assumpta propositio) quod interimitur: et hoc ideo est, quia non propter hoc interimitur illud propter quod oratio sive argumentatio falsa est : quia si aliquis sit sedens et non scribens, patet quod in isto non tenet solutio : quare non conveniet solutio quae data est: quare non debuit quis interimere Socratem sedere, sed potius debuit hoc interimere, quod est sedentem in eo quod sedet, scribere non enim omnis qui sedet, scribit in eo quod sedet. Ille ergo solvit omnino argumentationem syllogisticam, qui interimit id propter quod est falsum in minori propositione, et non in majori : novit autem solvere vel solutionem qui scivit quoniam propter hoc oratio fuit falsa. Hujus autem simile et exemplum in mathematicis est in his lineis, quae falso circulo scribuntur, ut si dicam, quod lineae ab eodem centro circuli ductae ad circumferentiam sunt aequales, et describantur lineae curvae a centro ad circumferentiam ductae, et inferatur quod istae non sunt aequales : non enim in talibus argumentationibus sufficit instare, et ostendere quod sit falsum : ut propter hoc quod lineae curvae sunt inaequales, ubi rectae a centro ad circumferentiam ductae sunt aequales. Sic enim assignando causam falsitatis, erit manifestum utrum

praevidens quis respondentium vel non praevidens causam falsitatis, attulit instantiam contra universalem vel argumentationem syllogisticam.