CAPUT II.

De inspiciendo in prius divisim qualiter interimitur diffinitio.

Ejus autem quod est inspicere divisim in hoc quod diffinitio assignata non ex prioribus simpliciter est, tres loci sive considerationes sumuntur penes numerum eorum ad quae inspicitur. Si autem numeretur locus penes modum inspiciendi in ista, tunc sunt loci quatuor: quia penes inspectionem ad idem et secundus et tertius accipientur. Primus quidem in his est si oppositum per oppositum diffinitur, ut si per malum diffiniatur bonum: et est inspectio ad contraria sive contrariorum oppositum : et malum et bonum contraria sunt prout in actibus et habitibus accipiuntur. Causa autem quare talis diffinitio interimitur, est quia non dicitur per vere propria : simul enim natura sunt, quae sunt contrarie opposita: habent enim unum genus, et contrariis et coaequaevis differentiis constituuntur, et ideo necesse est ea simul vera: quibusdam enim eadem disciplina videtur esse utriusque contrariorum : et secundum hoc unum non est notius altero : et sic diffinitio assignata oppositi et per oppositum non est ex prioribus, et ideo interimitur, ita quod non est diffinitio.

Et si objiciatur, quod contraria secun- dum Aristotelem X primae philosophiae reducuntur ad privationem et habitum. Privatio autem et habitus non sunt simul vera, sed habent se ut prius et posterius. Dicendum quod haec objectio provenit ex falso intellectu Philosophi in metaphysicis: non enim reducuntur ad privationem et habitum nisi secundum causam, et non secundum modum oppositionis qui accipitur in formis oppositis oppositorum: quia hoc est impossibile : et sic stat consideratio inducta.

Oportet autem non latere, quoniam in quibusdam oppositis quaedam opposita non est vel contingit aliter diffiniri, nisi unius ratio sit in ratione alterius, ut in relativis, ut duplum sine dimidio non diffinitur, quod est etiam relative oppositum : et ut universaliter dicatur quaecumque ad aliud sunt et dicuntur, et non secundum dici tantum sunt ad aliud : nam omnia quae per se ad aliud dicuntur et sunt relativa, hujus idem esse quod sunt ad illud sunt, et ipso nomine suo sic ad aliud dicuntur, quia sunt ad aliud se habere secundum esse quo diffiniuntur: quare non est possibile alterum sine altero per diffinitionem cognoscere: eo quod necessarium est in alterius diffinitione sumi alterum correlativum. Sed intelligendum subtiliter tunc, quando unum relativum ponitur in diffinitione alterius, non ponitur in diffinitione ut diffiniens : nec hoc modo unum relativorum est in alio ut diffiniens in diffinito, sed potius est in diffinitione alterius sicut id ad quod datur ejus diffinitio secundum id ad quod dicitur secundum esse relativi quod ad ipsum est, et ad hoc recipitur in diffinitione sicut terminus ad quem extrinsecus stat diffinitio : et hoc modo non stat inconveniens. Propter quod oportet cognoscere subtiliter naturas oppositorum, et omnibus hujusmodi quae assumuntur ad terminandum problema secundum hunc locum oportet uti in his quae sunt

opposita prout ad propositum videbitur expedire.

Alius autem locus hujus considerationis est inspiciendo in natura prius, si et eodem usus est in diffinitione ei quod diffinitur : tunc enim non diffinitur per simpliciter priora : quia idem non est prius natura seipso: hoc enim aliquando factum in diffinitionibus latet, quando idem posuit, sed non sub eodem diffiniti nomine, sed ratione ipsius loco nominis posita. Ut si quis volens diffinire solem, dixit solem esse stellam albam quae de die apparet. Et hujus ratio est, quod idem in diffinitione sui ponit: quia die in diffinitione utendo, utitur etiam sole. Sed ad deprehendendum talia peccata, in diffinitionibus uti oportet sive accipere diffinitiones nominis, et loco nominis ponere diffinitiones. Ut quoniam dies si diffiniatur, est latio sive motus solis supraterram, palam quod qui lationem solis supra terram dixit in nomine diei, dixit etiam solem : propter quod solem diffiniendo utitur die.

Rursus tertius locus hujus considerationis est inspiciendo in prius natura, considerandum si eo utitur in diffinitione, quod e contrario dividitur cum diffinito : e contrario vero divisa coaequaeva sunt. Sicut qui diffinivit abundans quod est impar numerus, dicens quod abundans sive impar numerus est, quod unitate majus est vel excedit perfectum, hoc est, parem numerum : simul enim natura sunt quae e diverso ex eodem genere proximo dividuntur, hoc est, per coaequaevam divisionem accipiuntur. Abundans autem et perfectum ex eodem genere (quod est numerus) e diverso coaequaeve dividuntur: sunt enim ambo haec par et impar numeri, et species coaequaevae in hoc genere quod est numerus : et ideo unum illorum non est prius altero secundum naturam.

Similiter autem e contrario inspiciendum si per inferiora secundum rectam lineam superiora diffmivit. Cujus exemplum est, si aliquis diffiniendo dicat perfectum numerum qui bipartite dividitur : aut bonum diffiniendo dicat habitum virtutis esse : nam bipartite utitur in diffinitione perfecti sive paris per derivationem a duobus : bipartite enim dividi idem est quod in duo dividi. Duo autem perfecta sunt, hoc est par quidem numerus. Et virtus est bonum quoddam sive species et pars subjectiva boni. Propter hoc haec duo etiam et virtus inferiora sunt quam ista, et perfectum et bonum : quia ista sunt genera, et istae sunt partes subjectivae illorum : et sic in illis ista dicuntur, quia sunt in eis actu et intellectu, et sic ad idem sumuntur in diffinitione.

Amplius ad idem alia ratio est, quod necesse est eum qui inferioribus utitur superiorum, et eodem uti, si diffinitio pro nomine ponatur : nam qui virtute in diffinitione boni utitur, bono ipso utitur in boni diffinitione, si diffinitio virtutis loco nominis ponatur : quod fieri potest, sicut in ante habitis saepius dictum est. Ideo ergo bono utitur in diffinitione boni: quia virtus est quoddam speciale bonum in quo bonum est actu et intellectu. Similiter autem et eodem modo qui eo quod est bipartite in diffinitione perfecti utitur, etiam perfecto utitur, eo quod in duo dividi significat bipartite dividi, sicut paulo ante dictum est. Duo autem quaedam perfecta sunt sive paria sunt: et sic idem sumitur in diffinitione sui ipsius. Duo ergo posita sunt in ista una consideratione: et quia posterius sumit in diffinitione prioris, et quia idem sumit in diffinitione suiipsius : et sic non ex prioribus et notioribus facit diffinitionem. Universaliter ergo epilogando secundum praedicta dicendum est, quod unus in communi est locus non per priora et evidentiora fecisse diffinitionem, ex quo interimitur diffinitio : partes autem illius loci sunt quae dictae sunt.