CAPUT III.

De considerationibus acceptis considerando ad plura genera.

His habitis quae inspectionem ad unum genus assignatum considerare debent considerandum est in plura genera si alius aliud genus assignatae speciei posuit, videndum si aliud genus est ejusdem speciei, quod nec continet assignatum genus, nec subalternans ipsum, neque continetur sub illo sicut subalternatum : si enim tale genus aliud ab assignato invenerit, id quod assignatum est pro genere, non erit genus. Cujus exemplum est Socratis, ut si quis tanquam assignatae speciei ponat justitiae genus esse scientiam communicandorum vel distribuendorum, consideranti autem statim occurrit, quod aliud genus est justitiae quod est virtus moralis, et neutrum horum continet alterum : propter quod non potest esse scientiam genus justitiae: quamvis enim scientiae genus sit virtus, non tamen est virtus moralis : quia t scientia est speculativa, et virtus moralis est habitus in modum naturae rationi consentaneus, ut dicit Tullius : et hoc modo sub uno communi non continentur, sed sub diversis sunt ordinibus praedicabilium : et medium virtutis est inter plus et minus: medium autem scientiae est ratio recta, ut in VI Ethicorum dicit Aristoteles, et si utrumque dicatur virtus, non erit hoc per unam rationem : et ideo virtus non est genus unum sub quo ambo contineantur. Quod autem secundum unam rationem non praedicatur de contentis, non est genus, neque praedicatur ut genus.

Calumniam autem videtur habere quod dictum est et instantiam : videtur enim quando sive aliquando, quod una assignata species sub duobus generibus est, quod alterum sub altero generum illorum contineatur ut in pluribus, habet tamen dubitationem in cmibusdam, et non videtur generaliter verum esse : quibusdam enim videtur quod prudentia (quae est assignata et debita species) et virtus sit sive in genere virtutum, et scientia, hoc est, in genere scientiae esse : et neutrum istorum generum a neutro videtur contineri: et sic instantiam videtur habere inducta consideratio.

Sed ad hoc respondeo, quod non ab omnibus conceditur prudentiam scientiam esse : quamvis enim exemplum ejus sit agendorum ratio recta, non est tamen nisi his quae sunt ad finem ad quem tendunt, ut nulla virtus moralis : et ideo non est scientia absolute, quae non consideret nisi verum, et sit ad finem

Teri sicut scientia. Et si quis admittit verum esse quod dictum est, prudentiam esse scientiam, non tamen est necessarium neque videtur esse necessarium, quod scientia est virtus, aut sint sicut genera subalterna, quorum unum sub altero continetur, ut scientia sub virtute, quae ejusdem, hoc est, prudentiae genera esse dicuntur : sed satis est quod ambo sint sub eodem genere subalternante utrumque, quemadmodum in virtute et scientia accidit ; utraque enim sunt sub eodem genere: nam utrum que istorum secundum generis praedicationem est habitus et dispositio certa, sicut dictum est. Proponatur consideratio sic, quod considerandum si aliud a genere assignato inventum est genus assignatae speciei ita quod illa duo genera sic se habeant, quod neutrum illorum quae dicta sunt, inest generi quod assignatum est, et quod nec unum sub alio est, nec sub eodem genere ambo sunt genera : tunc non erit genus quod assignatum est pro genere.

Adhuc autem an genera non subalterna considerandum est et inspiciendum est in genus assignati generis, et sic semper ascendendo in eadem linea praedicamentali ascendendum est et videndum si omnia superiora genera praedicantur in quid, per hanc maximam, quando alterum de altero praedicatur ut de subjecto, omnia quae de praedicato dicuntur, et de subjecto dicuntur, et eadem praedicatione dici oportet: et ideo si genus assignatum praedicatur in quid, omnia superiora de eadem specie in quid praedicabuntur.Nam omne superius genere assignato de specie assignata in quid praedicari oportet: et si aliud superiorum assignati generis non praedicatur de specie assignata, non erit genus quod assignatum est pro genere.

Rursum in plura genera subalternatim posita inspiciendum est penes hoc, quod oportet inferius participare suum superius, et non e contrario. Considerandum ergo si assignatum genus vel aliud genus in recta linea super genus assignatum sit: eo quod nullum quod est superius, participat quod inferius : et si ergo tale genus sit assignatum quod vel ipsum vel aliud superiorum participat speciem assignatam, non erit genus quod pro genere est assignatum. Hac consideratione utendum est destruenti, quemadmodum dictum est: astruenti autem sive problema astruere volenti, si concedat, quod id quod assignatum est pro genere, insit speciei cujus esse assignatum est etiam ponendo inesse, adhuc dubitat utrum id quod assignatum est pro genere,assignatae insit ut genus, cum tamen non dubitet quin insit ut praedicatum, sufficit ostendere quod aliquid superiorum in recta linea ad genus assignatum inest speciei assignatae in eo quod quid est sicut inest genus : uno enim talium superiorum in eo quod quid est de assignata specie praedicato: omnia quae superiora sunt ad illud, in eo quod quid est praedicantur de eadem specie: et hoc est verum si sint superiora his de quibus praedicantur secundum rectam lineam : omnia enim taliter superiora praedicantur in eo quod quid est sicut inest genus suis inferioribus : propter quod assignatum genus in eo quod quid est praedicabitur, si aliud suorum superiorum in eo quod quid est praedicetur, et si unum assignatum est pro genere.

Quoniam autem uno taliter superiorum in eo quod quid est de specie assignato praedicato, omnia alia in eo quod quid est praedicantur. Sumendum ergo etiam inductione in omnibus generibus praedicamentorum, quamvis hoc in Praedicamentis sit determinatum : et sic quidem faciendum est quando non dubitat, sed sine dubitatione certum est, quod insit speciei et praedicetur de specie id quod pro genere est assignatum : tunc non sufficit ostendere id tantum quod et aliud superiorum generum illi quod dubitatur inesse, in eo quod quid est praedicetur et de specie assignata, sed oportet duo ostendere sicut duo sunt in dubitatione,

etiam quando dubitatur utrum insit, et utrum ut genus insit: oportet enim ostendere, quod superiorum aliud insit ut genus, et quod nullum genus ex opposito divisum contra genus assignatum praedicatur de assignata specie : quia divers orum generum et non suDalternatim positorum diversae sunt species et differentiae. Hujus exemplum est, ut si ambulationis tanquam assignatae speciei genus assignetur latio, sive secundum locum mutatio, non sufficit ostendere quoniam ambulatio est motus, et quod motus de ambulatione praedicatur in quid, eo quod alii praeter lationem motus sunt : sed oportet hoc ostendere, quod ambulatio nullum contentorum sub motu participat de numero eorum quae sunt secundum divisionem, nisi lationem solum : et ideo quia est necesse quod id quod genus participat, aliquam specierum etiam (quae sit in genere illo) participare : quia praedicatur participative de genere, praedicatur et participative de specie. Praedicentur quaecumque sunt participata de inferioribus secundum primam et rectam divisionem, nisi lationem solam : et tunc sic arguendum est, quod si ambulatio nec augmentum participat nec diminutionem nec aliorum motuum aliquam praelationem, tunc medium est quod lationem et genus participabit : et ideo sequitur, quod latio erit genus ambulationis.

Adhuc in subalternis generibus considerandum est, si id quod assignatum est pro genere, praedicatur in quid de eisdem de quibus praedicatur in quid assignata species. Similiter considerandum, si omnia quae directe supra genus assignatum sunt, de eadem et eisdem praedicentur : quoniam si alicui in aliquo eorum quae superius sunt, dissonant, palam quoniam non est genus quod assignatum est pro genere : si enim esset genus, omnia superiora hoc et etiam plus quod assignatum est pro genere, de specie assignata in eo quod quid est praedicarentur : et quando non sic est, non est genus quod assignatum est pro genere. Destruere igitur vo- lenti utile est considerare si non praedicatur genus vel aliquod superiorum assignatum pro genero in eo quod quid est : accidit enim in omnibus coordinationibus genus et speciem de eodem in eo quod quid est praedicari. Astruere autem volenti utile est videre si aliquod praedicatum vel aliquod superius ad ipsum in eo quod quid est praedicetur : tunc enim accidit (hoc est sequitur) et genus assignatum et speciem assignatam de eodem in eo quod quid est praedicari: propter quod etiam ipsum quod est species assignata cum sub duobus sit generibus, necesse est ista genera esse subalterna, quorum unum sub altero continetur, si ostendatur quod id quod voluimus genus esse non contineri sub specie : tunc palam est quod sequitur, quod sub hoc alterum sicut species sub genere erit : quia ex quo subalterna sunt, et id quod sub illo non continetur, necesse est sub reliquo contineri, et reliquum sub alio contineri. Sic ergo in genera tam subalterna quam non subalterna considerandum : quia si illud non est genus quod praeter haec accipitur, tunc patet quod nec illud est genus quod assignatum est pro genere.

Adhuc considerandum ad totam rationem generum, et non tantum in particulas quae ponuntur in diffinitionibus generum eorum quae assignata sunt, vel quae superiora ipsorum. Considerandum autem et rationem illorum generum, si aptantur per convenientiam substantialem ad assignatam speciem : necesse est enim omnes rationes generum superiorum praedicari de assignata specie, et de omnibus his quae participant speciem, sicut inferiora superiora sua participant. Si ergo in aliquo dissonet, quod ratio superiorum inferiori non aptatur, palam quod non est genus quod pro genere est assignatum. Sic ergo inparticulas diffinitiones generis, et in eas quae particulas consequuntur, ut in totam diffinitionem generum tam non sub alternorum quam sub alternorum est considerandum : quae

omnia in linea recte ascendenti praedicamentali considerantur : quae considerationes sunt plurimum destructivae, aliquae tamen sunt constructivae, in aliquibus admixtae. Quod autem est dictum, quod diversorum generum et non subalternatim positorum diversae sunt species et differentiae, ideo est, quia si esset genus unum talium specierum, hoc esset de diffinitione utriusque, et sic unum esset difimitivum duorum oppositorum, quod est inconveniens.

CAPUT TY.

De considerationibus sumptis ex comparatione generis ad differentiam et speciem, etc.

Habitis considerationibus quibus discernitur et aliquando construitur genus per inspectionem ad intrinseca generi et essentialia, quae sunt particulae diffinitionis ejus vel consequentia ad particulas, et per inspectionem ad totam diffinitionem, quia genus aliquo modo continet differentias potestate saltem, et continet species ut partes subjectivas ejus : nunc considerationes sumendae sunt per inspectionem eorum quae accipiuntur ex comparatione generis ad differentias et ad species. Primo ergo inspicicmus ad haec comparando id quod est genus per substantiam ad differentias et species, et deinde dabimus considerationes quae sumuntur ex comparatione generis ad differentias et ad species, per ea quae sequuntur genus ut proprietates ipsius, et quae consequuntur ad ipsum ex tali comparatione quae est ad differentiam et speciem.

Dicamus igitur quod destruere volenti genus assignatum considerandum est si aliquis differentiam substantialem ut genus posuit praedicari. Verbi gratia, ut si posuit immortale quod est animalis differentia, esse genus Dei : nam immortale differentia est animalis, eo quod animalium quaedam mortalia, quaedam immortalia. Palam ergo quia peccavit, quo- niam nullius differentia est genus. Et quod hoc sit verum, sic probatur ex hoc quod modus est per dicta instrumenta universalium, quod nulla differentia in modo praedicandi dicit quid per se stans in natura rei sicut fundamentum formarum, sed magis signiticat quale per qualitatem essentialem, quae qualitas est perficiens potentiam generis, sicut perficit forma potentiam materiae, ut gressibile et bipes sunt dicentia quale quid animal, et non dicunt quid in ipso animali.

Alia autem consideratio est et destructiva si differentiam posuit aliquis in genus, ita quod differentiam divisivam generis dicit in genere esse. Verbi gratia si dixit, quod abundans, quod est differentia divisiva numeri, in numero est, quod est genus divisum per differentias : quia tunc sequitur quod differentia esset species, et abundans differentia est divisiva numeri, sed constitutiva essentialis qualitas est speciei. Nec videtur secundum veritatem, quod differentia participat genus, sicut id quod directe continetur in genere, genus participat: quia omne quod sic participat genus, quoad nomen et rationem est species vel individuum et non differentia : differentia autem quoad hoc quod est consequens esse generis, modum habet praedicationis de genere propriae passionis, et non genus participans. Haec autem omnia in scientia de Universalibus probata sunt. Unde cum dicitur, animal est rationale, non est praedicatio differentiae de genere ejus sicut ejus quod sit de ratione animalis, neque sicut speciei quae particulariter praedicari dicitur de genere ut species participans genus, quia animal non est de ratione rationalis, sed praedicatio consequentis ad animal secundum esse, sicut passio praedicatur de subjecto. Sed non sequitur propter hoc, quod differentia sit proprium : eo quod est qualitas essentialiter perficiens potentiam generis et constituens speciem : proprium autem est consequens esse speciei, et est de natura accidentis in eo quod consequens est ad esse perfectum speciei :

unde cum omnino quod participat genus, species sit vel individuum, ideo palam est quod differentia non participat genus. Propter quod nec abundans est species numeri, sed differentia: quoniam non participat genus quod est numerus.

Amplius per comparationem generis ad speciem considerationes sunt ex quibas destruitur problema de genere, ut si quis genus in speciem posuit, ut idem dicatur esse genus quod sub specie continetur. Exemplum hujus est, quod contiguatio dicatur csse species continuationis. Continua enim sunt quorum terminus unus ad quem est continuatio. Contigua vero, quorum terminus continuationis non unus quidem, sed termini duorum contiguorum sunt simul: non tamen sunt unum, sed colligata ab alio : quia, sicut dicitur in V Physicorum , continuum per prius et posterius dicitur multipliciter, si qua se contingunt in ultimis, quae colla sive glutino continentur (quae sibi invicem infiguntur) encastrantur : quia contigua sunt, et continuum commune est ad haec, non est vera communitas generis, sed tamen mutata generis communitate : et ideo qui dicit quod continuum est contiguum, ponit genus in speciem: et sic de pluribus species praedicatur vel tot sicut praedicatur genus. Eodem modo peccat, qui dicit mixturam esse idem quod temperantiam. Temperantia non simpliciter mixtura est, sed quaedam est mixtura per posterius dicta : quia mixtura vel mixtio est miscibilium alteratorum unio : mixta enim sic miscentur per minimum cujuslibet unius cum minimo alterius, agens et patiens unumquodque in aliud et ab alio, et sic unumquodque recedens ab excellentia suae qualitatis et reductum ad medium. Temperantia autem sunt quodammodo mixta : et sic temperantia in minus est quam mixtio. Hoc peccato Plato peccavit, quando lationem quae est idem quod vectio (sicut movetur id quod vehitur) dixit esse loci mutationem : vectio

enim sive latio quaedam mutatio secundum locum est, et cet in minus quam loci mutatio. Tn omnibus his tribus exemplis idem impedimentum et peccatum est : non enim necessarium est ut contiguitas sit continuitas, sed e converso continuitas est contiguitas quaedam necessario : non enim omne contiguum est continuum, sed e converso continuum est contiguum quoddam sive quodammodo : quia quorum ultima sunt unum, eorum ultima sunt simul, et non e converso. Et similiter nec omnis mixtura est temperantia : nam siccorum mixtura ut granorum, temperantia non est, quia unum non alterat aliud ad medium. Nec omnis mutatio secundum locum est latio sive vectio : nam ambulatio secundum locum mutatio est, et non videtur latio sive vectio esse : latio enim sive vectio dicitur quidam motus rotarum sive curruum sive vehiculorum : pene enim in his quae involuntarie mota sunt, latio dicitur, quemadmodum accidit in curribus sive vehiculis quae proprium non habent motum, sed vehuntur ad onera. Pene autem dico, quia alia, ut homines aliquando involuntarie vehuntur : sed tunc moventur motu alterius. Palam autem est, quoniam in assignatis exemplis de pluribus dicitur species quam genus : cum tamen secundum diffinitionem speciei et generis oportet e contrario fieri.

Rursum peccatum est et destruitur problema comparando differentiam ad speciem si differentiam divisivam generis in speciem posuit, hoc est, sub specie contentam. Cujus exemplum est, ut si immortate idem dixit quod Deum, cum immortale sit differentia animalis rationalis, et generis differentia sit speciem (quae est Deus) constituens. Sic enim accidit per hanc positionem de aequis, aut de pluribus speciem praedicari quam differentiam : de aequis quidem si idem dixit differentiam et speciem : de pluribus, si differentiam posuit in speciem : et hoc est inconveniens : nam differentia si est divisiva, de pluribus quam species dicitur. Si autem est ultima et constitutiva, tunc de aequis dicetur cum specie ; divisiva enim secundum aptitudinem respicit speciem : et sic in plus est quam species constitutiva, et ultima est secundum actum speciem constituens : et ideo est aequa. Neutro autem modo in speciem est, quia quod ponitur in alio, in minus est quam ipsum : et ideo genus illius differentiae multo minus in speciem est ponendum. Qualiter autem et quae differentia animalis sit generalis, in ante habitis dictum est.

Amplius ex comparatione generis ad differentiam consideratio est destructiva juxta praecedentem accepta, ut si genus in differentiam posuit, ut si quis dicat quod color quod est genus, sit congregativum visus, per substantialem praedicationem : aut numerum dicat esse impar, cum impar sit differentia quae ut genus de numero non praedicatur. Qualis autem . sit hujusmodi praedicatio cum dicitur, impar est numerus, vel e converso numerus est impar, videtur jamdudum determinatum esse : quod enim sequitur totum esse generis, non potest esse quid de ratione ejus : et ideo non praedicatur de ipso ut genus vel proprium proximum vel remotum, ut potest de ipso praedicari differentia constituens ipsum: cum totum esse generis sequatur : praedicatur ergo ut passio, quae pro certo accidens esset, nisi quia actus est determinans et perficiens generis potentiam. Propter quod est qualitas essentialis.

Adhuc autem peccat, si respondendo ad speciem dixit genus esse ut differentiam : quamvis enim hoc non saepe fiat, tamen possibile est aliquid suscipere vel concedere talem praedicationem : propter hoc quod diximus, quod differentia cum sit generalis, cum genere collocanda est, ut si quis dixit mixturam esse differentiam temperantiae cum sit genus ejus, aut dicat secundum locum mutationem differentiam lationis sive vectionis. Sic enim

accideret differentiam plus esse quam genus, quod est inconveniens : ideo non est genus quod sic assignatum est.

Omnia autem quae sunt hujusmodi ex consideratione generis ad differentiam et speciem comparari possunt per eamdem maximam : omnes enim isti loci communicant in hoc quod de pluribus genus quam differentiam oportet praedicari : et oportet quod genus non participet differentiam illo modo participationis, qui in praehabitis determinatus est. Sic autem assignando genus et ponendo in differentiam, neutrum eorum quae dicta sunt, possibile est accidere : quia et genus de paucioribus quam differentia praedicabitur, et participabit differentiam ut substantiale praedicatum.

Rursus ad plures vel omnes differentias generis respiciendo si tale assignatur genus cujus nulla differentia praedicatur de specie assignata (cum non nisi ex genere et differentia sit species) sic male est assignatum genus : quia cum nulla differentiarum generis de specie praedicatur, nec genus praedicabitur : eo quod tale genus non est speciei. Omne enim genus in sua specie per differentiae alicujus coarctationem determinatur ad speciem : genus autem non praedicatur nisi per hoc quod est in specie per substantiam, ut de anima : nec praedicatur abundans, nec perfectum in numeris : ergo nec numerus praedicatur de anima, ut dixit Plato.